J. Culler: Co to jest literatura i czy pytanie to ma jakiekolwiek znaczenie

• nie ma sensu pytać, co to jest literatura, bo 1) teoria przejmuje pojęcia z różnych dziedzin „nieliterackich”, 2) istnieje literackość zjawisk nieliterackich;

• przed rokiem 1800 - literatura to „piśmiennictwo”, „wiedza książkowa”;

• od 1800 (pani de Staël O literaturze) - literatura jako fikcja pisarska;

• literatura - to, co dane społeczeństwo uważa za literaturę - zbiór tekstów, zaliczanych w poczet dzieł literackich;

• literaturę cechuje brak znaczenia praktycznego, ma skupiać uwagę i skłaniać do refleksji;

• wypowiedź wyrwana z kontekstu, pozbawiona swojej pierwotnej funkcji, może być interpretowana jako literatura;

• literatura - akt mowy, / zdarzenie tekstualne budzące uwagę szczególnego rodzaju; różni się od innych aktów mowy - udzielania informacji, zadawania pytań, składania obietnic.

Literatura jako wysuwanie na I plan języka:

• na ogół czytelnik zauważa szczególne uporządkowanie języka wtedy, gdy tekst się uzna za literacki, nie odwrotnie.

Literatura jako integracja języka:

• tekst, w którym język jest najważniejszy, niekoniecznie musi być dziełem literackim.

Literatura jako fikcja:

• fikcyjność - to nie tylko postacie i wydarzenia,

• kontekst fikcji literackiej zostawia otwarte pole dla rozważań, czego ta fikcja dotyczy.

Literatura jako przedmiot estetyczny:

• Kant: „celowość bez celu”,

• pomost między światem materialnym i duchowym.

Literatura jako twór intertekstualny i autoteliczny:

• dzieła tworzone są z innych dzieł - intertekstualność,

• dzieło istnieje poród innych tekstów dzięki relacjom, w jakich do nich pozostaje,

• autoteliczność - dzieło o innych dziełach, o próbach naśladowania ich formy itp.

Te właściwości dzieła literackiego są też konsekwencją ujmowania czegoś jako literackiego.

• literackość literatury może polegać na napięciu, interakcji między materiałem językowym a konwencjonalnym wyobrażeniem czytelnika na temat tego, co to jest literatura;

• żadna z właściwości nie jest ostatecznie definiująca;

• uniwersalizm literatury i rola w kształtowaniu świadomości narodowej;

• literatura miała być szczególnym rodzajem piśmiennictwa, którego zadanie to cywilizowanie różnych warstw społecznych;

• literatura ma wzywać do bezinteresowności, uczyć wrażliwości i sztuki wnikliwej obserwacji;

• może być narzędziem ideologicznym, może ideologię demaskować;

• ułatwia nawiązanie kontaktu ze światem, ale i wywołuje pragnienie czegoś nowego;

• instytucja umożliwiająca powiedzenie wszystkiego, co można sobie wyobrazić, potrafi dowieść bezsensu tego, co uważano za sensowne, może zakwestionować zasadniczość dowolnego pojęcia;

• domena działalności elity kulturalnej, „kulturalny kapitał”;

• krytykuje i demaskuje nakładane przez siebie ograniczenia.

J. Culler: Co to jest teoria?

Teoria:

• czasem to nie opis czegoś, a pewna działalność, którą można uprawiać;

• jako spekulacja, ale nie jako domysł;

• by uchodzić za teorię, wyjaśnienie musi nie być oczywiste, ma być złożone; teoria to więcej niż hipoteza;

• teoria obejmuje złożone systemowe relacje między wieloma czynnikami.

Teoria w literaturoznawstwie:

• to nie próby wytłumaczenia istoty literatury ani metod jej badania;

• rozległy obszar myśli i piśmiennictwa o trudnych do określenia granicach;

• s. 11 prace dokonujące reorientacji myślenia w dziedzinach innych niż te, do których na pozór należą;

• wielki zbiór piśmiennictwa o wszystkim;

• coś, co zmienia poglądy ludzi;

• podaje w wątpliwość zdroworozsądkowe poglądy na pisarstwo, literaturę, doświadczenie, kwestionuje to, że znaczenie tekstu = to, co autor miał na myśli; kwestionuje też to, że pisarstwo to ekspresja, której prawda tkwi poza nim, kwestionuje opinię, że rzeczywistość = to, co jest obecne w danej chwili;

• krytyka pojęć zdroworozsądkowych;

• myśl, która staje się potem teorią - podsuwa frapujące posunięcia, rozwiązania, korzyści;

• teoria wymaga działań spekulatywnych - ujęcia pojęć tak, by zakwestionować ogólnie przyjęte idee.

Teoria (s. 23-24):

• interdyscyplinarna - jest dyskursem wykraczającym poza ramy swej pierwotnej dyscypliny;

• ma charakter analityczny i spekulatywny - próbuje dojść, co wiąże się z różnymi pojęciami;

• jest krytyką zdrowego rozsądku, kwestionuje pojęcia uznawane za naturalne;

• jest myśleniem o myśleniu, rozważaniem kategorii, którymi posługujemy się by nadać czemuś sens;

• jest bezkresna, nie sposób jej opanować (stąd wrogość wobec teorii);

• wywołuje pragnienie mistrzostwa, ale wyklucza mistrzostwo;

• jej istotą jest zbijanie przesłanek i twierdzeń.

---