Podstawowe pojęcia w socjologii wychowania
Społeczeństwo i życie społeczne - terminem tym posługiwano się już w starożytności
Społeczeństwo - stanowi wielką zbiorowość ludzką określoną w swym istnieniu i rozwoju stosunkami i zależnościami społecznymi, określonym typem organizacji społecznej, dominującym sposobem produkcji, charakterem cywilizacji, ustrojem politycznym i panującą ideologią
Życie społeczne - (J. Szczepański) - ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości znajdujących się na pewnej ograniczonej przestrzeni i korzystających ze znajdujących się na niej zasobów....
Życie społeczne obejmuje różne elementy, z których zasadnicze znaczenie mają:
czynniki przyrodnicze
biologiczne
geograficzne
demograficzne
czynniki ekonomiczne (produkcja dóbr materialnych podtrzymuje egzystencję biologiczną, stwarza wzajemne oddziaływania ludzi między sobą i różne typy stosunków...
czynniki kulturowe
Osobowość społeczna i postawy
Osobowość społeczna - zespół względnie trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Biologiczna podstawa osobowości, to różne cechy i funkcjonowanie organizmu.
Elementy osobowości społecznej wg J. Szczepańskiego
kulturowy ideał osobowości - zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby modą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa
rola społeczna - względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają według wzoru przyjętego w danej grupie, a niekiedy nawet prawnie uregulowanego, czego przykładem jest rola studenta, pracownika, członka rodziny lub kolegi
jaźń subiektywna - stanowi zespół wyobrażeń o sobie, wytworzonych a podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne i rzekomo wskazująca, kim „naprawdę” jest każdy z nas. Często stanowi ona chorobliwe wyobrażenia, zwane kompleksami kompensującymi nasze braki intelektualne, charakterologiczne i fizyczne.
jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie, na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie
Termin „osobowość społeczna” wprowadził F. Znaniecki - twórca teorii ról, traktującej osobowość jako system zinternalizowanych (uwewnętrznionych) wymagań społecznych.
Osobowość społeczna w ujęciu Znanieckiego, to część osobowości kulturalnej, której źródłem i podstawą jest uczestnictwo jednostki w społeczeństwie, czyli w grupach i stosunkach społecznych.
Znaniecki wyróżnia trzy społeczne typy osobowości, kształtujące się pod wpływem ról społecznych pełnionych w grupach, w których odbywa się socjalizacja:
typ człowieka dobrze wychowanego, ukształtowany pod wpływem szkoły, który przyzwyczaił się do ciągłego szukania pozytywnej oceny swojego postępowania
typ człowieka pracy pozostającego pod dużym wpływem kręgów pracy
typ człowieka zabawy obracającego się w kręgach towarzyskich
ludzie - zboczeńcy - ci, którzy nie klasyfikują się do powyższych typów
Każda osobowość może ulec dezintegracji. Społeczne przyczyny dezintegracji osobowości:
uczestnictwo w kilku grupach społecznych narzucających jednostce rozbieżne role, wzory i systemy wartości
przynależność do grupy zdezorganizowanej, często silnie antagonistycznej w stosunku do pozostałych grup oraz traktowanie jej jako grupy odniesienia
rozbieżność między elementami biogennymi i psychogennymi osobowości a wymaganiami roli społecznej
rozpad jaźni subiektywnej, czyli zwątpienie człowieka w swoją wartość
Nowoczesna osobowość społeczna, to wzorzec człowieka racjonalnego, należy go upowszechnić i ma on przynieść rezultaty (zachodnia Europa)
Podstawowe cechy:
rozbudowana potrzeba osiągania i wyczynu - charakteryzuje ludzi silnie motywowanych do realizacji potrzeb
stała skłonność do podejmowania ryzyka przy jednoczesnej świadomości jego konsekwencji
predyspozycje do innowacji
umiejętność analitycznej oceny przedsiębranych działań zakończonych zarówno porażką jak i sukcesem
pełna mobilizacja wewnętrzna w warunkach współzawodnictwa, zapewniająca uzyskiwanie bardzo dobrych wyników, przy czym sukces dynamizuje działania jednostek
wysoki poziom empatii - zdolności empatyczne (postrzeganie i rozumienie uczuć) - syndrom emocjonalno-poznawczy; wyraża się w gotowości do współpracy z innymi ludźmi, w zdolności do wczuwania się w nowoczesne role pełnione przez jednostki
nonkonformizm - sprzyja zachowaniom o charakterze niekonwencjonalnym, cechuje o zredukowanej potrzebie uległości wobec ludzi, doznawania opieki, ograniczonej potrzebie afiliacji (przynależności)
Nowoczesna osobowość społeczna charakteryzuje się:
otwartość na nowe doświadczenia
gotowość do świadomej akceptacji zmiany
zdolność zbierania informacji o faktach
umiejętność wykorzystywania wiedzy w podejmowanych działaniach
umiejętność planowania zarówno w sprawach osobistych jak i rodzinnych
skłonność do kalkulacji wynikający do przekonania, że świat jest policzalny, a wiele zjawisk można przewidzieć
wysoka ocena umiejętności technicznych ułatwiających korzystanie z nowych urządzeń
rozumienie logiki, procesów produkcyjnych zasad podejmowania decyzji
wysokie aspiracje oświatowe i zawodowe
świadomość godności innych i …
Pojęcie postawa weszło do analizy socjologicznej w 1918 roku za sprawą WJ Thomasa i F. Znanieckiego wg nich:
Postawa - stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości społecznych. To pojęcie miało zastąpić pojęcie „naśladownictwo”
Na granicy socjologii i psychologii pojawiło się wiele definicji postawy.
Najogólniej:
Postawa - gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne (ludzie, zwierzęta, rzeczy) jak i idee.
!!! Postawa wg S. Mika - postawa to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycje do takiego stosunku, wyrażające się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.
W. Skarbek - względnie trwała dyspozycja jednostki do reagowania w szczególny sposób na przedmiot postawy tj. na inne jednostki, zbiorowości społeczne, zdarzenia i sytuacje, bądź też wartości materialne i duchowe
Struktura postawy składa się z trzech komponentów, które mogą występować w różnych proporcjach i różnym zestawieniu:
poznawczo-oceniającego - wiadomości o jej przedmiocie, przekonania, przypuszczenia, wątpliwości
emocjonalnego - emocjonalno-motywacyjny - uczucia wyższe, przeciwieństwa uczuć wyższych. Obejmuje uczucia moralne, estetyczne, społeczne i inne, które zwykle jednostka przejawia w odpowiednich zachowaniach; z emocjami związane są motywy, pragnienia, aspiracje, życzenia odzwierciedlające psychospołeczne potrzeby człowieka
behawioralnego - składa się z reakcji: mimicznych, pantomimicznych, wokalnych, werbalnych działań, czynności zorganizowanych i ukierunkowanych na cel, np. pomoc, opieka, oddanie czci, unikanie, przeszkadzanie itp. Typową formą reakcji werbalnej są opinie.
Postawy różnią się pomiędzy sobą.
Kryteria podziału postaw: treść, kierunek, intensywność, zawartość, trwałość
Cechy postaw
treść przedmiotowa - czego postawa dotyczy, w przypadku postaw wobec ludzi, to treścią przedmiotową są ludzie
zakres postawy - informują o liczebności jej przedmiotów
kierunek postawy - od zdecydowanie pozytywnych, mniej pozytywnych, przez obojętne od częściowo negatywnych do jednoznacznie negatywnych
siła postaw - silniejsze są negatywne postawy
trwałość postawy - mimo zaistnienia nowej sytuacji nadal funkcjonują stare poglądy i postawy
złożoność i zwartość - wiąże się z trzema komponentami; w każdej pełnej postawie obraz jednego z nich wskazuje na to, że mamy do czynienia z postawami nieukształtowanymi, nie pełnymi
Postawy mogą mieć
różny stopień intensywności (w skali: pozytywna, negatywna)
różną siłę (zwłaszcza postawy negatywne wykazują większą siłę)
różny stopień trwałości
Postawy mają wyraźny związek z opiniami i poglądami danego człowieka, bowiem każda postawa i opinia dotyczy określonego przedmioty, zjawiska, osoby, grupy lub inaczej - posiada określony kierunek
Szczególnym rodzajem postawy są stereotypy - zniekształcone i emocjonalne ujęcie rzeczywistości, mogące przybrać postać „uprzedzeń”.
Jedną z najważniejszych rodzajów postaw jest postawa wychowawcza, którą można podzielić na właściwą i niewłaściwą.
Stosowna postawa wychowawcza:
akceptacja wychowanka, przyjęcie go takim jakim on jest, aby w jego osobowości ukształtowały się zdolności do nawiązywania trwałych więzi emocjonalnych z innymi osobami
wielopłaszczyznowe współdziałanie z wychowankiem (np. w zakresie nauki, organizowania czasu wolnego), sprzyja wyrabianiu postawy ufności wychowanka względem osób znaczących z jego punktu widzenia
dawanie rozumnej swobody wychowankowi właściwej dla jego wieku, co wyrabia postawę kreatywności, twórczych poszukiwań
uznawanie praw wychowanka do podejmowania decyzji w różnych sytuacjach życiowych, bez przeceniania jego roli różnych sytuacji życiowych, bez przeceniania jego roli decydenta; postawa taka wyrabia szacunek wychowanka do jego partnerów życiowych
Każdej z powyższych postaw właściwych odpowiada postawa przeciwna - postawa wychowawczo niewłaściwa
odtrącenie sytuacja w której wychowanek odczuwany jest jako ciężar; w efekcie wychowankowie mają trudności w nawiązywaniu trwałych więzi uczuciowych
unikanie - postawa nacechowana ubóstwem uczuć lub wręcz obojętnością
nadmierne wymagania
nadopiekuńczość
Formowanie się postaw jak ich przeobrażanie, następuje w wyniku procesów, w których istotną rolę odgrywają poszczególne właściwości osobowości człowieka, jak i warunki zewnętrzne
W ramach socjologii wykorzystuje się zaczerpnięty z teorii masowej komunikacji, schemat złożony jest z czterech elementów, których różne cechy mają wpływ na proces kształtowania się i zmian postaw.
Nadawca → Przekaz → Kanał → Odbiorca
Na ukształtowanie się określonych postaw u odbiorcy wpływają wszystkie cechy, wszystkich czterech elementów...
Nadawcą są zawsze określone osoby np. rodzice, nauczyciele, autorzy artykułów w czasopismach; te osoby reprezentują określony punkt widzenia i zgodnie z nim starają się kształtować postawy wśród swoich odbiorców
Przekaz to rodzaj treści, jakie nadawca oferuje odbiorcy
Kanał sposób, droga przekazywania treści
Odbiorca - ten komu przekazuje się poprzez kanał określone treści
Można wymieniać kilka cech, które determinują postawy stabilne (trwałe) i labilne (chwiejne, ulegające zmianom)
Na formowanie się postaw mają wpływ:
czynniki wewnętrzne - potrzeby, zainteresowania, cechy emocjonalne, temperament, charakter i sposób życia
czynniki zewnętrzne - środowisko rodzinne, ekologiczne, grupy rówieśnicze, szersze kręgi społeczne i instytucje wychowawcze
Badacze wyróżniają na ogól dwa mechanizmy kształtowania się i zmiany postaw
mechanizm uczenia się
warunkowanie klasyczne - ludzie kojarzą nowe obiekty lub wydarzenia z uprzednio doświadczanymi uczuciami
warunkowanie sprawcze - ludzie uczą się poprzez otrzymywanie kary i nagrody
obserwacja - proces w który ludzi uczą się obserwując jak inni są nagradzani lub karani
mechanizm bieżącego przetwarzania informacji
na drodze interpretacji własnego położenia, oceny sytuacji
myślenia kontrfaktycznego - proces wyobrażania sobie innego rozwoju wypadków, rozważania w rodzaju „co by było, gdyby...”
Postawy społeczne - mają za przedmiot całe społeczeństwo lub też różne grupy ludzkie wchodzące w jego skład. Bywają określane mianem „uspołeczniania jednostki”
Patriotyzmu - polega na emocjonalnym związku z narodem, jego kulturą, językiem, głębokim zaangażowaniu w sprawy przyszłości i teraźniejszości narodu
Społeczeństwo zaangażowania - polega na czynnym, intencjonalnym i rzeczywistym udziale jednostki w życiu publicznym, zbiorowych działaniach oraz trosce o dobro społeczne
Społecznej użyteczności - polega na stałej gotowości do czynnego pomnażania dóbr materialnych i duchowych na użytek ogółu. Dewizą tej postawy jest równowaga między tym, co się od społeczeństwa bierze, a tym co społeczeństwo daje
Społecznej gospodarności - polega na akceptacji przez jednostkę i przestrzeganiu norm nakazujących poszanowanie dóbr społecznych, racjonalne ich użytkowanie, chronienie przed zniszczeniem, udostępnianie innym
Społecznego zdyscyplinowania - wyraża się w tendencji do świadomego przestrzegania ustalonych przepisów i reguł życia zbiorowego, ze względu na harmonię i ład społeczny. Jednostka o takiej postawie potrafi podporządkować własne dążenia i interesy społecznym regułom współżycia.
Społecznej odpowiedzialności - polega na ident