Literatura

• Bauman, May, Socjologia, Poznań 2004

• Giddens, Socjologia, Warszawa 2004

• Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie

• Meighan

• Mielnicka

• Sztompka

• Toporkiewicz

• Włodarek

• Woźniak

• Zemło

• Znaniecki

Metodologiczna charakterystyka przedmiotu

1. Zarys rozwoju socjologii wychowania

2. Różnice między socjologią wychowania a pedagogiką

3. Przedmiot i zakres socjologii wychowania

4. Funkcje socjologii wychowania

5. Problematyka badawcza socjologii wychowania

Zarys rozwoju socjologii wychowania

• Od początku problematyka wychowania i edukacji związanej była z socjologią. Honorowym ojcem socjologii jest August Comte, francuski myśliciel. Wniósł znaczący wkład w powstanie i rozwój socjologii jako nauki.

1. Nadał nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowaną nazwę

2. Określił przedmiot badań socjologii

3. Zaoferował socjologii metody badawcze

Termin „socjologia” wprowadził w IV tomie „Kursu filozofii pozytywnej”, 1837 formalny moment narodzin socjologii.

Comte wymienia sześć podstawowych nauk ogólnych matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię (jedyna reprezentantka nauk humanistycznych)

Traktował socjologię jako naukę pozytywną (empiryczną). Zaproponował jej następujące metody: obserwację, eksperyment, metodę porównawczą, analizę historyczną

Pochodzenie nazwy

• od dwóch słów łacińskich: „societas” - wspólnota, społeczeństwo, bądź „socius” - wspólny, towarzysz oraz od ogólnie znanego terminu greckiego „logos” - wiedza, nauka

• w znaczeniu etymologicznym - nauka o społeczeństwie (definicja ogólna)

Comte za przedmiot badań socjologii uznał społeczeństwo, stanowiące zharmonizowaną całość, składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami.

Rozwój polskiej socjologii wychowania

• 1948 - J. Chałasiński, socjologia wychowania była najbardziej samodzielnym, rozwiniętym działem socjologii polskiej

• Socjologia wychowania związana z ośrodkiem poznańskim. Wiąże się przede wszystkim z działalnością naukową Floriana Znanieckiego, dla którego socjologia była nauką humanistyczną, z niej wyprowadził pojęcie (metodę) „współczynnika humanistycznego” - zgodnie z którym zawsze należy uwzględniać znaczenie działań społecznych dla innych uczestników.

Znaniecki jako socjolog wychowania, wychowanie traktuje jako działalność dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie człowieka.

Wychowanie jest traktowane jako czynność społeczna. Przedmiotem jest człowiek, a zamiarem jest wpłynięcie na postępowanie tego człowieka.

Znaniecki uważa, że wychowanie to: działalność społeczna - należy więc do tej samej kategorii zjawisk, co np. życie towarzyskie, współdziałanie, współzawodnictwo na terenie zawodowym, praca organizacyjna w stowarzyszeniach w związkach wszelkiego rodzaju, polityka państwa, narodowa lub kościelna.

Obszar, na którym splatają się fakty społeczne z innymi faktami, takimi jak: mowa, religia, wiedza, sztuka, technika, ekonomia.

Wychowanie dokonuje się w czynach społecznych, których przedmiotem jest wychowanek i które wywołują reakcje społeczne z jego strony.

Zadaniem wychowania jest dostarczenie grupom społecznym członków, przygotowanych do czynnego w nich udziału, grupy społeczne narzucają więc działalności wychowawczej żądania, uzależnione od własnych potrzeb oraz organizują i kontrolują wpływy wychowawcze, którym przyszli ich członkowie podlegają.

Proces wychowawczy realizuje się w ramach unormowanego stosunku społecznego między wychowawcą, a wychowankiem, który przy tym implikuje stosunki społeczne między każdym z nich a grupą, której pierwszy jest funkcjonariuszem...

Znaniecki koncentruje się wokół dwóch zagadnień:

• społecznych warunków wychowania (badanie tych grup społecznych, do których wychowanie przysposabia osobnika, środków jakimi posługują się grupy w doborze i przygotowaniu nowych członków oraz potrzeb i dążeń zbiorowych, które warunkują stawiane nowym członkom wymagania). Przedmiotem badań jest wychowujące społeczeństwo.

• społeczenego przebiegu procesy wychowania (jak odbywa się samo wychowanie w danych warunkach w jakich kierunkach, przy pomocy jakich metod środowisko społęczne stara się urobić wychowanka odpowiednio do swoich potrzeb). Przedmiotem badań jest wychowywany osobnik.

Socjologia wychowania bada rzeczywistość w różnych aspektach - Znaniecki stwierdza, że główną jej funkcją „jest badanie obiektywne i porównawcze tych wyróżnonych rodzajów systemów społęcznych - stosunków wychowawczych, ról wychowawczych, grup wycgowawczych, - w różnych społeczeństwach przyesżłych i obecnych w całym świecie.

Krąg badaczy zajmujących się socjologią wychowania, nie związanych bezpośrednio ze Znanieckim: Helena Radlińska

Okres międzywojenny - należała do bardzo rozwiniętych dyscyplin naukowych, dzięki pracom takich badaczy jak: F. Znaniecki, J. S. Bystroń, L. Krzywicki, S. Czarnowski, J. Chałasiński, T. Szczurkiewicz.

Po drugiej wojnie światowej - wznowiono działalność socjologiczną; związana była głównie z ośrodkami wcześniej współpracującymi z F. Znanieckim. Studia nad problemami wychowania prowadził w ośrodku łódzkim i poznańskim: S. Kowalski, J. Chałasiński, J. Szczepański

W latach 1951-1952 krytykowano socjologię, jako naukę burżuazyjną. Zlikwidowano studia socjologiczne i wydawnictwa.

• Dopiero po 1956 rou następował powolny powrót do socjologii. Publikowano liczne prace naukowe i podejmowano badania nad:

• inteligencją pod kierunkiem J. Chałasińskiego

• funkcjonowanie szkoły

• inne tematy

Socjologia wychowania jest ujmowana jako wyspecjalizowana część socjologii, ukierunkowana na poznanie tej sfery życia społecznego, z którą związane jest wychowanie, i w której należy szukać wyjaśnień powstawania treści i form wychowania, kształtowania się i funkcjonowania grup i instytucji wychowawczych, kierunków dalszych ich zmian.

W praktyce spotykamy się również z traktowaniem socjologii wychowania głównie jako nauki wspierającej pedagogikę w jej zainteresowaniach wychowaniem, uzupełniającą wiedzę o wychowaniu wynikami socjologicznych badań teoretycznych i empirycznych, inspirującą badania pedagogów.

Socjologia wychowania - socjologia edukacji - kumuluje w sobie trzy podstawowe dziedziny ściśle ze sobą związane:

• socjologię mikroedukacji - zajmuje się głównie funkcjonowaniem grup naturalnych, m.in. rodziny, grup rówieśniczych, kręgów społecznych i koleżeńskich, grup nieformalnych, klik, gangów

• socjologię mezoedukacji - analiza funkcjonowania instytucji i mezosystemów wychowawczych osiedla, gminy, społeczności wiejskiej

• socjologię makroedukacji - zajmuje się makrosystemami wychowawczymi dotyczącymi państwa, narodu czy też klas i warstw społecznych, wychowania obywatelskiego

Różnice między socjologią wychowania a pedagogiką

• różny punkt widzenia w problematyce badawczej: socjolog bada istniejące warunki społeczne, uzależniające działalność i skutki wychowawcze, pedagog zainteresowany jest problematyką przekształcania człowieka w tych warunkach - projektuje odpowiednie działania wychowawcze w istniejących warunkach społecznych

• różnice w określaniu i rozwiązywaniu problemów: socjologia analizuje prawidłowości procesów wychowawczych; pedagogika stawia i rozwiązuje problemy prakseologiczne

Metody badań w socjologii:

• badania eksperymentalne

• badania terenowe

• obserwacja

• wywiad

• ankieta audytoryjna

Przedmiotem socjologii wychowania są wg Woskowskiego Jana:

• zjawiska, zbiorowości i instytucje wychowawcze decydujące o przebiegu wychowania, jego cechach, treści, formach, organizacji, zmianach w nim zachodzących

• procesy wewnętrzne warunkujące funkcjonowanie instytucji wychowawczych, decydujące o zawartości grup celowych (powołanych do działalności), wyznaczające kierunek zmian i przekształceń w nich zachodzących

• szersze układy, systemy, zjawiska, procesy społeczne oraz te aspekty innych (nie stawiających sobie za cel wychowania) grup i instytucji, które jednak wywierają wpływ na wychowanie, jego treść i społeczne skutki

Funkcje socjologii wychowania

• poznawcza i teoretyczna polega na przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia zbiorowego ludzi, umożliwia poznanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych, funkcjonalnych i rozwojowych, umożliwia zrozumienie ról społecznych, wyjaśnienie opisywanych zjawisk i zależności

• humanistyczna wyraża się głównie we wprowadzaniu w system norm i wartości, określaniu zachowań grup i jednostek, rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i przekonań, a także stereotypów

• wychowawcza przejawia się w kształtowaniu wzorów i modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome i celowe wykonywanie zadań wychowawczych

• diagnostyczna i prognostyczna rozpoznawanie określonego stanu rzeczy, usuwanie niepożądanych form i struktur, ocena zjawisk i formułowanie optymalnych rozwiązań

• socjotechniczna i społeczno-pedagogiczna posiada duże znaczenie. Umożliwia wyjaśnienie sytuacji społeczno-wychowawczych jak również wskazywanie skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego (pedagogiczna), organizowania i kierowania procesami wychowawczymi w szkole i środowisku społecznym, w klasie i grupie koleżeńskiej (socjotechniczna)

• apologetyczna i demaskatorska są realizowane w zależności od tego jakie orientacje, interesy, cele i zadania światopoglądowe i motalno-etyczne propaguje socjologia wychowania

• apologetyczna - obrona czyichś interesów

• demaskatorska - wyszukiwanie pewnych mankamentów, uchybień, tego co szkodliwe

---