METODY BADAŃ JAKOŚCIOWYCH
Mgr Grzegorz Bryda
badania ilościowe vs badania jakościowe
PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY |
PARADYGMAT INTERPRETACYJNY |
Obiektywny; nomotetyczny; tzw. „twarda nauka”, pewne metody i techniki badawcze
badanie społeczeństwa jako całości, statystyki. [standaryzacja] |
Subiektywny; idiograficzny; tzw. „miękka nauka”, „miękkie” metody i techniki
Badanie jednostek [kontekst!] |
Wymiar ontologiczny |
|
Jedna rzeczywistość, metodyczne, precyzyjne skupienie się na wybranym wycinku rzeczywistości |
Wiele rzeczywistości (fenomenologia); kompleksowe i szerokie zorientowanie na rzeczywistość |
Podejście mechanistyczne; część jest równa całości, część reprezentuje całość; działanie ukazuje mechanizmy całości |
Podejście organistyczne; całość jest większa niż jej części składowe/ działania są zdeterminowane kontekstowo (!) |
Wymiar epistemologiczny |
|
Dystans badacza wobec badanych obiektów (np. ankieta) Obiektywizacja; perspektywa outsidera |
Badacz stanowi część świata badanych obiektów (wywiad, wejście w relacje) Intersubiektywizacje; perspektywa insidera |
Statyczne (zorientowane na stan) |
Dynamiczne (zorientowane na proces) |
Partykularyzm metodologiczny (wyjaśnianie mechanizmów działania niezależnie od kontekstu społecznego) |
Holizm metodologiczny (zrozumienie mechanizmów działania w kontekście społecznym) |
Rozumowanie: logiczne i dedukcyjne (hipotetyczno - dedukcyjne) Od ogółu do szczegółu |
Rozumowanie: dialektyczne i indukcyjne (holistyczno - indukcyjne) Od szczegółu do ogółu |
Wymiar metodologiczny |
|
Pomiar i wyjaśnienie działań społecznych |
Zrozumienie i interpretacja działań społecznych |
Testowanie teorii (hipotezy); Dążenie do ogólności i obiektywizacji wiedzy |
Rozwijanie teorii (prawidłowości); Dążenie do wyjątkowości i jedności wiedzy |
Ustanowienie i poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych między działaniami społecznymi (działania to fakty społeczne) |
Odkrywanie znaczenia i prawidłowości przyczynowo-skutkowych między działaniami społecznymi (działania to fakty znaczące) |
Przegląd literatury - przed rozpoczęciem badań; stanowi podstawę do ich przeprowadzenia (badacz z góry nastawiony na jakąś tezę) |
Przegląd literatury - może być dokonany w trakcie i/lub po realizacji badań (badacz - otwarte spojrzenie) |
Zróżnicowanie, racjonalność, redukcja, kontrola, precyzja |
Podobieństwo, doświadczenie, opis, zrozumienie, podzielone interpretacje |
Wykorzystanie narzędzi badawczych (pośrednie techniki badawcze) |
Wykorzystanie komunikacji i obserwacji (bezpośrednie techniki badawcze) |
Reprezentatywność wyników poprzez dobór próby badawczej (możliwość ekstrapolowania ich na populację) |
Dobór próby służy wzbogaceniu informacji, brak reprezentatywności wyników (ekstrapolowanie niemożliwe) |
Np. funkcjonalizm |
Np. Weber, Mead, Goffman |
Poszczególne fazy projektu badawczego (badania ilościowe):
Sformułowanie problemu badawczego
(określamy, co chcemy badać + formułujemy tezę)
Eksplikacja/OPERACJONALIZACJA problemu badawczego
(czy moje badania są potrzebne? Czy ktoś już wcześniej nie przeprowadził podobnych? Czy istnieją jakieś teorie związane z moim tematem?)
Przełożenie wiedzy teoretycznej na instrument badawczy (np. kwestionariusz ankiety)
!!! WSKAŹNIKOWANIE !!!
= przełożenie problemu na pytania (teoria -> fakty); do pytań układamy również potencjalne odpowiedzi.
Nieodpowiednie pytania mogą doprowadzić do nieprecyzyjnych wyników badań.
Strategie formułowania pytań:
Metoda „lejka” (od ogółu do szczegółu)
Metoda „odwróconego lejka” (od szczegółu do ogółu)
Postawienie HIPOTEZ (prostych i precyzyjnych, w formie stwierdzenia, max.4) - próba odpowiedzi na postawione pytanie badawcze, potencjalne rezultaty badania
3 rodzaje hipotez:
Egzystencjalne
(rzeczy są takie, a nie inne - np. w danej grupie przeważają ludzie z wyższym wykształceniem)
Pokazujące relacje między dwiema rzeczami
(np. wykształcenie wiąże się z dochodami)
O charakterze relacyjnym i kierunkowym
(wskazujemy na wzrost bądź spadek danych wartości - np. wraz z wiekiem wzrastają dochody)
Plan analizy danych.
Jakie ZMIENNE są dla nas kluczowe? (poziomy pomiaru)
(zmienne - odnoszą się do konkretnych osób, np. kobieta, 45 lat, wykształcenie średni, itp.; w badaniach jakościowych zmienne = odpowiedzi na pytania)
! Zbudowanie relacji pomiędzy poszczególnymi zmiennymi
Rodzaje zmiennych:
(wg Stevensa (?))
NOMINALNE - nazwanie, określenie, brak zróżnicowania (np. imię, płeć)
PORZĄDKOWE - pokazuje relacje, uporządkowanie (np. wykształcenie: podstawowe / średnie / wyższe)
INTERWAŁOWE - równe przedziały między kategoriami (np. 10-20-30)
ILORAZOWE - wartość wyrażona precyzyjnie (punkt startowy - zero bezwzględne; np. rok urodzenia, wiek, temperatura)
Dokonywanie POMIARU - wskazanie przez respondenta odpowiedzi.
(w badaniu jakościowym - rozmowa z respondentem, tu właściwie pomiar nie występuje, ważniejsze: wskaźnikowanie)
ANALIZA danych, WERYFIKACJA hipotez. Odwołanie się do interpretacji w kontekście postawionego pytania badawczego.
W badaniach jakościowych będziemy używać zmiennych nominalnych (z wyższych poziomów można zejść do niższych, nie odwrotnie!)
Pytania TAK/NIE:
Poziom nominalny - odpowiedzi: tak/nie
Poziom porządkowy - odpowiedzi: zdecydowanie tak/raczej tak/trudno powiedzieć/raczej nie/zdecydowanie nie
[w tym momencie Bryda zaczął rysować kwadraty, mające jakiś niejasny dla mnie związek z badaniami ilościowymi]
;)
W badaniach jakościowych - trudności w badaniu relacji/powiązań/zależności statystycznych.
Brak jednoznacznej miary. Chyba, że tekst zostanie ustrukturalizowany (podzielony na kategorie)
DOBÓR GRUPY do badań:
Próby LOSOWE (b. ilościowe)
Próby NIELOSOWE (b. jakościowe)
Próby LOSOWE:
- zwykłe (np. losowanie z kapelusza, ze zwracaniem lub bez) ;)
- systematyczne (co n-ta osoba z listy)
- warstwowe (proporcjonalne lub nie; np. odpowiednia ilość badanych z każdej dzielnicy miasta)
- dobór zespołowy (np. wybór klas ze szkoły / gmin z województwa)
W badaniach jakościowych - DOBÓR CELOWY - wg określonych przez nas kryteriów
(np. tylko kobiety w wieku 20-25 lat)
Można dobierać osoby badane do pożądanej przez nas liczby.
KULA ŚNIEGOWA (po nitce do kłębka) - znajomi znajomych itp.
Dobór grup eksperckich - zorientowany przez temat badań(np. przedstawicieli danego zawodu/grupy docelowej)
Wybór METODY/NARZĘDZIA
Wywiad kwestionariuszowy (b. jakościowe; ankieter + respondent, kontakt bezpośredni)
Ankieta (respondent samodzielnie wypełnia ankietę)
PILOTAŻ narzędzia - ma służyć poprawie trafności narzędzia badawczego; przeprowadzenie 2-3 wywiadów - aby zweryfikować adekwatność naszych pytań do rzeczywistości; w badaniach ilościowych - przeprowadzenie badania na ok. 10% próby.
Trafność - „jak dobrze strzelam do tarczy” - czy mam dobre wskaźniki (pytania ankietowe)
Jakość uzyskanych odpowiedzi = miara poziomu trafności zadawanych pytań
Rzetelność - „jak duży mam rozrzut” - czy bez względu na próbę mam podobne odpowiedzi
Próba określanie, w jakim stopniu wyniki naszego badania odpowiadają wynikom badań przeprowadzonych na innej próbie
PARADYGMATY JAKOŚCIOWE:
Naturalizm
Etnometodologia
Teoria krytyczna
Seksualność, teoria queer
Dyskurs racjonalny
Feminizm
Konstrukcjonizm
Hermeneutyka
Fenomenologia
Action Research (badania w działaniu)
Studia przypadków (Case Studies)
Etnografia instytucjonalna
Teoria ugruntowana
HERMENEUTYKA - badanie tekstów, wytworów, przedmiotów; wchodzimy z nimi w interakcje
(źródło: badanie tekstów pisanych - pod względem sensu i prawdziwości treści)
cel: zrozumienie i interpretacja różnych przejawów życia ludzkiego (zrozumienie sensu znaczeń); umiejscowienie ich w kontekście historycznym, kulturowym, społecznym…
H. nie jest powiązana z konkretną metodologią, brak standardowej metody prowadzenia badań.
Koło hermeneutyczne - działanie zwrotne między podmiotem a przedmiotem badania - ważna jest relacja między dziełem a interpretatorem;
FENOMENOLOGIA
Cel: poznanie prawdy o świecie;
W obszarze filozofii egzystencji - E. Husserl - szukanie prawidłowości, podobnie jak Kant, ale - człowiek jest skażony kulturą - musimy to wszystko zawiesić, aby zobaczyć rzeczy same w sobie (redukcja fenomenologiczna - np. odczarowanie świata, cel: dotarcie do rzeczy samej w sobie; przekonanie o realności świata)
Badania: czysta świadomość - odrzucamy wszelkie początkowe założenia dotyczące obiektu badania, musimy pozbyć się wartościowania, spojrzenie - bezemocjonalne.
Intencjonalność - (zapożyczenie z Brentano, mistrz Husserla) ukierunkowanie względem obiektu badania, umożliwia wgląd (vs poznanie doświadczalne); połączenie stanu świadomości badacza z przedmiotem badanym ;
intencja - relacja świadomości i treści przedmiotu (identyczność?);
widzenie istotnościowe - postrzeganie rzeczy samych w sobie;
Wszystkie wydarzenia mają miejsce tu i teraz, odrzucenia kategorii czasu i przestrzeni
Dyrektywy metodologiczne
Konieczność uwzględnienia w badaniach punktu widzenia działających (respondentów)
Równoczesne badanie „otwartych” form oddziaływania
Koncepcje mają być raczej uwrażliwiające, nie operacyjne (pojęcia „uczulające” ukierunkowują wywiad na formę otwartą; pojęcia „rozstrzygające” - można przewidzieć, że są własności wspólne dla grupy przedmiotów badanych)
Dyskursywna forma przedstawiania wyników badań
2 formy postępowania w badaniu zjawisk społecznych (H. Blumer):
eksploracja - dążenie do opisu i zrozumienie (koncepcje uwrażliwiające + znajdywanie kluczowych punktów)
inspekcja - wiąże się z koncepcjami rozstrzygającymi, służy ukazywaniu określonych zależności
Inspiracje teoretyczne:
ALFRED SCHUTZ (1899-1959)
Dodał kategorię intersubiektywności świata (rzeczywistość ma charakter intersubiektywny - podobieństwo między różnymi światami - światami różnych osób; podobieństwo wyjaśnień, motywacji w wywiadach)
S. połączył działania społeczne Webera i amerykański interakcjonizm
działania znaczące (!)
konstrukty I i II stopnia (np. język i ludzie posługujący się nim w życiu społecznym)
kategoria eksperta i laika, różne sposoby dotarcia do wiedzy (naoczny świadek, interpretator, … )
Podwójna hermeneutyka - interpretujemy coś, co ktoś musiał już wcześniej zinterpretować. Nie jesteśmy w stanie wyjść poza konstrukty I stopnia.
Przekładalność perspektyw - musi istnieć komunikacja między osobami tworzącymi konstrukty I stopnia [dwie osoby muszą znaleźć wspólny język;)]. Aby zaistniała p.p. musimy uwierzyć w świat respondenta.
wymienialność punktów widzenia (patrzymy na świat oczami respondenta; klucz = empatia)
wymienialność motywów
motyw „ażeby” (skutek/progresywny)
motyw „ponieważ (przyczyna/regresywny)
Postulat subiektywnej interpretacji - zakładamy, że ludzkie działania zawsze mają jakieś motywy (trzeba do nich dotrzeć)
SZKOŁA CHICAGO (1920-1930)
(vs Szkoła Iowa - b. ilościowe)
Wyjście badań z gabinetów na ulice. (źródło: pragmatyzm)
Podwaliny teorii ugruntowanej (!)
Street Corner Society
Ktoś ze szkoły został członkiem gangu i opisał jego strukturę.
G.H. Mead + H.Blumer
Wszystko ma charakter procesu (wymiar procesualny), dynamika zjawisk.
Niepokój społeczny rodzi się w procesie interakcji.
SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM
Koncepcja naturalistycznego podejścia do danych (rzeczy są, jakimi je widzimy i nie ma potrzeby szukać podtekstów)
Badania w obszarze socjologii życia codziennego (Sztompka)
Charakter poszukiwania danych decyduje o stosowanych środkach - metodach i technikach dostępu do nich.
Centralną rolę w badaniu naukowym stanowią pojęcia (mają wynikać z danych, porządkują rzeczywistość)
Klasyfikacja, grupowanie, typologizowanie;
Celem badań: empirycznie ugruntowana teoria (!) (teoria rodzi się z rzeczywistości, którą badamy)
! zaprzeczenie pozytywistycznego podejścia - punkt zwrotny !
FENOMENOLOGIA
rozumienie zamiast wyjaśniania
konstruowanie znaczeń w świecie życia (iontersubiektywność rzeczywistości)
specyfika socjologicznej interpretacji
Dyrektywy metodologiczne:
Konieczność uwzględnienia w badaniach punktu widzenia działających (respondentów)
Równoczesne badanie „otwartych” form oddziaływania
Koncepcje mają być raczej uwrażliwiające, nie operacyjne (pojęcia „uczulające” ukierunkowują wywiad na formę otwartą; pojęcia „rozstrzygające” - można przewidzieć, że są własności wspólne dla grupy przedmiotów badanych)
Dyskursywna forma przedstawiania wyników badań
2 formy postępowania w badaniu zjawisk społecznych (H. Blumer):
eksploracja - dążenie do opisu i zrozumienie (koncepcje uwrażliwiające + znajdywanie kluczowych punktów)
inspekcja - wiąże się z koncepcjami rozstrzygającymi, służy ukazywaniu określonych zależności
TEORIA UGRUNTOWANA
(mimo nazwy jest to metoda, nie teoria)
Anselm Strauss, Barney Glaser : „Świadomość umierania” (umierający pacjenci + ich rodziny), „Discovery of Grounded Theory”, „Basics of Qualitative Research”
Generowanie teorii (logika postępowania):
[teoria powstaje w trakcie badań!!!]
Pojęcia (jako konstrukty):
kategorie/klasyfikacja (empiria, bezpośrednie dane)
pojęcia/konceptualizacja (teoria, wyższy poziom)
Pojęcia generowane podczas badań terenowych powinny być jednocześnie analityczne (ogólne, zebranie jednostkowych sądów, opinii) i uczulające (powinny wywoływać obrazy skojarzenia oraz odwoływać się do doświadczeń respondenta, najlepiej, gdy respondent mówi w pierwszej osobie).
Procesualne ujęcie rzeczywistości społecznej (kategoria analityczna - podstawowy proces społeczny). Najważniejsze, aby w trakcie badań uchwycić proces.
Konteksty odkrycia podczas badań:
rzeczowy - zdajemy sobie sprawę, że pojawia się coś, czego się nie spodziewaliśmy
teoretyczny - na etapie analizy - np. utworzenie nowej hipotezy
interakcyjny
Triangulacja (?)
metodologiczna
danych (all is data; zastosowanie różnych źródeł danych - np.wywiad + obserwacja + archiwum)
Rola literatury w procesie generowania teorii - literatura może pojawić się na każdym etapie badań.
WYWIAD
Nie ujawniamy danych osobowych respondenta, jedynie krótka charakterystyka (płeć, wiek, wykształcenie, zawód)
ESOMAR = organizacja do spraw badań opinii publicznej (polski odpowiednik = OFBOR)
Zgoda respondenta na nagrywania wywiadu (musi być na nagraniu)
Ustanowienie kontaktu z respondentem.
Scenariusz wywiadu (przykładowe pytania/problemy, wątki, hasła)
Zasada „rozmyślnej naiwności”
Rodzaje wywiadów:
Swobodny (klasyczny)
Pogłębiony
Narracyjny (odpowiedzi respondenta to ¾ wywiadu)
GRUPA FOCUSOWA
Spotkanie kilku osób, które poprzez dyskusję (moderowaną przez prowadzącego) mają rozwiązać pewien problem.
Powinna to być grupa nieznajomych, w innym przypadku, powstają grupy afiliatywne.
Czasem celowo wybierane są grupy pokrewieństwa/silnie skonsolidowane.
Grupy 6-8 lub 8-12 osób (najlepsza dynamika - 9 osób), czas trwania ok. 2h
Zwykle nagranie video + audio.
Zazwyczaj owalny stół, przy którym siedzą respondenci. Miejsce - studio focusowe lub dom jednego z respondentów.
Efekt SYNERGII - więcej osób, więcej efektów.
Efekt KULI ŚNIEGOWEJ - komentarze jednych wywołują replikę innych
EFEKT STYMULACJI - w grupie - większa motywacja i entuzjazm do wykonywania określonych zadań
Efekt BEZPIECZEŃSTWA - w grupie czujemy się pewniej.
Efekt SPONTANICZNOŚCI - wypowiedzi są naturalne i spontaniczne.
DIADY - wywiady z parą respondentów; stosowane, gdy są oni równorzędnej pozycji względem tematu lub gdy reprezentują odmienne punkty widzenia.
Wywiady KONFRONTACYJNE -zapraszamy dwie grupy o odmiennych interesach/reprezentujące przeciwne postawy (wywiady z grupami konfliktowymi).
KODY I KODOWANIE
Maxqda 2007; Atlasti; Qdaminer
Kodowanie = analiza; o kodach powinniśmy myśleć już podczas realizacji badań terenowych
Kody- mogą brać się z przewodnika; każdy kod musi mieć swoją charakterystykę i opis (aby wszyscy kodujący wiedzieli, o co chodzi.
Kod - nazwa techniczna - definicja
Np. joga motywacje - jg-mot - blablablabla…
Nie kodujemy faktów, ale znaczenie, jakie przywiązują do nich respondenci.
tworzenie startowej listy kodów (ok. 50-60) - przed badaniem w terenie; kodowanie dedukcyjne
kodowanie indukcyjne - kody powstają podczas czytania tekstu (transkrypcji wywiadu) [teoria ugruntowana; polecali to Glaser i Strauss)
ogólny schemat kodowania (wyróżniamy obszary); pomiędzy 1) a 2); podział według wyróżnionych przez nas kategorii - np. od mikro do makrozjawisk; patrzymy z punktu widzenia zagadnień problemowych
Kodowanie nigdy nie jest procesem skończonym:
ustalenie kodów
rewizja kodów
wypełnianie - dodawanie/modyfikowanie kodów
rozszerzenie - powrót do wcześniej kodowanych materiałów
łączenie - dostrzeganie nowych relacji
ujawnianie - rozpoznanie nowych kategorii
kodowanie wzorów
ważne, aby kody były NASYCONE (teoria ugruntowana)
kody zorganizowane wg:
zmiennych
tematów
wymiarów
struktura kodowania - hierarchiczna lub nie.
1