System zabezpieczenia społecznego

Jednym z podstawowych celów polityki społecznej jest zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa socjalnego. Realizacją zadań wynikających z tego celu zajmuje się system zabezpieczenia społecznego. Ma on gwarantować bezpieczeństwo socjalne (zwłaszcza ekonomiczne) poprzez działania nakierowane na zmniejszenie i kompensowanie następstw zaistnienia ryzyka socjalnego (zdarzeń, które powodują utratę dochodów lub ich zmniejszenie).

Konwencja nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952 roku o normach minimalnych zabezpieczenia społecznego wyróżnia dziewięć rodzajów socjalnego ryzyka jako przedmiotu ochrony prawnej: (1) dożycie wieku emerytalnego, (2) trwała lub okresowa niezdolność do pracy, (3) śmierć żywiciela, (4) niezdolność lub niemożność świadczenia pracy (prowadzenia działalności), (5) wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, (6) niezdrowie, (7) bezrobocie, (8) niedostatek dochodu w rodzinie, (9) trudne sytuacje życiowe.

W skład systemu zabezpieczenia społecznego wchodzą:

• ubezpieczenia majątkowe i osobowe,

• ubezpieczenia społeczne,

• ochrona zdrowia,

• rehabilitacja inwalidów,

• pomoc społeczna,

• uzupełniające świadczenia socjalne (np. pomoc materialna dla uczącej się młodzieży).

Zabezpieczenie społeczne jest to system świadczeń, do którego obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w okolicznościach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami. Są to świadczenia poza dochodami z pracy. Niektóre z nich przysługują, gdy dochody te spadają poniżej określonego poziomu, uznanego jako minimum socjalne.

Podmiotowy zakres świadczeń nie jest jednolity. Niekiedy rozciąga się on na całe społeczeństwo, a czasami obejmuje jedynie niektóre grupy ludności. Występuje również zjawisko kumulacji uprawnień do niektórych świadczeń. Uprawnienia mogą wynikać z przepisów prawnych bądź też umów zawieranych przez mieszkańców z właściwymi dla danego świadczenia instytucjami albo stanowić skutek decyzji zakładów pracy czy też organizacji społecznych. Niektóre usługi i dobra są bezpłatne, niekiedy występują pewne elementy odpłatności (np. za leki, za pobyt w sanatoriach).

W teorii zabezpieczenia społecznego wyróżnia się trzy zasady:

1. ubezpieczeniową, gdy jest opłacana składka na rzecz instytucji ubezpieczeniowej, stanowiąca podstawę pokrywania świadczenia;

2. zaopatrzeniową, gdy występują uprawnienia do świadczeń ze strony państwa, ale bez opłacania składek;

3. opiekuńczą - odnosi się do tych jednostek, które nie mają uprawnień ubezpieczeniowych lub zaopatrzeniowych, ale znajdują się w sytuacji wymagającej udzielenia pomocy; może ona nastąpić ze środków budżetowych państwa czy samorządu terytorialnego, fundacji, organizacji wyznaniowej, społecznej, środków zakładu pracy, lub z ofiarnością społeczeństwa.

Charakterystyka ubezpieczeń społecznych

Jednym z najistotniejszych działów zabezpieczenia społecznego są ubezpieczenia społeczne.

Ubezpieczenie w najogólniejszym znaczeniu tego słowa to: „urządzenie mające na celu ochronę przed czymś, zapobiegające czemuś”.

Ubezpieczenia społeczne są formą finansowego zabezpieczenia się poszczególnych grup ludności przed skutkami pojawienia się konkretnego ryzyka życiowego (np. choroby, śmierci czy kalectwa). Wypracowana przez lata technika ubezpieczeniowa zakłada gromadzenia środków na określonych funduszach przez ludzi narażonych na podobne ryzyko. Środki te są płacone przez pracowników lub/i pracodawców z przeznaczeniem na pokrycie wydatków i strat wynikających ze zdarzeń losowych.

Wysokość składek jest zależna od wysokości zarobków ubezpieczanego oraz od ryzyka wystąpienia zdarzenia losowego dla całej populacji ubezpieczonych w danym okresie. Ubezpieczenia społeczne mają chronić przed znaczną utratą dochodów spowodowaną zdarzeniem losowym oraz wysokimi i niespodziewanymi wydatkami z nimi związanymi. Obejmują one osoby utrzymujące się z pracy oraz ich rodziny.

Ubezpieczenia społeczne:

1. są one finansowane ze składek, które płacą pracodawcy i pracownicy (w proporcjach ustalonych w przepisach prawa) oraz dofinansowane przez budżet państwa.

2. składkę za ubezpieczenia od wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w całości płaci pracodawca (często proporcjonalnie do liczby wypłaconych odszkodowań z tego tytułu).

3. są obowiązkowe, przynajmniej w podstawowym zakresie świadczeń.

4. składki gromadzi się na specjalnych funduszach, z których płacone są świadczenia (środki na nich mogą być kapitalizowane, jeśli zezwalają na to przepisy prawne).

5. prawo do korzystania ze świadczeń wynika z faktu ubezpieczenia się i opłacenia składek.

6. świadczenia oraz składki są często zrelatywizowane do wysokości zarobków ubezpieczonego.

Uzupełniając tę charakterystykę, należy dodać, że:

1. świadczenia wynikające z faktu ubezpieczenia są gwarantowane ustawowo (często jest to konstytucyjne prawo obywatelskie);

2. są one należne w razie zajścia ustawowo przewidzianych przesłanek, w ustawowo określonym wymiarze (wynika z tego możliwość dochodzenia swych praw na drodze sądowej);

3. zarządzanie funduszami ubezpieczeniowymi oraz realizacja świadczeń dokonywana jest przez specjalistyczne instytucje (powołane wyłącznie do tego celu).

Istotną cechą ubezpieczeń społecznych jest zasada solidaryzmu.

Solidaryzm w tym kontekście oznacza urzeczywistnienie idei samopomocy społecznej poprzez udzielanie świadczeń finansowych osobom znajdującym się w potrzebie z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem ubezpieczonych. Mówiąc bardziej obrazowo: płacą wszyscy, a korzystają tylko ci, którzy zostali dotknięci ryzykiem socjalnym.

Solidaryzm ten przebiega wielokierunkowo:

1. między pokoleniami pracujących a tymi, którzy ukończyli już pracę (emerytury i renty płacone z bieżących składek),

2. międzygrupowo: składka ubezpieczeniowa jest liczona na podstawie ryzyka wystąpienia zdarzenia dla grupy osób, a nie ryzyka indywidualnego,

3. między więcej i mniej zarabiającymi (więcej zarabiający płacą wyższe składki, a świadczenia nie są do nich proporcjonalne),

4. między posiadającymi rodzinę i samotnymi (składka płacona jest od zarobku ubezpieczonego, a ubezpieczenie obejmuje również niepracujących członków rodziny).

Ubezpieczenia społeczne powstały w celu minimalizacji kosztów określonych zdarzeń losowych lub innych zdarzeń zrównanych z losowymi (których skutki są podobne do skutków zdarzeń losowych). Dotyczy to takich sytuacji, jak:

• starość,

• śmierć żywiciela rodziny,

• choroba,

• inwalidztwo,

• macierzyństwo,

• bezrobocie,

• wypadek przy pracy lub choroba zawodowa.

Jest to zakres przedmiotowy ubezpieczeń społecznych, przy czym nie ubezpiecza się samego faktu (np. starzenia się), lecz ryzyko związane z niemożliwością zarobkowania i osiągania dochodów z pracy.

Świadczenia, które otrzymuje się na wyrównanie poniesionych strat, można podzielić:

Ze względu na formę świadczenia:

1. pieniężne, do których należą:

• zasiłek chorobowy,

• świadczenia rehabilitacyjne i zasiłek wyrównawczy,

• renty rodzinne,

• renty inwalidzkie,

• emerytury,

• świadczenia wypadkowe,

• zasiłki dla bezrobotnych,

• zasiłek rodzinny,

• zasiłek porodowy,

• zasiłek macierzyński,

• zasiłek wychowawczy,

• zasiłek opiekuńczy;

2. w naturze, które obejmują:

• świadczenia lecznicze,

• świadczenia położnicze i rehabilitacyjne,

• przedmioty ortopedyczne,

• protezy i środki opatrunkowe,

• świadczenia w postaci pobytu w domu pomocy społecznej.

Ze względu na czas trwania:

1. okresowe, które dzielą się z kolei na:

• długoterminowe (np. emerytury i renty),

• krótkoterminowe (np. zasiłki z ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego oraz rodzinne);

2. jednorazowe (np. zasiłki pogrzebowe i porodowe);

3. ciągłe (opieka w domach pomocy społecznej)

W Polsce zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego obejmuje 99% ludności kraju, w tym:

1. pracujących w przedsiębiorstwach państwowych, prywatnych, na własny rachunek, wolne zawody itp.,

2. rolników indywidualnych,

3. służby mundurowe (policja, wojsko),

4. inwalidów wojennych i wojskowych,

5. osoby duchowne,

6. zarejestrowanych bezrobotnych,

7. rodziny ubezpieczonych.

Zakres ten jest na tyle kompletny, że nie wymaga poszerzenia o nowe grupy ludności. Jeden procent obywateli pozostający poza nim to:

• nierejestrowani bezrobotni,

• niepracujący studenci studiów wieczorowych i zaocznych,

• osoby nie posiadające stałego miejsca zamieszkania.

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego są finansowane z dwóch podstawowych źródeł, które stanowią:

1. składki ubezpieczeniowe,

2. dotacje państwa do systemu ubezpieczeń.

Dodatkowymi źródłami dochodów funduszy ubezpieczeniowych mogą być:

1. dobrowolne wpłaty na rzecz instytucji (np. cegiełki w szpitalach),

2. dochody z lokat kapitałowych,

3. darowizny.

W Polsce realizacją przepisów o ubezpieczeniach społecznych zajmuje się:

1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)
   dla pracowników najemnych oraz ludności utrzymującej się z pozarolniczej działalności gospodarczej

2. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS)
   dla ludności utrzymującej się z rolniczej działalności gospodarczej

Ubezpieczenia społeczne dzielimy na:

• ubezpieczenia emerytalne polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty osobom, które osiągnęły wiek emerytalny

• ubezpieczenia rentowe polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty w okresie wyznaczonym przez specjalną komisję np. osobom niezdolnym do pracy

Rozróżniamy rentę:

• inwalidzką z tytułu niezdolności do pracy

• szkoleniową dodatek do renty inwalidzkiej na przekwalifikowanie

• rodzinną jeśli osoba która zmarła pobierała lub była uprawniona do emerytury bądź renty

Mogą ją otrzymywać: wdowy/wdowcy, sieroty, rodzice

• ubezpieczenia chorobowe polegają na wypłacie określonej kwoty w razie chorób oraz za urlopy macierzyńskie

• ubezpieczenia wypadkowe polegają na wypłacie określonej kwoty w postaci odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Systemy ubezpieczeń społecznych

Metoda gromadzenia kapitału na świadczenia społeczne jest determinowana przez system ubezpieczeń, wybrany w danej instytucji

Wyróżnia się dwa podstawowe systemy:

1. system kapitałowy pracownik przez cały czas swojej aktywności zawodowej odkłada składki, które są lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych.

Po przejściu na emeryturę pracownik może dysponować całym kapitałem wraz z odsetkami, lub tylko comiesięcznymi świadczeniami pochodzącymi z odsetek od kapitału, wypłacanymi dożywotnio.

Po śmierci kapitał może być dziedziczony przez rodzinę pracownika.

Finansowanie kapitałowe polega gromadzeniu i pomnażaniu (kapitalizacji) wpłaconych składek.

Suma składek wpłaconych do II filara, powiększona o zyski z zainwestowanych składek, pomniejszona zaś o koszty członkostwa w OFE stanowi kapitał, który posłuży do wypłaty emerytury z II filara.

2. system redystrybutywny (repartycyjny) składki pracownika trafiają do wspólnej puli, z której wypłacane są na bieżące świadczenia dla osób, którym one przysługują w danym momencie.

Po przejściu na emeryturę świadczenia są wypłacane ze składek osób płacących je w danym momencie.

Po śmierci ubezpieczonego ich wypłacanie jest wstrzymywane, zaś suma składek wpłaconych przez pracownika kontynuuje cyrkulację w systemie.

W Polsce przykładem systemu redystrybutywnego jest I Filar emerytalny realizowany przez ZUS.

Finansowanie repartycyjne polega na wypłacie świadczeń z bieżących składek

To oznacza, że bieżące składki pracujących ubezpieczonych służą finansowaniu świadczeń dzisiejszych emerytów.

Kwota należnych składek jest odnotowywana na koncie ubezpieczonego pracownika i będzie stanowić podstawę do obliczenia wysokości jego przyszłej emerytury.

Takie ścisłe uzależnienie wysokości emerytury od wysokości składek jest charakterystyczne dla systemu emerytalnego o zdefiniowanej składce (w przeciwieństwie do systemu o zdefiniowanym świadczeniu, gdzie świadczenie nie jest wprost uzależnione od sumy wpłaconych składek).

Składki odnotowywane na koncie ubezpieczonego podlegają indeksacji wskaźnikiem przeciętnego wzrostu płac w gospodarce.

Kwota odnotowana na koncie po indeksacji należnych składek stanowi podstawę do obliczenia emerytury z I filara.

W Polsce przykładem systemu redystrybutywno-kapitałowego jest II Filar emerytalny realizowany przez Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE)

Ubezpieczeni w OFE

• system jest obowiązkowy dla osób, które podlegają ubezpieczeniom społecznym i urodziły się po 31 grudnia 1968 roku

• objęci nowym systemem zostali także urodzeni przed 1 stycznia 1969, a po 31 grudnia 1948, jednakże mogli dokonać wyboru: czy chcą pozostać w ZUS-ie (I filar) czy przejść na nowe zasady

• natomiast urodzeni przed 1 stycznia 1949 otrzymają emerytury ustalone zgodnie z zasadami sprzed wprowadzenia reformy, czyli według systemu opartego na umowie międzypokoleniowej

Dziedziczenie w OFE

Środki zgromadzone w OFE mogą być dziedziczone do czasu przejścia ich właściciela na emeryturę.

Mimo że nie ma jeszcze rozwiązań docelowych, według wszelkiego prawdopodobieństwa od momentu rozpoczęcia wypłacania emerytury nie będą podlegać dziedziczeniu, podobnie jak środki z I filara (ZUS).

Sytuacja finansowa

W lutym 2009 wypłacono pierwszą emeryturę z OFE w kwocie w 23,65 zł.

Od początku istnienia OFE w Polsce do końca 2008 wpłynęło do nich około 120 mld zł, z tytułu prowizji od składek i tzw. opłaty za zarządzanie pobrały one około 10,6 mld zł, tj. prawie 9 % przelanych do funduszy składek przyszłych emerytów.

Rzeczywisty wzrost wartości środków na kontach emerytalnych, po odliczeniu kosztów zarządzania, jest niższy niż gdyby środki te były zgromadzone na zwykłej lokacie bankowej.

I filar uczestnictwo w nim jest obowiązkowe dla wszystkich osób podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, oparty na tzw. „umowie pokoleniowej”.

Wysokość wypłacanej emerytury będzie zależała od sumy składek zapisanych na indywidualnym koncie.

II filar ubezpieczenie emerytalne obowiązkowe dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 roku i dobrowolne dla urodzonych przed 1 stycznia 1969 roku, a po 31 grudnia 1948 roku.

Docelowo obowiązkowe dla wszystkich.

Zabezpieczy emeryturę w oparciu o składki gromadzone na indywidualnych rachunkach
w otwartych funduszy emerytalnych (OFE).

Składki uczestników II filaru będą pomnażane poprzez inwestycje finansowe dokonywane przez powszechne towarzystwa emerytalne (PTE).

Emerytura będzie wypłacana przez zakład emerytalny.

III filar indywidualne i grupowe programy emerytalne

Ten system jest całkowicie dobrowolny, a wysokość emerytury będzie zależała od wielkości kwot przeznaczonych na dodatkowe emerytury.

Trzeci filar to pracownicze programy emerytalne oraz indywidualne konta emerytalne w formie ubezpieczeń na życie, lokat bankowych, uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.

Otwarty fundusz emerytalny (OFE) instytucja, która prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu części składek emerytalnych (ok. 1/3) i ich inwestowaniu z przeznaczeniem na wypłatę emerytur dla członków OFE po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego

Powszechne towarzystwa emerytalne (PTE) instytucje zajmujące się zarządzaniem, inwestowaniem i pomnażaniem składek gromadzonych w OFE.

PTE zarządza przez instytucję banku depozytariusza, która jest gwarantem lokowania środków OFE zgodnie z prawem.

Pojęcie oraz cel pomocy społecznej w Polsce

Pomoc społeczna jest jednym z elementów polityki społecznej państwa i tym samym stanowi fragment systemu zabezpieczenia społecznego. Wynika to z celów jakie przed nią stoją: zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka, przy czym pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz do ich integracji ze środowiskiem, a także zapobiegać powstawaniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie sami rozwiązać.

Podstawowe znaczenie dla funkcjonowania pomocy społecznej w dobie transformacji w Polsce miało uchwalenie przez Sejm Ustawy o pomocy społecznej, regulując zarówno zakres, jak i sposób funkcjonowania pomocy społecznej w naszym kraju. Zgodnie z dotychczasowymi uregulowaniami prawnymi zadania pomocy społecznej wykraczają znacznie poza działania o charakterze naprawczym obejmując m.in. zapobieganie powstawaniu sytuacji mogących powodować konieczność udzielania świadczeń w przyszłości i pomoc o charakterze niematerialnym w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych. Instytucja pomocy ma dążyć do upodmiotowienia świadczeniobiorcy przez współdecydowanie o rodzaju najbardziej skutecznej pomocy.

W myśl obowiązującej ustawy pomoc społeczna jest „instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia”.

Celem pomocy społecznej jest udzielanie wsparcia zmierzającego do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej. Istnieją dwa powody, dla których udzielanie wsparcia musi być regulowane prawem. Po pierwsze, aby przeciwdziałać marginalizacji czy wykluczaniu z rodzin osób zagrożonych. Powstaje też obawa izolacji całych kategorii społecznych. Po drugie, aby każdy miał możliwość zaspokajania podstawowych potrzeb, aby mógł godnie żyć, wychowywać dzieci, przerwać proces dziedziczenia biedy, patologii czy choroby. Ponadto celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osoby lub rodziny, umożliwienie bytowania im w warunkach odpowiadających godności ludzkiej oraz doprowadzenie do życiowego usamodzielnienia podopiecznych i ich integracji ze społeczeństwem.

Prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom z powodu przyczyn, do których należą: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, potrzeba ochrony macierzyństwa, bezrobocie, upośledzenie fizyczne lub umysłowe, długotrwała choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz w prowadzeniu gospodarstwa domowego, alkoholizm, narkomania, trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego oraz klęski żywiołowe lub ekologiczne. Osoba uboga zgłaszająca się po pomoc, otrzymuje ją wtedy, gdy jej trudna sytuacja dochodowa związana jest z jednym z wyżej wymienionych powodów.

Uprawnienie do pomocy materialnej zależne jest od wysokości dochodu w rodzinie i występowania jednej ze wspomnianych wcześniej okoliczności. Uprawnienia do świadczeń materialnych przysługują rodzinom, w których dochód nie przekracza ustalonej kwotowo wysokości. Wysokość dochodu upoważniającego do ubiegania się o świadczenie materialne określa się przy wykorzystaniu skali ekwiwalentności OECD. Według tej skali niezbędny dochód dla drugiej osoby i kolejnych w wieku powyżej 15 lat powinien wynosić po 0,7 dochodu pierwszej osoby, a dla każdego z członków gospodarstwa domowego w wieku do 15 lat ustala się współczynnik 0,5. Kwoty dochodu, będące podstawą do ubiegania się o świadczenie pomocy społecznej, podlegają corocznej waloryzacji.

Podstawowe zadanie zapewnienia pomocy społecznej spoczywa na administracji rządowej i samorządowej. Pomoc społeczna to działalność instytucji państwowych, samorządowych, społecznych oraz kościołów, umożliwiająca i ułatwiająca zabezpieczenie podstawowych potrzeb osobom i rodzinom niezdolnym do uczynienia tego samodzielnie w ramach istniejącego podziału dóbr, usług oraz świadczeń.

Istniejący w obecnej rzeczywistości system instytucji i organizacji - realizatorów pomocy społecznej - obejmuje nie tylko organizowanie pomocy społecznej, ale także głębsze rozeznanie środowiska osób najbardziej potrzebujących. W związku z tym celem pomocy społecznej jest tworzenie, stałe doskonalenie i rozwijanie systemu urządzeń, świadczeń i usług socjalnych służących organizowaniu skutecznej pomocy w przypadku zaistnienia zdarzeń losowych, utraty lub ograniczenia zdolności do pracy, sytuacji wymagającej opieki zewnętrznej poza rodziną, prowadzenie odpowiedniej działalności profilaktycznej, a także przeciwdziałanie skutkom patologicznych zjawisk oraz udzielanie świadczeń łagodzących przypadki rażąco niskich warunków życia.

Struktura organizacyjna i zadnia pomocy społecznej w Polsce

Reforma administracyjna państwa, wprowadzona w styczniu 1999 roku, zasadniczo zmieniła strukturę organizacyjną pomocy społecznej. Na szczeblu województwa, w miejsce wojewódzkiego zespołu pomocy społecznej (WZPS), utworzono regionalny ośrodek polityki społecznej podległy wojewodzie i realizujący zadania administracji rządowej. Na szczeblu powiatu i gminy powołano jednostki organizacyjne będące organami administracji samorządowej - odpowiednio w powiecie: centrum pomocy rodzinie, natomiast w gminie: ośrodek pomocy społecznej.

Struktura organizacyjna pomocy społecznej w Polsce od 1 stycznia 1999 roku

	Rząd
	Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Departament Pomocy Społecznej		Minister ds. Zabezpieczenia Społecznego		Rada Pomocy Społecznej
Województwo Samorządowe Marszałek		Wojewoda		Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
Powiat Starosta		Centrum Pomocy Rodzinie
				ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
Gmina Prezydent Burmistrz Wójt		Ośrodek Pomocy Społecznej

• ośrodki pomocy społecznej
  działające w każdej gminie, udzielające pomocy pieniężnej, usługowej i rzeczowej oraz kierujące do domów pomocy społecznej

• powiatowe centra pomocy rodzinie
  (w miastach na prawach powiatu - miejskie centra pomocy rodzinie), powiaty prowadzą domy pomocy społecznej, zapewniają opiekę nad dziećmi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (tj. domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych) i w rodzinach zastępczych

• regionalne ośrodki polityki społecznej
  (przy urzędach marszałkowskich) zajmują się koordynacją polityki społecznej w zakresie pomocy na terenie województw samorządowych

• w urzędach wojewódzkich wydziały polityki społecznej
  kontrola i nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (jednak tylko w zakresie zadań zleconych)

• Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
  zajmuje się koordynacją polityki społecznej na obszarze całej Polski oraz przygotowywaniem zmian w obowiązującym prawie

Zakres oraz formy pomocy społecznej w Polsce

System pomocy społecznej obejmuje pomoc środowiskową, przyznawaną rodzinie lub osobie w miejscu zamieszkania, oraz pomoc instytucjonalną, świadczoną w oderwaniu od dotychczasowego miejsca zamieszkania podopiecznych.

Rodzaje pomocy społecznej w Polsce po 1 stycznia 1999 roku

rodzaje pomocy społecznej
pomoc środowiskowa				pomoc instytucjonalna
pomoc finansowa				domy pomocy społecznej
pomoc w naturze				schroniska dla bezdomnych
usługi opiekuńcze				rodzinny zastępcze
praca socjalna				ośrodki interwencji kryzysowej
				ośrodki wsparcia: środowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, noclegownie
				jednostki specjalistycznego poradnictwa
				hospicja

Domy pomocy społecznej

Dom pomocy społecznej świadczy, na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu: wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb.

Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla:

1. osób w podeszłym wieku

2. osób przewlekle somatycznie chorych

3. osób przewlekle psychicznie chorych

4. dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie

5. dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie

6. osób niepełnosprawnych fizycznie

Placówka opiekuńczo-wychowawcza

Placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia dzieciom i młodzieży pozbawionym częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną lub całodobową, ciągła lub okresowa opiekę i wychowanie, jak również wspiera działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki.

Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na:

1. Placówki wsparcia dziennego:

• wspierają rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji

• zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacja, przestępczością lub uzależnieniami

• współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych

2. Placówki interwencyjne:

• zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:

a. doraźną, całodobową opiekę

b. kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych

c. opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej

• przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustalają wskazania do dalszej pracy z dzieckiem

3. Placówki rodzinne:

• zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia

4. Placówki socjalizacyjne:

• zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej

Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze

Ośrodek adopcyjne-opiekuńczy to:

1. Ośrodek lub zespół wsparcia rodziny naturalnej, prowadzący: poradnictwo dla dzieci i rodziców oraz terapię rodzinną, w tym dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

2. Ośrodek lub zespół wsparcia rodziny zastępczej lub adopcyjnej,
inicjujący i wspomagający zastępcze formy opieki i wychowania rodzinnego, szkolący
i kwalifikujący kandydatów na rodzinę zastępczą albo adopcyjną, prowadzący: poradnictwo rodzinne i terapię rodzinną dla dzieci i rodziców dzieci umieszczonych w rodzinnej opiece zastępczej

Ośrodki wsparcia

Ośrodek wsparcia jest środowiskową forma pomocy półstacjonarnej służącą utrzymaniu osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałaniu instytucjonalizacji, a w szczególności:

a. środowiskowe domy samopomocy

b. dzienne domy pomocy

c. noclegownie

d. ośrodki opiekuńcze

Ośrodki interwencji kryzysowej

Rolą ośrodków interwencji kryzysowej jest świadczenie specjalistycznych usług, zwłaszcza psychologicznych, prawnych, hotelowych, które są dostępne przez cała dobę osobom, rodzinom i społecznościom będącym ofiarami przemocy lub znajdującym się w innej sytuacji kryzysowej w celu zapobieżenia powstawania lub pogłębiania się dysfunkcji tych osób, rodzin lub społeczności

Samorządowe Stowarzyszenie Ośrodków Pomocy Społecznej "FORUM"

działalność prowadzi od 1991 roku, a w swoich szeregach skupia dyrektorów, zastępców dyrektora i kierowników filii Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej i Miejskich Ośrodków Pomocy Rodzinie z miast na prawach powiatu

celem Stowarzyszenia jest min. rozpowszechnianie dobrych praktyk w zakresie skutecznych metod i technik pracy socjalnej w rozwiązywaniu problemów społecznych, a także formułowanie stanowisk w sprawach dotyczących polityki społecznej, stanowiących przedmiot rozstrzygnięć organów centralnych administracji rządowej

Literatura:

1. Ubezpieczenia społeczne 2010, WOLTERS KLUWER, 2010

2. Kurzynowki Adam (red.), Polityka społeczna, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2003

3. Nitecki Stanisław, Pomoc społeczna, GASKOR, 2009

4. Sierpowska Iwona, Ustawa o pomocy społecznej komentarz wyd. 2, WOLTERS KLUWER, 2009

5. Trafiałek Elżbieta, Profesjonalna praca socjalna, WSZECHNICA ŚWIĘTOKRZYSKA, 2008

10

---