Oleszkowicz, Bunt młodzieńczy - Rozwój po adolescencji , ćw. 3

 

Bunt to zjawisko charakterystyczne dla młodzieży, uwarunkowane sytuacyjnie i kulturowo, np. przez trudne wybory życiowe, niepowodzenia w szkole, autorytarny sposób wychowywania, dominację jednego z rodziców, ekstremalne ograniczenia/permisywność, separacja rodziców. Brak korelacji z płcią, ani z sytuacją socjoekonomiczną rodziny.

 

ROZWOJOWE MECHANIZMY BUNTU MŁODZIEŃCZEGO

Okres młodości - etap od pojawienia się pierwszych biologicznych oznak dorosłości do chwili zakończenia okresu moratorium.

Są 4 mechanizmy buntu młodzieńczego (przedstawione w odniesieniu do koncepcji Eriksona i Piageta)

• MECHANIZM I

Powszechnie występuje we wczesnej adolescencji (tożsamość dyfuzyjna):

Opis zmian i czynniki warunkujące:

• Zmiany w wyglądzie: zewnętrzne oznaki dorosłości

• Proces wzrastania na płaszczyźnie relacji społecznych - dorastający uważa się za równego z dorosłym, oczekuje wzajemności, co przejawia się w większym pragnieniu wolności i prawa do kontroli własnego życia (pragnienia te przekraczają granice realności)

• Frustracja z powodu zależności, spostrzeganie ograniczeń

• Zadaniem buntu jest wzmocnienie pewności siebie, ale taki bunt przeciwko totalnej niezależności jest bez sensu, gdyż prowadzi raczej do totalnej izolacji.

• Brak ukształtowanej dojrzałej odpowiedzialności.

• Przekonanie o własnych prawach i spostrzeganie nakazów jak ograniczeń prowadzi do buntu

• Prawo samostanowienia, o które walczy nastolatek, jest warunkiem koniecznym do późniejszego kształtowania dojrzałej tożsamości.

• Bunt jest wzmacniany przez potrzebę zyskania aprobaty wśród rówieśników.

Przedmiot buntu jest konkretny -  dorośli: rodzice, nauczyciele.

Bunt ten ma charakter sytuacyjny. 

Funkcją buntu jest ekspansja - młodzież aktywnie zajmuje pozycję równoprawnego partnera i działa metodą „stworzonych faktów”.

Stopień intencjonalności:  bunt reaktywny - w odpowiedzi na spostrzegane ograniczenia, silne emocje powodowane labilnością emocjonalną. 

Zasada „delegowania autorytetu” - Erikson, rozwiązanie konfliktów między dorastającym a dorosłymi poprzez stopniowe zwiększanie ich udziału w ważnych decyzjach.

Wczesna adolescencja to okres pierwszego statusu tożsamości - tzw. tożsamość rozproszona (Marcia), którą charakteryzuje niestabilność, nietrwałość, koncentracja na teraźniejszości, podatność na wpływy zewnętrzne, niski poziom autorefleksji.

 

• MECHANIZM II

Powszechnie występuje w okresie tożsamości dyfuzyjnej lub moratorium

Opis i czynniki warunkujące:

Wg modelu zmian progresywnych jednostka przechodzi od tożsamości dyfuzyjnej do moratorium, tożsamości lustrzanej czy osiągniętej.

Moratorium - adolescenci w zamęcie intelektualnym i emocjonalnym, jednostka musi się uporać z zagrożeniem wtórną dyfuzją

Tożsamość lustrzana - jednostka dokonuje wyborów pod wpływem innych, co daje jej pozory bezpieczeństwa

Tożsamość osiągnięta - szybkie przejście do tego statusu tożsamości osłabia pewność podjętych decyzji, jednostka znów narażona na dyfuzję tożsamości.

W każdym przypadku istotne jest wyraźne określenie granic własnego Ja (Erikson - określenie tego, czym się nie jest). Jest tu analogia do występującej w dzieciństwie fazy separacji - konflikt między symbiozą a odrębnością, gdzie dziecko uczy się mówić "nie". "Nie" w buncie adolescencyjnym pełni podobną funkcję.

Do buntu prowadzi poczucie zagrożenia, którego genezą jest:

- obawa przed manipulacja i naciskami społecznymi,

- niesatysfakcjonujące warunki życia, która zagrażają prawu do godnego życia
i utrudniają realizację celów, zaspokojenie potrzeb.

Radzenie sobie z poczuciem zagrożenia:

- radykalizacja poglądów - bezdyskusyjne przekonanie o słuszności własnych racji

- zachowanie: wypaczenie rytualizacji ideologicznej (Erikson) - totalizm
i absolutyzm (m.in. niedopuszczanie racji innych, uproszczanie schematów
i stereotypów, totalne negowanie innych ludzi i zjawisk, bez względu na treść)

- może pomagać w radzeniu sobie z poczuciem zagrożenia wynikającego
z niezadowalających warunków życia 

Przedmiot buntu: zgeneralizowany,  zmienny. "Wrogami" ci, co myślą inaczej.

Funkcja buntu: obronna przed zamętem tożsamościowym i wzmocnienie granic Ja

Stopień intencjonalności: słabo uświadomiony, przez innych bunt ten jest postrzegany jako irracjonalny i niezrozumiały.

• MECHANIZM III

Dotyczy tylko części młodzieży włączającej bunt jako element poszukiwań tożsamościowych, występuje w okresie moratorium

Bierze udział w kształtowaniu się treściowych aspektów tożsamości. Może być konstruktywny i twórczy lub destrukcyjny, patologiczny.

Opis i czynniki warunkujące:

Inhelder, Piaget - większość młodzieży ma własne przekonania polityczne i społeczne

wolna aktywność spontanicznej refleksji - podporządkowuje świat stworzonym przez jednostkę wizjom

Egocentryzm młodzieńczy:

- pragnienie bycia rożnym od innych,

- przypisywanie swoim marzeniom i myślom nieograniczonych możliwości.

Próby reformatorskie:

- poszukiwanie wartości uniwersalnych

- postawa mesjanizmu - dążenie do idealnego ładu społecznego

- ideologiczny obraz świata oparty o utopijne przekonanie o prawdziwości przyjętych idei

Genezą tego buntu jest spostrzeganie realnej rzeczywistości przez pryzmat reformatorskich idei, niezadowolenie z tej rozbieżności.

Próby radzenia sobie z rozbieżnością, np. przez pełne zaangażowanie się w ideologię i radykalne wprowadzenie jej w życie.

Przedmiot buntu: abstrakcyjny o charakterze światopoglądowym

Funkcja buntu: kreowanie siebie w nowej roli, dostarczanie tożsamości zastępczej. Budowanie idealistycznego obrazu i świata, i siebie.

Stopień intencjonalności: sprzeciw w pełni intencjonalny.

• TOŻSAMOŚĆ NEGATYWNA

Dotyczy osób, które rozwiązły kryzys tożsamości. Przyjęcie tożsamości negatywnej może być pożytecznym aspektem buntu, o ile jest to stadium przejściowe. Funkcje i skutki tego buntu wykraczają poza typowe problemy adolescencji.

Korzyści:

• przezwyciężenie rozproszenia,

• zyskiwanie autonomii

• zyskiwanie dojrzałego stosunku do norm obyczajowych

• realistyczne ustosunkowanie się do różnych przejawów zła, itd.

Funkcje buntu: wprowadzenie w życie własnej wizji porządku społecznego; wytworzenie odwetowej koncepcji życia.

Kształtowanie się tożsamości negatywnej (3 płaszczyzny):

1. sprzeciw wobec autorytarnych form wychowania, motywacja odwetowa

• bunt ten jest reakcją na spostrzeganie zniewolenia i ograniczenie w rodzinie,

• Przykłady odwetu: zmiana wyznania, zerwanie kontaktów z rodzicami,

• Początek tego mechanizmu możliwy już na poziomi dyfuzji tożsamości, bądź w okresie moratorium,

• Mechanizm jest wyzwalany przez nadmierną restrykcyjność (wtedy jednostka chce niezależności) jak i ekstremalną permisywność (celem buntu jest poszukiwanie granic i zwrócenie na siebie uwagi)

2. brak aprobaty dla wartości i wzorów kulturowych

• bunt jako forma negacji (symulacja odwetowa) sygnalizująca indywidualne niezadowolenie z oferty społecznej

• możliwe przejście na „poziom działania” - czynne zaangażowanie w walkę o zmianę obowiązujących układów społecznych, np. dzieci-kwiaty

3. przyjęcie roli narzuconej przez dominującą i niewalającą grupę społeczną

• charakterystyczne dla grup mniejszościowych, dyskryminowanych,

• jest to strategia obronna skierowana na zewnątrz - dyskryminowana grupa jest świadoma swojego „prawa do..” i chce zmienić nieakceptowaną rzeczywistość

• bunt często jako zorganizowany ruch kontestacyjny, zbiorowy protest,

• Erikson - jeśli państwo zezwala na takie protesty, to potem szansa, że młodzież nie wykształci tożsamości przestępczej

Te 4 mechanizmy opisano w kontekście ważnych faktów okresu adolescencji:

• Początek adolescencji - proces wrastania w społeczeństwo

• początek moratorium - obrona przed zamętem tożsamościowym

• okres moratorium - poszukiwanie własnej tożsamości przez eksperymentowanie z rolami

• etap względnie trwałego rozwiązania kryzysu przez przyjęcie tożsamości negatywnej

Polecam tabelę na str. 99 - ładne zestawienie

PRÓBA EMPIRYCZNYCH WERYFIKACJI ROZWOJOWYCH MECHANIZMÓW BUNTU MŁODZIEŃCZEGO

Koncepcja stylów tożsamości Berzonskyego:

• oparta na społeczno-poznawczym procesie przetwarzania

• tożsamość jako 1) struktura i 2) proces:

ad.1) składa się z konstruktów i schematów, które są poznawczą podstawą procesów decyzyjnych, interpretują doświadczenia jednostki

ad.2) proces społeczno-poznawczy - styl tożsamościowy, reguluje zasoby używane przy radzeniu sobie w życiu codziennym

• trzy style tożsamości (inaczej: orientacje tożsamościowego przetwarzania..)

1. informacyjny - orientacja informacyjna = chęć poznania sibie, aktywne szukanie informacji, otwarcie na nowe info., autorefleksja, radzenie sobie z problemami

2. normatywny - skłonność do konformizmu, do uprzedzeń, słaba tolerancja na ambiwalencję

3. dyfuzyjno-unikowy - brak spójnych przekonań, unikanie konfliktów, brak autorefleksji, niechęć do konfrontacji

Zaangażowanie - dodatkowy wymiar, wyznacza cele i kierunki działania

• Kwestionariusz stylów tożsamości: 40 twierdzeń dot. postaw, przekonań i radzenia sobie z problemami.

Zależność: model statusów tożsamości Marcii a style tożsamościowe Berzonskyego

status moratorium i tożsamości osiągniętej ↔ styl informacyjny

status tożsamości lustrzanej ↔ styl normatywny

status tożsamości dyfuzyjnej ↔ styl dyfuzyjno-unikowy

BADANIA ZAWADZKIEJ (2005):

• narzędzia: kwestionariusz stylów tożsamości Berzonskyego w adaptacji Senejko

kwestionariusz buntu młodzieńczego

• osoby badane: przedziały wiekowe 13, 16-18 i 22-29 lat

• analizowane aspekty buntu:

1. przedmiot buntu

2. sądy charakterystyczne dla buntu

3. sposoby wyrażania buntu

• Zawadzka stworzyła listę sądów charakterystycznych dla buntu ekspresywnego (mechanizm I - „Buntuję się, bo mam prawo do wolności”) i obronno-kreatywnego (II i III - „Buntuję się, bo rzeczywistość jest zła i trzeba ją zmienić”.). Ocena prawdziwości twierdzenia w skali 0-3

• odpowiedź na pytania otwarte: „Dlaczego masz prawo do buntu? Jakie sądy i przekonania najczęściej skłaniają Cię do buntu?”

Wyniki: duża zgodność między odpowiedzią na pytania otwarte a charakterystycznymi sądami,

13 lat - dyfuzyjno-unikowy sposób przetwarzania, sądy związane z obroną własnej wolności,

16-18 lat - informacyjny styl przetwarzania, sądy typowe dla buntu o funkcji kreatywnej.

Predyktory stylów: konkretny przedmiot buntu jako predyktor bunt o funkcji ekspansywnej

abstrakcyjny i konkretny przedmiot buntu, styl informacyjny jako predyktory buntu obronno-kreatywnego

Różne:

• Zachowania konstruktywne: dodatnia korelacja ze stylem informacyjnym i zaangażowaniem

• Agresywne zachowania ujemnie korelują ze style normatywnym

• Dodatnia korelacja zachowań agresyjnych i używania środków psychoaktywnych ze stylem ekspansywnym i obronno-kreatywnym tzn., że skłonność do takich zachowań występuje u dzieci i młodszych, i starszych

• Bunt jako wycofanie się z życia publicznego i zamknięcie we własnym świecie dodatnio koreluje z sądami buntu obronno-kreatywnego możliwe, że jest to przemyślana forma biernego buntu

FUNKCJE BUNTU

Bunt pomaga wykształcić koncepcję samego siebie, co wpływa na poczucie wewnętrznej spójności.

• kreatywna - kształtowanie poczucia własnej odrębności, określanie tym, czym jednostka nie jest, manifestacja tego

• ekspansywna - osiąganie autonomii, przejaw negatywizmu, prezentowanie siebie jako osoby niezależnej; pomaga zdefiniować siebie, przygotowuje do dorosłości

• obronna - podtrzymywanie poczucia ciągłości i spójności - przeciwstawianie się tym czynnikom, które wywierają presję na zmianę siebie

• 
  
  zyskiwanie uwagi - zainteresowanie otoczenia; lepiej się wyróżniać, nawet źle, jak być nijakim

• hedonistyczna - osiąganie satysfakcjonującego pobudzenia; zorientowanie na stan parateliczny; bunt podwyższa pobudzenia emocjonalne

• bunt dla samego buntu (Apter)  - nawiązanie do teorii reversal, ważne by ekspresja zachowania była zgodna z orientacją fenomenologiczną jednostki

• próba zniszczenia status quo - próba zmiany niezadowalającej sytuacji

• katartyczna - odreagowanie przykrych emocji, zmniejszenie napięcia psychicznego

• twórczość - Csikszentmihayli - w skład aktywności twórczej wchodzą:

domena (dziedzina), pole (standardy) i osoba (dana jednostka). Domena pełni funkcje konserwującą i socjalizującą, osoba ma wprowadzić innowacyjność, bunt narzędziem zmian. Skutkiem buntu: nowe idee, ukończone dzieła.

OGÓLNIE: bunt pełni wiele regulacyjnych funkcji, wbrew pozorom często nie jest zjawiskiem negatywnym; jest to coś naturalnego, zdrowego, pożytecznego.

POZYTYWNE I NEGATYWNE ASPEKTY BUNTU MŁODZIEŃCZEGO I ICH TEORETYCZNE KRYTERIA

Cztery odmienne kryteria:

1. Kryterium I - istota buntu

Bunt opiera się o zasadę negacji - wewnętrzne przeżycie sprzeciw i chęć obalenia obecnego stanu rzeczy oraz o zasadę afiliacji - chęć wprowadzenia w życie własnych rozwiązań. Nie znaczy to, że bunt oparty tylko o zasadę negacji jest bezsensowny.

Funkcje zasady negacji:

• dostarczanie pobudzenia

• budowanie granic tożsamości

• intensyfikacji przeżyć

• zyskiwanie uwagi otoczenia

• przyjemność z ekspresji buntu

• obrona przed zagubieniem tożsamościowym - młody człowiek, który prowokuje ryzykowne sytuacje ma okazję się sprawdzić, podjąć czynną konfrontacje

Konstruktywne funkcje zasady afiliacji:

• przyjęcie tożsamości zastępczej, wypróbowywanie się w roli

• wprowadzenie w życie własnych ideałów

• aktywna postawa wobec rzeczywistości

Przykład działania z. afiliacji: bunt altruistyczny (obrona praw innych), bunt ideologiczny (sprzeciw wobec idei sprzecznych z własną ideologią)

2. Kryterium II - skutki dla rozwoju jednostki

Bunt destrukcyjny - skutki negatywne:

• opozycyjny wzrost orientacji podmiotowej (powstaje w skutek błędów wychowawczych)

Gurycka - 9 błędów wychowawczych: A) błędy zimne: rygoryzmu, agresji, hamowania aktywności, obojętności; B) błędy ciepłe: eksponowania siebie, ulegania, zastępowania, idealizacji; błąd niekonsekwencji

Tylko błędy zimne są względnie dobrym predykatorem buntu.

• przyjęcie tożsamości negatywnej - zbudowana na motywacji odwetowej, celem jest odpłacenie za poniesione krzywdy

• zniszczenia tożsamości indywidualnej - utrata woli, autodestrukcja. Efekt kontaktu z sektami, destrukcyjnymi grupami odniesienia

• zaburzenia łaknienia, wyniszczenie fizyczne - obraz rodziny pacjentów anorektycznych: sztywne zasady, nadopiekuńczość, unikanie konfliktów, nieprzejrzysta struktura władzy, nadmierna zależność od matki, ambiwalencja uczuciowa.

Bunt konstruktywny - skutki pozytywne:

• zyskiwanie uwagi otoczenia - z jednej strony cecha buntu niepełnego, z drugiej - pomaga testować siłę jednostki

• internalizacja norm

• kształtowanie tożsamości społecznej - poszukiwanie identyfikacji z grupą lub osobami znaczącymi

• kształtowanie tożsamości osobistej - kształtowanie się koncepcji samego siebie

3. Kryterium III -  przejawy buntu

Sposób przejawiania buntu na zewnątrz:

• przejawy negatywne

• agresja skierowana na innych - fizyczna, kłótnie, wulgaryzmy, obnażanie się,

• autoagresja - alkohol, narkotyki, leki psychotropowe, przynależność do grup destrukcyjnych

• przejawy konstruktywne

• racjonalna argumentacji, twórczość, poszukiwanie wsparcia osób myślących podobnie, przyjęcie własnego stylu bycia

4. Kryterium IV - skutki społeczne

Skutki w skali makro - konsekwencje wynikające z kontestacji społecznej

Skutki w skali mikro - zmiany w relacjach w rodzinie.

Skutki destrukcyjne:

• anarchizacja społeczeństwa - utopijne marzenia młodzieży są wyrażane w anarchii, która w żaden sposób nie liczy się z realną rzeczywistością; satanizm z kolei kusi młodzież hasłem „czyń, co zechcesz”

• rozmycie kryteriów i zasad moralnych

• wzrost patologii

• zaburzenia lub zerwanie interakcji wychowawczej

niespecyficzne

---