Białoruś formalnie jest krajem o ustroju semiprezydenckim (podobnie jak Rosja), reguluje to konstytucja z 1994 roku, nowelizowana w 1996 roku, jednak władza jest powszechnie uznawana za autorytarny reżim pod wodzą Aleksandra Łukaszenki i jego zaufanych współpracowników.
Geneza ustroju
27 lipca 1990 roku, widząc upadający ZSRR, Rada Najwyższa Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Ludowej przyjęła deklarację suwerenności państwowej. Rok później Rada Najwyższa przyjęła także ustawę o niezależności państwowej Białorusi. Nie zamierzano jednak zrywać bliskich kontaktów z Moskwą. W 1991 roku podpisano akty ustanawiające wspólnotę gospodarczą i unię celną z Rosją. Proces odnawiania starych więzi zakończył się 2 kwietnia 1997 roku umową o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji. 15 marca 1994 roku Rada Najwyższa uchwala konstytucję, która wchodzi w życie 30 marca 1994 roku. 23 czerwca i 10 lipca 1994 roku odbyły dwie tury wyborów prezydenckich. Zwycięża w pierwszej turze Aleksander Łukaszenka, a w drugiej zgarnia 80% głosów. 31 sierpnia 1995 roku wydany zostaje przez prezydenta dekret, na mocy którego pozbawiono deputowanych immunitetu i zawieszono działalność białoruskich związków zawodowych. Jesienią 1996 roku opozycja zagroziła odsunięciem Łukaszenki od władzy, jeżeli ten nie wycofa się z planowanego przeprowadzenia zmian konstytucyjnych. 19 listopada 1996 roku Sąd Konstytucyjny rozpoczął procedurę impeachmentu, z powodu wielokrotnego naruszenia przez prezydenta konstytucji. Łukaszenka rozpoczął negocjacje z parlamentem - zawarto porozumienie, że przygotowaniem konstytucji zajmie się Zgromadzenie Konstytucyjne. Porozumienie te nie zostało ratyfikowane przez Radę, co dało prezydentowi pretekst do odstąpienia od niego. Doszło do rewizji zasad naczelnych konstytucji z 1994 roku, m.in.:
zanegowania zasad pluralizmu politycznego,
zanegowania zasady przedstawicielstwa ogólnonarodowego i trójpodziału władz,
wprowadzenia niemal absolutnej władzy prezydenta - nieograniczonego dekretodawstwa, pozbawienia praw i wolności człowieka i obywatela,
ograniczenia uprawnień i marginalizacji parlamentu, Sądu Konstytucyjnego oraz poddania ich niemal całkowitej kontroli prezydenta.
Prezydent
Władzę wykonawczą sprawuje prezydent, wybierany na 5-letnią kadencję z możliwością jednorazowej reelekcji (wcześniej kadencja 7 lat, po referendum z 17 października 2004 uległo to zmianie), oraz w odpowiednim zakresie rząd. Prezydent posiada niemal nieograniczone uprawnienia w stosunku do całego aparatu państwowego, a poprzez nadrzędność dekretów nad ustawami oraz wyłączną możliwość rozpisywania referendum, władza ma charakter dyktatorski. Uprawnienia prezydenckie podzielić można umownie na cztery największe grupy:
w stosunku do konstytucyjnych organów państwa: za zgodą Izby Deputowanych powołuje premiera i ministrów, ma prawo uchylania aktów rządu, za zgodą Rady Republiki powołuje przewodniczących Sądu Najwyższego i Konstytucyjnego, powołuje połowę składu Sądu Konstytucyjnego, zarządza wybory do parlamentu i do lokalnych organów przedstawicielskich, rozwiązuje izby parlamentu,
kompetencje prawodawcze: prawo inicjatywy ustawodawczej, podpisywania ustaw i weta zawieszającego, zarządzania referendów powszechnych, występowania do Sądu Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności z konstytucją aktów normatywnych, prawo występowania do parlamentu z wnioskiem o zmianę lub uzupełnienie konstytucji, wydawanie rozporządzeń i zarządzeń, prawo wydawania na podstawie upoważnienia parlamentu dekretów a bez takiego upoważnienia również dekretów tymczasowych,
kompetencje z zakresie stosunków zewnętrznych i obrony kraju: prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe, powołuje i odwołuje dyplomatów, zwołuje i przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa, powołuje i zwalnia państwowego sekretarza Rady Bezpieczeństwa, jest głównodowodzącym Sił Zbrojnych, powołuje i zwalnia wyższych dowódców Sił Zbrojnych, wprowadza stan wojenny, ogłasza mobilizację,
uprawnienia w sferze stosunków z obywatelami: stosuje prawo łaski, przyznaje nagrody i odznaczenia państwowe, ustanawia święta państwowe i dni wolne, wprowadza stan wyjątkowy.
Prezydent może zostać usunięty z urzędu za popełnienie zdrady stanu lub innego ciężkiego przestępstwa. Wniosek o to może przedstawić 1/3 Izby Deputowanych, a śledztwo i oskarżenie należy do kompetencji Rady Republiki. Za decyzją usunięcia musi opowiedzieć 2/3 obu izb. Prezydent może także zostać zwolniony przedterminowo w razie jego niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia.
Od 1994 roku prezydenturę sprawuje, trzecią kadencję z rzędu, Aleksander Łukaszenka.
Rząd
Rząd wnosi z kolei do parlamentu projekty ustaw (może to jednak czynić i prezydent), kieruje bieżącą polityką wewnętrzną i zagraniczną, a także określa kierunki gospodarczo-społecznego rozwoju kraju.
Parlament
Białoruski parlament składa się z dwóch izb. Pierwsza izba - Izba Reprezentantów - jest wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję, składa się z 110 przedst.. Drugą izbę - Radę Republiki - stanowi 64 przedstawicieli władz terenowych. Parlament na Białorusi jest jednym z narzędzi prezydenta Aleksandra Łukaszenki.
Obie izby Zgromadzenia Narodowego zbierają się na dwóch regularnych sesjach parlamentu. Pierwsza sesja rozpoczyna się 2 października i nie może trwać więcej niż 80 dni, druga sesja rozpoczyna się 2 kwietnia i nie może trwać dłużej niż 90 dni. W sprawach nadzwyczajnych prezydent wraz przewodniczącymi obu izb parlamentu mogą zwołać specjalną sesje Zgromadzenia Narodowego na którą muszą się jeszcze zgodzić członkowie parlamentu. Aby przyjąć ustawę o specjalnej sesji potrzebna jest większość wynosząca 2/3 wszystkich głosów.
Sąd Konstytucyjny
Organ składający się z 12 sędziów wybieranych na 11 lat, spośród których 6 mianuje prezydent, a 6 wybiera Rada Republiki. Sąd Konstytucyjny orzeka o:
zgodności ustaw, dekretów prezydenta, umów międzynarodowych itd. z konstytucją i umowami międzynarodowymi,
zgodności aktów prawnych organizacji międzynarodowych, do których należy Białoruś z konstytucją,
zgodności uchwał Rady Ministrów z konstytucją,
zgodności aktów prawnych każdego innego organu państwowego z konstytucją.