Bożena Heland

Co to jest teoria?

SPIS TREŚCI

0. Wstęp

0.1. Wprowadzenie w definicje teorii

1. Teoria a literatura

1.1 Teoria w literaturoznawstwie

1.2. Teoria jako gatunek

1.3. Teoria w kategoriach praktycznych skutków

1.4. Krytyka i teoria

2. Przykłady teorii

2.1. Teoria Michel Foucault

2.1.1. Genealogia

2.2. Teoria Michel Foucault a Jacques'a Derridy

2.2.1. Definicja suplementu.

2.2.2. Znaczenie logiki suplementarności

3. Cechy charakterystyczne dla teorii

3.1. Teoria i działania spektakularne

3.2. Teoria a krytyka

3.3. Podział teorii

4. Zakończenie

4.1. Końcowe uwagi autora.

Streszczenie

0.1. Często wspomina się o teorii we współczesnych badaniach nad literaturą i kulturą. Osobie nie wtajemniczonej takie użycie słowa musi się wydawać co najmniej osobliwe. „Teoria czego?” - chciałoby się spytać. O dziwo, trudno na to pytanie odpowiedzieć. Autor stawiając takie pytanie będzie starał przybliżyć czytelnika do odpowiedzi.

1.1 Teoria w literaturoznawstwie nie oznacza prób wytłumaczenia istoty literatury ani też metod jej badania(choć tego rodzaju zagadnienia wchodzą w skład teorii literatury).

1.2. Teoria jako gatunek obejmuje dzieła z zakresu antropologii, historii sztuki, filmoznawstwa, studiów nad kulturą tożsamością płci [gender studiem], lingwistyki, filozofii, politologii, psychoanalizy, historii nauki, historii obyczajów, historii idei oraz socjologii.

1.3. Głównym skutkiem teorii jest podanie w wątpliwość "zdrowego rozsądku”: zdroworozsądkowych poglądów na znaczenie, pisarstwo, literaturę, doświadczenie.

1.4. Czym jest znaczenie? Czym jest autor? Czym jest czytanie? Czym jest literackie „ja”, czyli podmiot, który pisze, czyta bądź działa? W jaki sposób teksty wiążą się z okolicznościami, w jakich powstają? (Podważa wszystko, co dotąd mogło uchodzić za samo przez się oczywiste.

2.1. Francuski historyk idei Michel Foucault rozważa w swojej książce Historia. Seksualności zagadnienie, które nazywa „hipotezę represji”: powszechne przekonanie, że seks był w poprzednich epokach, zwłaszcza w wieku XIX, sferą poddaną represji, a próbę wyzwolenia podjęli dopiero współcześni.

2.1.1. Foucault nazywa tę metodę badawczą krytyką „genealogiczną”: ujawnił genezę rzekomo podstawowych kategorii, na przykład seksu, tylko wykazać, w jaki sposób powstało takie pojęcie.

2.2. Foucaulta i Derridę opatruje się często wspólna etykietą „poststruktualistów”, jednakże między tymi dwoma przykładami „teorii” są uderzające różnice. Derrida proponuje odczytywanie bądź interpretację tekstów, rozpoznające w danym tekście działającą w nim logiki. Tezy Foucaulta nie opierają się na tekstach.

2.2.1. Derria pyta się „ co to jest suplement”? Według definicji słownikowej suplement to „materiał dodatkowy, uzupełniający”. Czy pismo „uzupełnia” mowę, dodając do niej brakujące, a zarazem istotne elementy, czy też dopełnia ją czymś, bez czego mogła się doskonale obejść?

2.2.2. Logika suplementarności jest to struktura, w której to, co uzupełnia (mowa), samo wymaga uzupełnienia, zdradza bowiem te same cechy, które pierwotnie przypisywano suplementowi (pismu).

3.1. Teoria wymaga działań spekulatywnych: ujęcia pożądania, języka i innych pojęć. Dzięki temu skłania nas do powtórnego przemyślenia kategorii, w których można rozważać literaturę.

3.2. Teoria jest krytyką wszystkiego, co do tej pory było uznawana za naturalne, jest w istocie wytworem historii i kultury.

3.3. Teorie można podzielić w czterech punktach. Teoria jest interdyscyplinarna, ma charakter analityczny i spekulatywny, jest krytyką zdrowego rozsądku oraz jest myśleniem o myśleniu. Tak autor widzi teorie i ją prezentuje w tekście.

4.1. Autor podkreśla w tekście, że nie chce uczynić z czytelnika mistrza teorii. Znajdzie w nim jednak omówienie najistotniejszych prądów myślowych i kwestii spornych, zwłaszcza dotyczących bezpośrednio literatury.

---