Vade - mecum (Wstęp J.Fert)
I W kraju
Norwid podpisywał swe dzieła dwojako: Cyprian Norwid i Cyprian Kamil Norwid - imię Kamil to imię z bierzmowania (27.03.1845r.), na chrzcie otrzymał 4 imiona;
Cyprian Ksawery Gerard Walenty Norwid urodził się 24 września 1821 r. w Laskowie-Głuchach niedaleko Radzymina na Mazowszu, w ziemiańskiej rodzinie Norwidów, właścicieli majątku Laskowie-Głuchy; matka: Ludwika ze Zdzieborskich (poprzez jej matkę Norwid był jakoś tam spokrewniony z królewską rodziną Sobieskich- linia stryjeczna);Norwid do tego dalekiego pokrewieństwa przywiązywał wielką wagę i często o nim wspominał; ojciec: Jan Norwid herbu Topór, pochodził z Litwy - rodowód „po mieczu” poddawał Norwid częstej mitologizacji; rodzeństwo: ojciec Norwida był żonaty 4-krotnie; Cyprian był trzecim z czworga rodzeństwa: pierworodny Ludwik Jan Ksawery (1818-1881), Paulina Hilaria Walentyna (1820-1860),młodszy brat Franciszek Ksawery Józef (1825-1865); Cypriana łączyła z rodzeństwem silna więź rodzinna; dzieciństwo: „urodziłem się - na prostej,bezpoetycznej(...)równej jak piaski ziemi” - bezbarwność, nijakość, prostota będą odgrywały bardzo ważną rolę, nie zawsze pozytywną; Norwid w wieku 50 lat napisał autobiografię, w której zawarte są podstawowe rysy życia artysty: smutne poczucie sieroctwa w sensie rodzinnym,społecznym i narodowym; wcześnie stracił matkę (jak miał 3,5 roku), a w wieku 14 lat ojca - wraz z rodzeństwem „tułał” się po krewnych - brak poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji widoczne są już w wierszach młodzieńczych, dzieciństwo Norwida upływało na Mazowszu w dworkach, ale najważniejszym miejscem będzie Warszawa - Cyprian przeżyje tam Powstanie Listopadowe; okres,epoka: życie Norwida przypada na okres klęsk militarno - politycznych lub kryzysów ekonomiczno - gospodarczych u progu cywilizacji przemysłowej (epoka nietrwałości, niepewności; czas rozkładu systemu wartości i poszukiwanie nowego, ale jednocześnie w dobie „śmierci Boga” czyli ateistycznego humanizmu ludzie odnajdują drogowskazy w tradycjach: chrześcijańskiej i starożytnej);
II W Warszawie (1830-1842)
W warszawie Cyprian uczęszczał do gimnazjum, w którym doszedł do klasy 6 (bez promocji) - zdobył ogólną wiedzę, zetknął się z „młodą piśmiennością warszawską” - romantycznym pokoleniem powstaniowym; tu rodzą się najtrwalsze przyjaźnie, doświadczenia warszawskie (heroiczna robota spiskowa, grupowa działalność artystyczna, cygański styl bycia - wejdą do problemów pisarstwa); w salonach poznaje wiele znakomitości (August Cieszkowski - jego idee odegrają w życiu Norwida znaczącą rolę, Teofil Lenartowicz - późniejszy przyjaciel, Ignacy Kraszewski)
Literacki debiut Norwida: na łamach warszawskich czasopism i w warszawskich salonach przypada na rok 1840, szereg wierszy, m.in.: Mój ostatni sonet, Sieroty, Do piszących; drukował w „Gazecie Porannej”(ściślej w tygodniowym dodatku do tej gazety pod nazwą „Piśmiennictwo Krajowe”) oraz w „Przeglądzie warszawskim”
W 1842 roku Norwid decyduje się na wyjazd za granicę - oficjalny powód - studia artystyczne w Niemczech i we Włoszech; na początku mają wraz z Władysławem Wężykiem rusza w stronę Krakowa, zatrzymując się w okolicach Ojcowa, pod koniec czerwca rusza na Zachód.
III W drodze (1842-1852)
Drezno - Praga - Norymbergia - Monachium (kilka miesięcy studiów artystycznych) - Wenecja (kilka miesięcy) - Florencja (od listopada 1843 z przerwami do końca 1844) - Rzym (kilkakrotnie odwiedzany) - Berlin (od połowy 1845 do lipca 1846) - Bruksela - Rzym (i właśnie miasto od początku 1847 roku stanie się jego domem) ; romantyczne podróże pozwolił Norwidowi dojrzeć duchowo, dokształcić się; później w Paryżu osiądzie już człowiek rozumiejący siebie i innych, który ma dystans do samego siebie i do świata, który znalazł własną drogę; dorobek liryczny tego okresu: W Weronie; Maryjo, Pani Aniołów; Moja Piosnka; Amen; Marmur-biały; proza publicystyczna: cykl Listów o Emigracji - rozważania problemów moralnej odpowiedzialności narodu za emigrantów + polemika z nadużyciem romantycznego mesjanizmu
tygodniowy pobyt w pruskim więzieniu (1848) - nabawił się choroby uszu, co doprowadziło do prawie całkowitej głuchoty - później rusza na zachód
na początku 1849 roku osiądzie w Paryżu - „druga ojczyzna”; przybywa tam na czas wygasania rewolucji, nastąpiły zmiany w życiu poety: gwałtowne zubożenie, załamanie przyjaźni z Krasińskim, nagonka prasowa w kraju, śmierć najserdeczniejszego przyjaciela Włodzimierza Łubieńskiego; udaje mu się wydrukować dramat Zwolon (1851), część cyklu Pieśni społecznej cztery stron(1849) Listy o Emigracji(1849) poemat Promethidion - teksty te często wywoływały ostre napaści: „Przegląd Poznański”, „Dziennik Polski”, „Gazeta Polska” - W. Bentkowski, „Czas” - L.Siemieński (anonimowo);dziełom Norwida przyczepia się etykietki: „błędny ognik”, „hieroglify”, „runy” - rozczarowania na różnych polach działalności
III W Ameryce
po długiej podróży z Francji, Norwid przybywa no NY 11 lub 12 lutego 1853 roku; po kilku tygodniach pragnie powrotu do Europy (popadł w melancholie); plon tej podróży był niewielki: kilka wierszy lirycznych, dwa poematy: Szczesna, Epimenides ; nade wszystko epizod amerykański pomógł sformułować jedną z fundamentalnych myśli poety: „powoli,powoli wszyscy stajemy się osobistościami parabolicznymi - co więc gdzie indziej jest plotką, ideą, wyobrażeniem politycznym, gawędką, to często u nas jest już nieledwie rzeczą i parabolą żywą” - ta myśl pozwoli poecie, 10 lat później, sformułować wezwanie: vade mecum! (chodź ze mną)w czym znajdujemy nawiązanie do „żywej paraboli”; nieumiejętność przystosowania się, a także zwyczajny pech, który prześladował Norwida w połączeniu z nostalgią, smutkiem i osamotnieniem kazały mu wrócić do Francji, do „swoich”.
IV Paryż (1854- śmierć)
odnowiona przyjaźń z Krasińskim
wśród kobiet które odegrały w życiu Norwida ważną rolę, przede wszystkim romantycznej powiernicy serca, były: Maria Trębicka, Łucja Rautenstrauchowa, Joanna Kuczyńska;
Edytorzy: Norwid tłumaczył swoje niepowodzenia głównie niedojrzałością krytyki, która nie umiała z dzieł wydobyć pełni autorskiej intencji; lista adresatów, do których kierował swoje listy, jest długa, a dwa najważniejsze nazwiska na niej to: Antoni Zaleski i Walenty Pomian Zakrzewski - to Zaleski był pomysłodawcą tomu zbiorowego pism Norwida, po pewnym czasie tę inicjatywę przejął ten drugi, ale prace przerwała jego samobójcza śmierć - jednak to wszystko było podstawą do zbioru „Vade mecum”
„Vade mecum” - dzieło to zaplnował autor jako jedną z trzech części drugiego tomu Poezji, zamówionego przez Brockhausa: stosunki Norwida z księgarzami niemieckimi zaczęły się w styczniu 1862 roku, w listopadzie 1862 (z datą roku następnego) ukazuje się wybór pism Norwida jako XXI tom brockhausowskiej serii - tom był obszerny, 290 stron,zawierał wybór różnych gatunków norwidowskiego pisarstwa; Vade-mecum nie doczekało się nabywcy aż do roku 1898 kiedy wraz ze spuścizną pośmiertną Norwida trafiło do rąk Zenona Przesmyckiego - tom jednak nie doczekał się druku w kształcie zamierzonym przez autora, tylko w częściach (wcześniej druk tego tomu odrzucił Brockhaus)
Rzecz o wolności słowa była właściwie ostatnią poważniejszą publikacją Norwida (1869)
V Ostatnie lata
Na początku lutego 1877 osiada na stałe w Domu Św. Kaziemierza pod Paryżem (w Ivry), Cyprian Norwid zmarł 23 mają 1883 roku, pochowany w Ivry; w roku 1888 prochy poety zostały przeniesione do zbiorowego grobu polskiego w Montmorency, gdzie spoczywają prawdopodobnie do dziś
Część II - Istna liryka
sumienie: ważne pojęcie w Vade-mecum, decyduje o spójności tekstów zawartych w tym zbiorze, jest fundamentem wszelkiego dawania świadectwa, jest humanistyczną miarą rzeczy i człowieka, w zbiorze więcej jest „wyrzutów sumienia” niż poczucia słuszności, odpowiedniości; VM można nazwać CYKLEM, a nie zbiorem czy wyborem wierszy;
prorok Ezechiel - potencjalny patron VM, żył wraz z Izraelem w Babilonii na wygnaniu (597 - 538r. p.n.e.); misja proroka koncentruje się na publicznym objawieniu win Izraela - jego niewierności wobec Jahwe - piętno Ezechiela często wyczuwalne jest w VM; nawiązania do księgi Ezechiela,ale i w ogóle do Biblii
do kogo Norwid pisał? - z jego pism wynika, że do czytelników wówczas nieistniejących, wg Norwida współcześni mu nie potrafili czytać; VM jest więc tylko „pamiętnikiem artysty” zostawionym „późnemu wnukowi” do spóźnionego czytania, jest też wypełnieniem „twardej Bożej służby”, ocena społeczeństwa dokonana przez Norwida:
„ludzie chrześcijańscy są niepraktyczne osły, a ludzie praktyczni
są szarlatany pogańskie”
wezwanie „Pójdź za mną” - to formuła ewangelicznego powołania; nie jest to bardzo pojemna metafora, VM to zbiór „rymów najwszelakszej budowy”, które miały wytyczyć nowy kierunek rozwoju polskiej poezji - tak sądził poeta; jest to analiza stanu „narodowego ducha” i europejskiej - chrześcijańskiej! - cywilizacji; obraz wszelkich „obrzydliwości” głównie w zakresie życia duchowego zbiorowości; Norwid uważał te obrachunki z współczesną cywilizacją za swój udział w obronie narodowego bytu, zgodnie z ewangelicznym: „prawda nas wyzwoli”
adres: utwór ma kilka adresów i są one niespójne;
tytułowe Vade-mecum, które należy odnosić do pisarzy polskich, czemu wtóruje przedmowa „Do czytelnika”, wykładająca stanowisko poety wobec „kryzysu” literatury i sztuki polskiej - adres ten ma charakter polemiczny, prowokacyjny, ironiczny i depresyjny
drugi adres można zamknąć w formule DZIENNIKARSTWO - publicystyka literacka, stan dziennikarstwa wg Norwida jest opłakany, brak prawdziwej krytyki literackiej:
Autorów sądzą ich dzieła,
Nie - autorzy, autorów!
trzeci adres - to przede wszystkim przyjaciele poety, ci z którymi mógł błogo i poufnie porozmawiać - prawdopodobnie to grono jest już w całości umarłe - ironia: dziś błogo można już tylko rozmawiać z umarłymi (ale nie koniecznie)
cz. III Tekst Vade-mecum
pierwsze integralne wydanie zawdzięczamy Wacławowi Borowemu. Który w 1947r. Opublikował - w nakładzie 3 tys. egzemplarzy - Vade-mecum. Podobizna autografu; drugie z kolei wydanie przygotował Gomulicki
Na tom II oprócz VM miały się złożyć jeszcze dwa dramaty: Tyrtej i Aktor;
całość? - VM jest w postaci okaleczonej, zaginęło 14 składników zbioru, a 8 dalszych zachowało się jedynie we fragmentach
chronologia: VM jest w pewnym sensie autorskim wyborem liryki; weszły do niego wiersze powstałe w ciągu 20 lat (w postaci mniej lub więcej przetworzonej); najstarszy utwór to prawdopodobnie W Weronie (1848)
czystopis, odmiany,hybrydy: spośród zachowanych 78 tylko nieco więcej niż 3 część nie została poddana autorskiemu procesowi doskonalenia
gramatyka i ortografia: są niezwykle kłopotliwe edytorsko; poeta stosował różne podkreślenia i wyróżnienia graficzne,tworzył wyszukane ozdoby i ilustracje
interpunkcja: Norwid wstawiał przecinki zupełnie nie tam gdzie wymagają tego zasady, ale bardzo m zależało by te arbitralne decyzje autora respektować
kształt tekstu: mniejsze cząstki zostały ponumerowane od I do C, oprócz numeracji głównej każdy utwór ma własny tytuł, a w tekstach stroficznych występuje numeracja strof,w dużej części podziały stroficzne zaznaczone są gwiazdkami,