Funkcjonalizm w teorii socjologicznej

1. Genealogia i swoistości

1. Powstanie funkcjonalizmu: XIX-wieczne wpływy organicystyczne (Spencer), socjologizm Durkheima, funkcjonalizm w antropologii kulturowej (Radcliffe-Brown, Malinowski)

2. Swostości funkcjonalizmu socjologicznego:

• holizm (generalizacja: charakterystyka rzeczywistości społecznej poprzez ogólne własności strukturalne; relatywizacja: odnoszenie tych samych założeń do mniejszych segmentów systemu i jego różnych aspektów; założenie o integracji systemu),

• socjologizm metodologiczny (funkcjonalizm bada nie jednostki i zdarzenia, a fakty społeczne: uwzorowane i powtarzalne działania, uczucia, role, wzory)

• wyjaśnianie funkcjonalistyczne i pojęcie funkcji (każde zjawisko pełni określoną funkcję w systemie, tzn. ma wpływ na jego przetrwanie, wyjaśnienie zjawiska, to wskazanie tej funkcji),

• koncepcja wymogów funkcjonalnych (dla systemu niezbędne jest wypełnianie pewnych podstawowych funkcji, gwarantujących jego przetrwanie jako całości; koncepcja imperatywów funkcjonalnych).

• zagadnienia ładu społecznego (system znajduje się w dynamicznej równowadze)

• ahistoryzm (funkcjonalne schematy służą wyjaśnianiu wszelkich społeczeństw w różnych okresach historycznych, mają charakter uniwersalny i pozaczasowy: formalizm)

2. Funkcjonalizm Talcotta Parsonsa

1. Stosunek do tradycji: krytyka i inspiracje (krytyka utylitaryzmu, idealizmu i pozytywizmu, inspiracje z Pareta, Durkheima, antropologii społecznej oraz metodologii Maxa Webera)

2. Pojmowanie teorii socjologicznej (analityczny realizm, naturalizm, paralelizm systemowy)

3. Teoria działania społecznego (podstawowy układ analizy: aktor - sytuacja <analogon układu organizm - środowisko> ; struktura społeczna jest systemem stosunków społecznych między aktorami; instytucje: systemy ujętych we wzory oczekiwań, instytucje umożliwiają wybór takiego zachowania, które pasuje do potrzeb systemu oraz zapewniają motywację do działania zgodnego z oczekiwaniami)

4. Teoria systemów (kroki analityczne: odtworzenie sposobu konstytuowania się systemu: instytucjonalizacja interakcji; odpowiedź na pytanie: jak systemy zdolne są do przetrwania: musi istnieć zgodność normatywna na poziomie całego systemu: systemy kultury i osobowości ulegają integracji dzięki mechanizmom socjalizacji i kontroli społecznej; koncepcja imperatywów funkcjonalnych (układ system środowisko): adaptacja, osiąganie celów, kultywowani wzorów, integracja)

5. Krytyka koncepcji Parsonsa (nie wykazuje cech rozwojowych, manifestuje istnienie zgodności między wartościami a normami, wykazuje wysoki stopień integracji między swoimi komponentami, zawiera mechaznimy utrwalające status quo)

3. Robert Merton i paradygmat analizy funkcjonalnej

1. Krytyka systemu pojęciowego Parsonsa i przyjęcie strategii średniego zasięgu (wielkie systemy teoretyczne zawieszone są w badawczej próżni,, teoria Parsonsa nie jest teorią - nie ma w niej twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi - ale systemem filozoficznym; powinno tworzyć się teorie specjalne, z których można wyprowadzić hipotezy dające się empirycznie zweryfikować i dopiero wówczas budować ogólniejsze schematy pojęciowe; teoria średniego zasięgu; zbiór logicznie powiązanych założeń, z których wyprowadza się empirycznie weryfikowalne hipotezy

2. Krytyka wczesnego funkcjonalizmu (krytyka tezy o funkcjonalnej jedności systemów, krytyka tezy o funkcjonalnej uniwersalności elementów systemu; krytyka tezy o niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemu).

3. Paradygmat analizy funkcjonalnej (paradygmat analizy funkcjonalnej pozwala ustalić na drodze empirycznej relacje wiążące dany element z szerszą strukturą społeczną; kroki analityczne: opis elementu, wskazanie głównych alternatyw, motywy jednostek, niezamierzone i ukryte konsekwencje działań jednostkowych

4. Główne nurty krytyki funkcjonalizmu

1. Funkcjonalizm jako ogólna teoria nauk społecznych

2. Funkcjonalizm jako zła teoria (problemy teleologii i tautologii)

3. Funkcjonalizm jako teoria jednostronna (pozaczasowa utopia zgody i szczęśliwości)

4. Funkcjonalizm jako teoria konserwatywna (wykazuje w jaki sposób poszczególne instytucje przyczyniają się do utrzymania społeczeństwa przy życiu)

5. Znaczenie funkcjonalizmu

1. Integracja dyscypliny: aspekt pozytywny i negatywny (chłopak do bicia)

2. Zwrócenie uwagi na zagadnienia całości i systemowości rzeczywistości społecznej i na zagrożenia ze strony redukcjonizmu socjologicznego

3. Kontynuacje: neofunkcjonalizm

Literatura zalecana do wykładu:

J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej”, Warszawa 2006, s. 7-86

J. Szacki, „Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe”, Warszawa 2002, s. 805-855.

Literatura uzupełniająca do wykładu (oprócz lektur zadanych na ćwiczenia):

T. Parsons, Szkice z teorii socjologicznej, PWN, Warszawa 1972.

R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna. PWN, Warszawa 1982

Inne źródła wykorzystane w przygotowaniu wykładu:

P. Baert, „Social Theory in the Twentieth Century”, Cambridge 1998, s. 37-65

M. Waters, “Modern Sociological Theory”, London 1994, s. 142-151

---