Funkcja pieniądza
Sprawy pieniężna nie są skomplikowane. Zasady, na których opierają się transakcje finansowe, są dość proste, zamieszanie wprowadzają zwykle przyćmiewające je szczegóły.
Świat pieniądza, podobnie jak wiele innych dziedzin, ukształtował niezrozumiałe najczęściej dla laika zwyczaje i żargon, zatem nawet pojętny obserwator sceny finansowej znajduje się z natury w niekorzystnej sytuacji. Światu finansów czasem to odpowiada, ponieważ otoczka tajemnicy podnosi wartość jego usług.
Pieniądz jest to środek wymiany powszechnie przyjmowany jako zapłata w transakcjach gospodarczych. Określony środek wymiany może być powszechnie akceptowany jako pieniądz, gdy posiada następujące cechy:
trwałość: nie ulega łatwo zepsuciu i zniszczeniu,
przenośność: nie powinien być ciężki, nie powinien mieć dużej objętości, powinien umożliwiać przenoszenie znacznych wartości,
podzielność: środek pełniący funkcję pieniądza musi być podzielny na małe jednostki bez straty na wartości,
ograniczona podaż, ponieważ wszystko, co istnieje w nieograniczonej podaży nie może pełnić funkcji pieniądza.
Współcześnie dysponujemy dwoma formami pieniądza. Są to: pieniądz gotówkowy (realny), wykonany z materialnej substancji w formie pieniądza papierowego lub metalowego i pieniądz bankowy (bezgotówkowy), nie posiada materialnej postaci fizycznej, stanowi przedmiot ewidencji księgowej banków. Są to depozyty na rachunkach bankowych pozwalające na rozliczenia bezgotówkowe pomiędzy jednostkami posiadającymi rachunki w bankach, przy wykorzystaniu odpowiedniej techniki księgowej. Pieniądz bezgotówkowy często także jest zwany pieniądzem rozrachunkowym.
W Polsce funkcję pieniądza spełnia złoty podzielony na 100 groszy. Jest on prawnym środkiem płatniczym. W obiegu znajdują się znaki pieniężne emitowane przez NBP w postaci banknotów, monet i bilonu.
W praktyce (wg M.Nasiłowskiego, R.Milewskiego) pieniądz spełnia funkcje miernika wartości, środka wymiany, środka płatniczego, środka tezauryzacji (gromadzenia bogactw) i pieniądza światowego.
Pieniądz jako miernik wartości określa wartość produktów, ustalając ceny umożliwia ich sprzedaż i kupno, wyraża wysokość zobowiązań i różnego rodzaju świadczeń zachodzących między różnymi podmiotami gospodarującymi, określa wartość majątku. Pieniądz jako jednostka miary pozwala w jednorodny sposób wyrazić różnorodne kategorie finansowe, sprowadza do wspólnego mianownika wszelkie wartości użytkowe, co umożliwia ich porównywanie.
Powszechne zastosowanie znajduje pieniądz spełniając funkcje środka wymiany. Pracownicy wymieniają usługi czynnika praca na pieniądz. Ludzie kupują lub sprzedają dobra w zamian za pieniądze. Pieniądze nie służą nam aby je skonsumować bezpośrednio, ale do zakupu innych rzeczy, które chcemy skonsumować. Za pośrednictwem pieniądza ludzie dokonują wymiany dóbr i usług.
Funkcja pieniądza jako środka płatniczego umożliwia dokonanie płatności odroczonych w czasie, występuje w chwili regulowania płatności związanych z należnościami i zobowiązaniami. Kiedy pożyczamy pewną sumę pieniędzy, którą musimy spłacić w następnym roku mierzymy ją w funtach szterlingach. Właściwość ta, pomimo że zwiększa wygodę rozliczeń nie należy do najważniejszych funkcji pieniądza.
Aby pieniądz spełniał swoją funkcję w transakcji kupna - sprzedaży, musi on być środkiem przechowywania wartości. Gdyby pieniądz tracił swoją wartościowość z dnia na dzień (przy zapłacie za oferowane w danym dniu dobra, okazuje się bezwartościowy przy zakupie następnego dnia) nikt by go nie zaakceptował. Jednak pieniądz nie jest jedynym ani najlepszym środkiem tezauryzacji. Innymi środkami przechowywania wartości są np.: nieruchomości, kolekcje znaczków pocztowych czy oprocentowane wkłady w bankach. Ponieważ pieniądz jako taki nie przynosi odsetek, a jego siła nabywcza stale się zmniejsza w wyniku inflacji, istnieją z pewnością lepsze niż pieniądz sposoby przechowywania wartości.
Pieniądz światowy spełnia wymienione funkcje w rozliczeniach międzynarodowych. Funkcje pieniądza światowego spełniają waluta pieniądza narodowego państw o najwyżej rozwiniętych gospodarkach (np. dolar USA) i pieniądz ponadnarodowy (Euro, SDR). Euro jest jednolitą walutą Unii Europejskiej, emitowaną przez Europejski Bank Centralny. SDR (Special Drawing Right - Specjalne Prawa Ciągnienia) utworzony w końcu lat 60. przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, ma postać abstrakcyjną gdyż jego cyrkulacja oparta jest na uzgodnieniach rządów i banków centralnych, które zobowiązały się stosować tę jednostkę we wzajemnych rozliczeniach.
Niektórzy (m.in. D.Begg, S.Fischer, R.Dornbush) podają tylko cztery następujące funkcje pieniądza: środek wymiany, jednostka rozrachunkowa, środek przechowywania wartości (tezauryzacja), miernik odroczonych wartości.
Jednostka rozrachunkowa jest to jednostka, w której są wyrażone ceny i są prowadzone rozliczenia (D.Begg). W każdym kraju ceny są wyrażone poprzez inną walutę. Jednak jednostkami rozrachunkowymi na ogół są jednostki, w których dokonuje się pomiaru pieniądza jako środka wymiany. Wyjątkiem były na przykład Niemcy, gdzie w czasie Wielkiej Inflacji (1922-1923) ceny wyrażone w markach zmieniały się tak szybko, że niemieccy sklepikarze zaczęli stosować dolary jako jednostkę rozrachunkową. Pomimo, że ceny podawane były wówczas w dolarach to za zakupy płaciło się w markach czyli środku wymiany pieniężnej przyjętych w Niemczech.
Nie jest słuszne wymienianie pięciu funkcji pieniądza we współczesnych uwarunkowaniach światowej gospodarki rynkowej. Należy przyjąć cztery funkcje pieniądza z następujących powodów. Cztery funkcje w pełni odzwierciedlają rolę jaką pełni ta kategoria we współczesnej gospodarce rynkowej. Pieniądz występując w funkcji jednostki rozrachunkowej służy prowadzeniu rozliczeń i wyrażaniu cen, a więc w tym zawiera się także wzajemne mierzenie i porównywanie wartości towarów i wyrażenie ich w jednostkach pieniężnych. Wymienianie dwóch funkcji w miernika wartości i jednostki rozrachunkowej jest więc nieuzasadnione. Prowadzenie otwartej gospodarki rynkowej jest obecnie zjawiskiem powszechnym. Pojawiły się już pewne namiastki pieniądza światowego, szeroko są wykorzystywane transakcje swap. W tej sytuacji zachodzi potrzeba wyróżnienia nie funkcji „pieniądz światowy”, leczy wyróżnienia pieniądza światowego jako rodzaju pieniądza.
Podstawową funkcją pieniądza jest więc zastosowanie go jako środka wymiany. Aby spełniać tą funkcję musi on przechowywać wartość. Dość wygodne jest również wykorzystywanie pieniądza w charakterze jednostki rozrachunkowej, a także miernika odroczonych płatności.