Warunki komunikacji interpersonalnej (determinanty i okoliczności w jakich komunikacja zachodzi)
-model interaktywny zakładający sprzężenie zwrotne, charakter dwustronny, zakłada się obecność interlokutora
-problematyka inicjowania komunikowania
-reakcje nadawcy
-powtarzalność procesu-nieustanne dostosowywanie się do zmian w interakcji
Nadawca ma intencję, zamiar, myśl. Nadaje informację przez kodowanie, za pośrednictwem kanału komunikacyjnego. Odbiorca odkodowuje informację i interpretuje ją.
Warunki zajścia aktu komunikacji:
-język zrozumiały dla obu stron
-skuteczny nośnik informacji
-przekaz czysty od zniekształceń przez czynniki zewnętrzne (brak szumu komunikacyjnego)
-przekaz spotykający się z odbiorem
-w założeniu informacja przeznaczona dla danego odbiorcy
Gra komunikacyjna, która jest efektem podjęcia działań, musi zakładać współpracę i współdziałanie.
Modele komunikacji interpersonalnej:
-komunikacja zwrotna
-komunikacja równoległa, symetryczna (uczestnicy prowadzą dwa wątki rozmowy, wzajemnie się nie słuchając)
Poziomy komunikacji interpersonalnej:
-fonetyczny- swobodna rozmowa, typ komunikacji pozbawionej wyraźnego celu (jeśli przez intencję komunikacyjną rozumiemy chęć nakłonienia odbiorcy do czegoś), bark idei i informacji.
-instrumentalny - wyraźna intencja wywarcia wpływu na interlokutora (osiągnięcia porozumienia, modyfikacja opinii, postaw)
-afektywny - emocje, wartości, postawy uzewnętrzniane przez interlokutorów, z jasno uświadomionym celem wzajemnego poznania i zrozumienia.
Rodzaje komunikacji:
-komunikacja nieformalna- mająca charakter nieoficjalny (kontakty towarzyskie, w rodzinie)
-kom. Formalna - oficjalna, wynikająca z pełnionych ról społecznych, używana w strukturach instytucjonalnych.
-kom. Medialna- wykorzystywanie medialnych środków komunikacji (telefon, Internet)
Formy komunikacji interpersonalnej:
-werbalna
-niewerbalna
-parawerbalna (np. barwa głosu, ton, milczenie)
Typy komunikowania:
-informacyjne
-perswazyjne
Bariery w komunikacji interpersonalnej:
-utrudnienia percepcyjne
-wybiórczość uwagi
-bark umiejętności decentracji interlokutora
-różnice kulturowe
-kompetencje poznawcze, intelektualne
-stereotypy
-stan psychiczny (samopoczucie)
INTERAKCJONISTYCZNE PODEJŚCIE DO KOMUNIKACJI
-francuska szkoła lingwistyczna - C. Kerbrat-Orcchioni (uwzględnianie harmonijnej wymiany ról między nadawcą a odbiorcą.
-propozycja interakcjoniczna- zaproponowana przez - C. Kerbrat-Orcchioni wizja dotyczy kontaktu face to face. Po stronie nadawcy uwzględnia werbalną i parawerbalną kompetencję kodowania. Te kompetencje przypisuje także odbiorcy (zrównuje nadawcę i odbiorcę pod względem posiadanych kompetencji) Wprowadza po stronie nadawcy i odbiorcy składniki zwane kompetencjami ideologicznymi i kulturowymi. Nadawca jak i odbiorca poza kompetencjami werbalnymi i parawerbalnymi posiadają kompetencje ideologiczne oraz kulturowe. Zachodzą poza tym determinacje psychiczne. Wszystko poddane jest przymusom świata dyskursu, które wpływają zarówno na produkcję przekazu (nadawca) jak i interpretację (odbiorca)
Kompetencja kulturowa- koncepcja teoretyczna, która ujmuje sprawność człowieka i jego zachowania w dziedzinie kultury symbolicznej, a także szeroko rozumianej kultury w sensie antropologicznym
Kompetencja komunikacyjna - w potocznym rozumieniu odnoszona głównie do komunikacji werbalnej
N. Chomsky - uznaje za jedną z podstawowych cech kompetencji komunikacyjnej zdolność twórczego posługiwania się językiem. Twórcze aspekty posługiwania się językiem wypływają z umysłu człowieka.
Krytyki koncepcji Chomsky'ego podjał się Dell Hymes - rozszerzył pole pojmowania kompetencji językowej o perspektywę społeczną. Dla Hymes język to sposób działania. Aby być aktywnym uczestnikiem języka, musimy być aktywnym członkiem społeczności.
W komunikacji nie wystarcza znajomość języka. Konieczna jest wiedza o tym, jak posługiwać się językiem w zależności od kontekstu społecznego. Do badań nad komunikacją Hymes proponuje model:
S-rama fizyczna (czas, miejsce) i psychologiczna (stan psychiczny uczestników)
P-uczestnicy (nadawca, odbiorca, wszyscy obecni w akcie komunikacyjnym), sama ich obecność może wpływać na akt komunikacji
E-celowość-dotyczy celów, intencji oraz rezultatów aktywności komunikacyjnej
A-zawartość, temat przekazu, a także jego forma
K-tonacja-pozwala scharakteryzować dokładniej możliwości sposobu, w jakim przebiega komunikacja na poziomie werbalnym jaki i paralingwistycznym
I-instrumenty-kanały komunikacyjne i kody, które im odpowiadaja
N-normy-zwyczaje w interakcji, normy w interpretacji
G-rodzaj, typ aktywności mownej, gatunek mowy
G
E
N
R
E
Kompetencja językowa wymaga szerszej kompetencji komunikacyjnej.
3 typy kompetencji:
-komp. Socjologiczna - dobór wariantów zdań odpowiadających właściwej sytuacji społ.
-komp. Komunikacyjna - w jej ramach mieszczą się przekazywane wzory komunikowania
-komp. Interaktywna- obejmuję sferę kulturowo regulowanych reakcji na zachowania niekomunikatywne, lecz noszące informację.
-komp. Kulturowa -całokształt zdolności określających zachowanie kulturowe człowieka
Czy intencjonalność jest zasadniczym komponentem komunikacji?
Nie, jeśli uznajemy, że wszelkie zachowanie wobec drugiej osoby jest komunikacją.
Odejście od logocentryzmu (język w centrum) nie oznacza odrzucenia roli mowy w akcie komunikacji. Oznacza, że zachowanie werbalne, to jeden z elementów aktu komunikacji.
Komunikację traktuje się jako interakcję między aktorami socjalnymi lub akcje przez tych aktorów tworzone. Ale aktor socjalny jest częściś komunikacji, tak jak muzyk stanowi część orkiestry.
Według Pieerre'a Boorgieau? Wszelkie działania związane z komunikacją noszą znamiona transakcji handlowej, nawet, jeśli uczestnicy nie zdają sobie z tego sprawy.
Instancją przekazującą jest zarówno nośni, jak i sam tekst, który wytwarza swoje reguły intencji.
Komunikacja interpersonalna z perspektywy komunikacji werbalnej i aktu językowego
Interakcja -zachowanie ludzi w kontaktach z innymi ludźmi; obejmuje to, co nadawca wobec odbiorcy wyraża i jakie są jego intencje; odbywa się za pomocą tekstów, przekazów, wypowiedzi
3 poziomy języka:
-ideacyjny(przedstawieniowy) - dotyczy treści tego, co nadawca odbiorcy przekazuje (co?); na treść wypowiedzi składa się zbiór wyobrażeń, które zostają przedstawione za pomocą oznajmienia(predykatu) i prezentacji
-interakcyjny - obejmuje te zachowanie językowe nadawcy wypowiedzi, które kształtują relacje między nim, a odbiorcą, określa stosunek nadawcy do przedstawionej treści oraz odbiorcy (po co? Co wyraża?), wyraża sądy, emocje, wolę, itp.; podstawową jednostką tego poziomu jest akt mowy; w akcie mowy treść ideacyjna zyskuje intencję komunikacyjną; akt mowy to podstawowa jednostka komunikacyjnego działania.
-metadyskusyjny (organizacji dyskursu) - pozwala na wyrażanie w różny sposób tych samych treści ideacyjnych o tych samych interakcjach (jak?); mówi, jak treść zostaje zorganizowana
Wypowiedź powstała jako produkt powstały w wyniku działania językowego w postaci dźwiękowej lub graficznej (może mieć także postać gestów lub znaków dotykowych). Odzwierciedla lub nie reguły, m.in. etykietę językową. Bywa odróżniana od tekstu.
Według von Beya? Wypowiedziami są efekty używania kodu mówionego. Teksty natomiast stanowią wynik wykorzystania kodu pisanego.
Wypowiedź moźe być mówiona lub pisana, a jej postać jest uzależniona od nadawcy wypowiedzi. Wypowiedź jako kategoria jest używana często zamiennie z kategorią tekstu. W teorii tekstu oba określenia bywają używane zamiennie.
Tekst - abstrakcyjna struktura komunikatu językowego
Wypowiedź - określony tekst, czyli konkretny, zindywidualizowany językowo przekaz słowny dokonany przez określonego nadawcę w danym akcie komunikacji.
Paradygmaty poznawcze:
-funkcjonalny
-formalny
Tekst - definicja obejmująca oba paradygmaty: ponadzdaniowa struktura językowa, makroznak mający określone nacechowanie gatunkowe (forma gatunkowa) i stylowe, poddające się całościowej interpretacji semantycznej i komunikatywnej, wykazujący integralność strukturalną i spójność semantyczną.
Tekst:
-jednostka językowa (ujęcie tekstologii lingwistycznej)
-samodzielny wytwór mowy - oderwany od autora i funkcjonujący samodzielnie (autonomia)
-procesulane wydarzenie komunikacyjne
Ujmowanie tekstu uwikłanego w układ komunikacyjny (tekst pojmowany jako wydarzenie komunikacyjne) pozwala wyraźnie określić jego funkcję, które stanowią syntezę interakcji nadawcy, samego przekazu i odbiorcy. Tekst to wytwór sytuacji dyskursywnej angażującej zarówno nadawcę jak i odbiorcę.
Dyskurs
-w najszerszym znaczeniu: synonim wypowiedzi, uczona rozmowa dotycząca polityki, filozofii, czy religii
-w Zn. Najbardziej tradycyjnym: wypowiedź zrygoryzowana logicznie, operująca argumentacją, traktowana jako przedstawienie wypowiedzi, w której dominują elementy perswazyjne bądź ekspresyjne
-E. Benveniste: przeciwstawieniem dyskursu jest historia opowiadanie
-całość danego aktu komunikacji, a więc określona werbalizacja oraz czynniki językowe, które jej towarzyszą
-dyskurs=tekst+kontekst
-ciąg zachowań językowych powiązanych tematem, celem i sposobem ukształtowania wypowiedzi, temat, sposób i cel warunkują i są zarazem warunkowane przez styl, gatunek mowy oraz sytuację komunikacyjną
-ta forma naszych zachowań, która jednocześnie jest wytworzona i sama wytwarza
Replika - każda intencjonalnie nieprzerwana wypowiedź jednego nadawcy
Każda wypowiedź składa się z aktów mowy
Mikroakt mowy - najmniejsza jednostka komunikacyjna, wyrażająca intencję nadrzedną
Akty mowy:
-mikroakty mowy
-makroakty mowy
Istotą aktu mowy jest intencjonalność.
Gatunek mowy:
-model wypowiedzi o pewnych typowych dla siebie cechach -powitane, wypowiedź
-struktura realizująca się w aktach mowy
Kall Buhler? Dostrzega 3 odniesienia wypowiedzi:
-do nadawcy
-do odbiorcy
-do rzeczywistości
Dyskurs
│
Tekst=wypowiedź
│
Akt mowy - gatunek mowy
Nakierowanie na:
-nadawcę - funkcja emotywna (ekspresywna)
-odbiorcę -f. konatywna (impresywna)
-rzeczywistość - f. poznawcza
-kontakt - f. fatyczna
-kod - f. metajęzykowa
-komunikat - f. poetycka
…..-oddziela funkcje języka od funkcji wypowiedzi
Funkcje języka (systemu językowego)
-generatywna - zdolność wytwarzania tekstów
-poznawcza- utrwalanie doświadczeń poznawczych człowieka
Funkcje wypowiedzi:
a) funkcje ogółu działań językowych:
-socjalizująca -jednocząca ludzi mówiących tym samym językiem
-kulturotwórcza - kumuluje wartości kulturowe utrwalone w tekstach
b) funkcje poszczególnych wypowiedzi
-zamierzone - w sposób wyraźny ujawniają intencję nadawcy
- informacyjne: opisowa -zawiera konstatacje i hipotezy, informacyjno - oceniająca
-pozainformacyjne: sprawcza, nakłaniająca, ekspresywna, kreatywna
Funkcje wypowiedzi
Funkcja sprawcza - konstatacje i performatywy
Wypowiedzi konstatywne są przeciwstawne performatywom, mogą być charakteryzowane jako prawdziwe bądź fałszywe. Odróżnianie konstatacji od performatywów według kryteriów gramatycznych nie jest możliwe.
Akt:
-lokucyjny (wyjaśnienie)
-illokucyjny (funkcja sprawcza)
-faktyczny (podtrzymanie)
Akt illokucyjny może dokonać funkcji sprawczej. Akty sprawcze to m.in. rytuały ludowe czy akty sakralne. Sprawczość tak rozumiana powoduje zmiany w reakcjach społecznych.
I. Każda wypowiedź ma 4 odniesienia:
-do rzeczywistości
-do nadawcy
-do odbiorcy
-do siebie samej
II. A) Wobec rzeczywistości nadawca może się zachowywać dwojako:
-opisywać i/lub interpretować
-sprawiać ją
Funkcje wypowiedzi wobec rzeczywistości:
-opisowo-interpretacyjna - związana z poziomem ideacyjnym
-sprawcza- związana z poziomem interakcyjnym
3 rodzaje sądów:
-oparte na wiedzy faktograficznej lub uogólnieniach sądy wobec rzeczywistości (asertywne)
-sygnały braku wiedzy lub pytania
-sądy zawierające informacje na temat komunikowanej treści (sądy moralne)
B)Wypowiedź może dotyczyć wartościowania. Na tym pojawiają się sądy wartościujące rzeczywistość, czyli takie, które zawierają większy lub mniejszy stopień nacechowania emocjonalnego (ekspresji)
C) Wypowiedź nadawcy, która coś wyraża, może wyrażać wole działania: pragnienie (nadawca coś zrobił, zmienił rzeczywistość), zamiar zmiany rzeczywistości przez samego nadawcę
III. Wobec odbiorcy nadawca może realizować różne cele:
-chce, aby odbiorca przyjął za prawdę o rzeczywistości to, co nadawca mu mówi
-chce, aby odbiorca znał stopień przekonania nadawcy do reprezentowanej treści (wartościowanie) - chce, aby między nadawcą a odbiorcą powstała solidarność uczuć
-chce, aby odbiorca udzielił mu informacji o rzeczywistości
-chce nakłonić odbiorcę do pożądanego przez siebie działania mającego zmienić rzeczywistość lub sam do takiego działania się zobowiązuje
Jeden akt mowy może realizować więcej niż jeden z wymienionych celów. Jednak zawsze któryś z celów dominuje.
IV. Funkcje, jakie pełni wypowiedź wobec nadawcy i odbiorcy mieszczą się na poziomie interakcyjnym:
-informacyjna ( w tym powiadamiania) - oparta na sądach asertywnych
-pytająca - oparta na pytaniach czy dopytaniach
-modalna - oparta na sądach modalnych
-wartościująca(emotywno - oceniająca) - oparta na sądach wartościujących
-działania: nakłaniająca, zobowiązania
Funkcja informacyjna polega na informowaniu odbiorcy, powiadamianiu, szukaniu informacji dla siebie. Na informowanie o rzeczywistości może nakładać się funkcja modalna, która wyraża stopień przekonania nadawcy, co do prawdziwości przedstawionej treści.
Funkcja działania realizuje się dwojako:
-nakłanianie do działania odbiorcy przez nadawcę
-wyrażanie zamiaru podjęcia działania przez nadawcę, co stanowi zobowiązanie wobec odbiorcy; nakłanianie i zobowiązywanie mogą być wyrażane z różną siłą.
Na wszystkie funkcje może nakładać się funkcja perswazyjna
Funkcja metadyskursywna (metatekstowa) - funkcja wypowiedzi wobec niej samej:
-f. organizacji tekstu
-f. organizacji treści
Klasyfikacja (typologia) aktów mowy
a) informacyjno-weryfikacyjne:
-powiadomienia
-pytające
-modalne
b)wartościujące (emotywno-oceniające)
c)działania
-nakłaniające
-zobowiązania
Każdy z tych aktów może mieć charakter perswazyjny
Akt nakłaniający jest perswazyjny, gdy zawiera środki mające przekonać odbiorcę do jakiegoś zadania.
Akt zobowiązania może zawierać środki uwiarygodniające przekaz.
Sąd asertywny:
-stwierdzenie faktu podlegającego obserwacji
-uogólnienie oparte na wiedzy powszechnej, standardowej
Akty powiadamiania mogą przyjąć postać oznajmień, potwierdzeń bądź zaprzeczeń.
Oznajmienie odbywa się z inicjatywy nadawcy. Potwierdzenie czy zaprzeczenie jest oparte na reakcji nadawcy na sąd asertywny
Dwojaki charakter aktów asertywnych:
-pytania oczekujące twierdzenia lub zaprzeczenia, ewentualnie uchylenia faktó
-doptyania (co, kto, gdzie, kiedy, jak, dlaczego, po co)
5 stopni modalności:
-wyrażanie niepewności
-wyrażanie stopnia przekonania o prawdopodobieństwie (przypuszczenia)
-wyrażanie niedookreśloności modalnej (unikania odpowiedzi)
-wyrażanie wątpliwości
-wyrażanie przekonania o wykluczeniu
Wśród samych aktów przypuszczenia mamy sądy emotywno-oceniające. Służą do wyrażania oceny emocji nadawcy wobec obiektu lub sytuacji.
Nadawca w akcie mowy wyraża sąd wartościujący, czyli opinię.
Działanie:
a)nakłaniające:
-prośba
-plecenie
-żądanie
-rozkaz
*różnica między nimi polega na stopniu kategoryczności i rodzaju sankcji za niewykonanie tego, do czego jest się nakłanianym.
-proponowanie
-rada
-ostrzeżenie
-pozwolenie
-odmowa pozwolenia
b)nakłaniająco-zobowiązujące
-groźba
c)akty zobowiązania
-wyrażenie zamiaru podjęcia działań
-obietnice
-wyrażenie zgody na podjęcie działań
-wyrażenie braku zgody na podjęcie działań
MODELE I ZASADY KOMUNIKACJI WERBALNEJ
Komunikowanie werbalne(oralne):
-słowa mówione(forma ustna)
-słowa pisane (forma pisemna)
Podstawowy środek komunikacji werbalnej to język.
Komunikowane werbalne jest determinowane czynnikami kulturowymi i demograficznymi. Na tę formę komunikowania wpływa też płeć. W komunikowanie werbalnym należy używać słów jednoznacznych. Powinniśmy zwracać uwagę na to, jak to, co mówimy, wpływa na działania wynikające z tego mówienia.
Źródło(nadawca)→wiadomość(przekaz)→kodowanie→kanały→odbiorca→odkodowanie
Nadawca to jednostka, która pragnie przekazać komuś jakąś myśl. Idea jest zależna od uprzedzeń, stereotypów, emocji, wartości, przeszłych doświadczeń i poziomu wiedzy.
Gdy doświadczamy silnych uczuć, mamy problemy z komunikowaniem się. Emocje mogą sprawiać, że mówimy chaotycznie i nieskładnie. Złość także może powodować, że nie będziemy w stanie sformułować myśli, bo będziemy chcieli drugiej stronie dokuczyć. Nasze przeszłe doświadczenie są związane z uczeniem się. Idee, które pojawiają się w umyśle, mają swoje źródła w wartościach, uprzedzeniach i stereotypach.
Kompetencja intelektualna nie jest determinowana jedyni kompetencją kulturową uważaną za zakres tradycji, w której jednostka wzrasta i się kształtuje. Wzrastanie w określonym środowisku nie przynosi kompetencji intelektualnej.
Relatywność znaczenia jest ważnym aspektem kodowania. Wiele słów posiada wiele znaczeń.
Inny aspekt kodowania to stopień ugrzecznienia wypowiedzi
5 POZIOMÓW UGRZECZNIANIA WYPOWIEDZI
-komunikacja rzeczowa-formułowanie prostych twierdzeń bez stosowania specjalnych zwrotów grzecznościowych, np. podaj mi sól
-kom. Pozytywna - gdy żywimy przyjazny stosunek do odbiorcy przekazu, a nasza intencja jest skierowana na to, by go nie obrazić; tę samą treść przekażemy za pomocą wyważonej formuły ze znakiem zapytania: czy mógłbyś podać mi sól?
-kom. Negatywna - idea budowy takiego przekazu (intencja) umniejszenia znaczenia i wielkości określonej przysługi, którą spodziewamy się uzyskać, np.; skoro już tam stoisz, to byłbyś tak uprzejmy i podał mi sól?
-kom. Pośrednia - pośrednio komunikujemy jakieś żądanie, np.: ojej, przydałaby mi się sól
-zachowanie niewerbalne - rezygnacja z werbalizowanie swoich życzeń
Kanał określa jak przekazujemy wiadomość (osobiście, telefonicznie, w formie pisemnej)
Zachowania niewerbalne towarzyszące werbalnym wpływają na odbiór przekazu.
Wybór kanału komunikacji determinuje dostęp odbiorcy do kanałów pozawerbalnych.
Zwykle same emocje wyrażają intencję określonej wiadomości.
Odbiorca posługuje się własnymi zdolnościami, aby odebrać przekaz. Musi odkodować wiadomość, aby zrozumieć idee. Jeżeli rozmówca nie operuje kodem wysłanym przez nadawcę, informacje nie zostanie odkodowana. Nadawca wie, że informacja została zrozumiana, jeżeli nastąpi przekaz zwrotny.
POZIOMY KOMUNIKACJI SŁUŻĄCE PRZKAZYWANIU INFORMACJI
1.pogawędka towarzyska - rodzaj rozmowy podjętej, aby zaznaczyć, że dostrzegamy obecność innej osoby-jesteśmy uprzejmi; zadawane pytania są adekwatne, rutynowe, często mają charakter retoryczny; jest podjęta, gdy ktoś kogoś długo nie widział; odpowiedzi są tak schematyczne jak pytania
2.relacjonowanie faktów - dość bezosobowy charakter; przekazywanie informacji, które mogą być przez druga stronę zweryfikowane; można sprawdzić prawdziwość takiej informacji
3.wypowiadanie opinii - otwieramy się w kontakcie na inną osobę, ujawniamy to, co ma charakter subiektywny, może wzbudzić sprzeciw odbiorcy i narazić nas na atak; eksponujemy swoje wartości i przekonania, wierząc, że rozmówca nie wykorzysta tego przeciwko nam
4.dzielenie się uczuciami - intymny poziom; rozmówcy najczęściej nie są w stanie siebie zranić, ludzie boją się wyrażać uczucia ze względu na lęk przed odrzuceniem.
Próbujemy przekazać informację, ale częściej staramy się je uzyskać, czemu służy umiejętność stosowania pytań. Pytania nie tylko usprawniają komunikację, mają też inne funkcje.
Pytania:
-ustalające orientację - ukierunkowane na poznawanie celu interlokutora
-ustalające procedury - gdy komunikacja ma dłuższy charakter, ukierunkowanie na poznawanie sposobów podejmowanie decyzji i interlokutora
-ustalające relację - zakładają interakcje z innymi niż dany interlokutor; ich cel to skłonienie kogoś do ujawnienia uczuć, emocji, redukują napięcia
-pytania o informację - dotyczą obszaru działania naszego rozmówcy, czym się zajmuje
-pytania o politykę działania - chęć rozpoznania zamiarów rozmówcy, rozpoznanie możliwości podjęcie działań przez interlokutora.
Na kulturę komunikowania wpływa też płeć. Mężczyźni nadmiernie eksploatują styl informacyjny, a kobiety interakcyjny, W czasie rozmowy kobieta oczekuje wysłuchania i wsparcia. Mężczyzna nie lubi otrzymywać rad.
DWA RODZAJE KOMUNIKOWANIA:
-informowanie - stwarzanie kontaktów zawodowych
-porozumiewanie się - wymiar osobisty i intymny, podtrzymywanie więzi emocjonalnych
Według Lakoffa posługiwanie się formami pośrednimi z jednej strony pozwala pielęgnować wzajemne reakcje, a z drugiej - w zawoalowany sposób przekazać własne intencje. Taki sposób pozwala nam wycofać się z intencji. Unikane bezpośrednich sformułowań może z jednej strony pomóc ukryć nieśmiałość, a drugiej - wyrażać żądania.
Kobiety częściej niż mężczyźni posługują się pośrednimi zwrotami.
Skrajnym wyrazem asertywności w toku komunikacji werbalnej jest posługiwanie się groźbami. Wiąże się z pewnymi zachowaniami odnoszącymi się do płci i kultury. W wielu kulturach kłótnia jest związana z bliskimi relacjami spierających się osób.
Schemat przebiegu komunikacji w grupie zmienia się zależnie od jej rozwoju.
Na akt komunikacji wpływają chwile milczenia i przerywane wypowiedzi. Przerywanie wypowiedzi drugiej osobie może być próbą dominacji.
Dopowiadanie nagminne to często występujący u kobiet sposób przerywania rozmowy (wg Tannera). Celem jest utrzymanie równowagi i balansu rozmowy, chęć okazania zrozumienia.
Kobiety często przepraszają troszcząc się o dobrą atmosferę. Jednym ze sposobów wyrażania przeprosin jest przejęcie odpowiedzialności na siebie.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
Komunikacja niewerbalna - wszystkie nasze zachowanie, które towarzyszą wypowiedzi ustnej. Poprzez sygnały niewerbalne ujawniamy swoje emocje. Powodują, że komunikat jest bardziej wyrazisty.
Klasyfikacja form komunikacji niewerbalnej:
-kinezyka/kinestyka/kinezjetyka
-proksemika
-paralingwiatyka
Do form kom. Niewerbalnej można też zaliczyć okulestykę, autoprezentację, haptykę, chronemikę i elementy otoczenia.
Kinezyka - system komunikowanie niewerbalnego posługującego się gestykulacją i innymi ruchami ciała (mimika twarzy, gesty, pozycja głowy, typ spojrzenia, ruchy całego ciała)
Wg …. 55% naszej uwagi koncentruje się na kinetyce (38% brzmienie głosu, 7% słowa)
Proksemika - zachowania związane z lokalizacja przestrzenną; wzajemne umiejscowienie uczestników komunikacji i jego wpływ na przebieg kontaktów.
Człowiek żyje w pewnej przestrzeni osobistej, która wyznacza dystans w stosunku do innych.
Wg Edwarda Halla Wokół człowieka występuje wiele sfer przestrzennych. Człowiek może różnie reagować, gdy ktoś przekroczy jego granice. Wiele zależy od kultury, gdyż przestrzeń jest zróżnicowana kulturowo.
Dystanse przestrzenne wg Halla:
-intymny 0-45cm, sytuacje emocjonalnie bliskie, sfera najważniejsza, strzeżona przez człowiek: naruszyć mogą osoby związane uczuciowo
-indywidualny 45-120cm, możemy się przyjrzeć osobie, ocenić ją i zamiary, które w stosunku do nas żywi; przyjęcia, spotkania towarzyskie
-społeczny 120-360cm, przeprowadzanie spraw o charakterze nieosobistym; relacje zawodowe o charakterze biura
-publiczny 360-600cm
Haptyka - zachowania dotykowe
Chronemika - kod temporalny, użycie i waloryzacja czasu przez ludzi. Sposób, w jaki traktujemy czas, ujawnia nasze intencjonalne i nieintencjonalne komunikaty. Wartość komunikacyjna czasu ma też aspekt jakościowy. Pomaga ustalić, czy mamy do czynienia z emocją spontaniczną, czy z emocją, którą symulujemy.
Paralingwistyka - wokalika; cechy wokalne głosu i znaczące pauzy w trakcie tworzenia wypowiedzi (barwa głosu, tempo mowy, wysokość głosu, głośność, milczenie, drżenie głosu)
Autoprezentacja - rola w komunikacji czynników konstytuujących image podmiotu (sylwetka, fryzura, ubiór, dodatki, kolorystyka) Czynniki kształtujące image mogą być przekazywane celowo lub w sposób niezamierzony. Cechy wyglądu wpływają na ocenę osoby. Generalizacja metaforyczna polega na przekładaniu wyglądu nad psychikę.
Okulistyka - sposób, w jaki posługujemy się oczami (kontakt wzrokowy, jak często się odbywa, jak długo, w jaki sposób, w którą stronę patrzymy)
Utrzymywanie kontaktu wzrokowego jest ważne w sensie intencjonalnym
Elementy otoczenia - temperatura, oświetlenie, kolor, sposób urządzenia przestrzeni, zmiany wprowadzane w środowisku. Dużą role odgrywa zapach i symptomy fizjologiczne (czerwienienie się, bladość, suchość w ustach, szerokość źrenic)
Kod kontekstualny - okazywanie określonej ekspresji w określonych sytuacjach (często wyrażamy emocje, których nie czujemy); intensywność wyrażania uczuć (np. powściągliwość przy odbiorze prestiżowej nagrody)
Typy zachowań niewerbalnych i związane z nimi funkcje:
-f. uzupełnienia-ilustratory-gesty uzupełniające, wzmacniające zachowanie (np. gest ręki wskazujący kierunek)
-f. regulacjna - regulatory - sposób używania całego ciała bądź jego części (oczy, głos, mowa), niewerbalne sygnały (wymiana spojrzeń, kiwnięcie głową) pozwalające zsynchronizować kolejność wypowiedzi w grupie; za pomocą regulatorów uzyskujemy sprzężenia zwrotne (np. oklaski, kręcenie głową); nadawca orientuję się, czy słuchacz go rozumie, jest zadowolony
-f. zastępowania - emblematy - tworzą gesty niewerbalne, które zastępują słowa lub zdania (np. machanie ręka na pożegnanie, kiwanie głową na wyraz zgody); zastępowanie kształtów mających sens niejednoznaczny; gdy zachowanie werbalne nie jest możliwe (np. pod wodą, w zakonach milczenia)
-f. modelująca - adaptatory - łagodzenie napięć (np. zaciskanie dłoni, obgryzanie paznokci, drapanie się po głowie), służą jednostce do zebrania myśli
-f. pozycji - pozy - gesty niewerbalne eksponujące emocje w większy sposób niż są naprawdę (wyolbrzymianie) lub kryjące je (np. obojętny wyraz twarzy przy zdenerwowaniu)
-intensyfikacja - np. mimiczna ekspresja radości przy powitaniu zaproszonych gości
-dezintensyfikacja - np. ukrycie rozczarowania przy pominięciu nas przy rozdawaniu nagrody
--neutralizacja - np. wyraz twarzy sędziów niewyrażający emocji przy ogłaszaniu wyroku
-maskowanie - ukrywanie emocji - np.: uśmiechnięte twarze niewybranych kandydatek na miss.
Zachowania niewerbalne:
- wyraz twarzy, komunikowanie emocji, twarz aktualnym komentarzem tego co mówi interlokutor, wyraz twarzy zmienia się z wiekiem
- oczy, najbardziej komunikatywna część ciała. Radość - błyszczą, smutek - matowe. Zdradzają niektóre cechy charakteru człowieka.
- gesty, zwykle zsynchronizowane z mową, podkreślają, dramatyzują, dodają barwy słowom
- kontakt dotykowy, wzmacnia poczucie zaufania, empatii, ma charakter relacji społecznej
- zachowanie przestrzenne, uwarunkowane społecznie i kulturowo
- głos, zdradza nasze emocje, dystans pomiędzy ludźmi (szept, krzyk)
- wzorzec mówienia i milczenia, łatwość wypowiedzi nie zawsze jest równa kompetencjom, a milczenie nie oznacza głupoty
- ubiór i powierzchowność, info o statusie społ., cechach, uwarunkowane społ., i kulturowo.
WŁAŚCIWOŚCI ZACHOWAŃ NIEWERBALNYCH
Jesteśmy w nie zaangażowani przez cały czas kontaktu z drugą osobą, zach niew. Mogą być świadome i nieświadome, są bardziej niejednoznaczne niż werbalne, nie mają definicji - są uzależnione od kontekstu, wyraziściej uwydatniają stany emocjonalne, umiejętność komunikacji niewerb. Nabywana jest automatycznie, zdeterminowana kulturowo, aktualna tylko tu i teraz.
PODSTAWOWE ZASADY INTERPRETACJI ZACH. NIEW.
Łatwiej interpretować nieświadome zachowania, nie ma jednego znaczenia dla zachowania, należy brać pod uwagę cały kontekst danego zachowania, ważny jest kontekst kulturowy, kom. niewe. mogą być prawdziwe, częściowo prawdziwe lub fałszywe, kom niewerbalna ma duży wpływ na ocenę partnera, jest ponad milion gestów
Słowa - 7%, treści, brzmienie głosu 38%, komunikacja niewerbalna - 55%.
Komunikowanie niewerbalne - to porozumiewanie się bez używania słów, zamierzone lub niezamierzone, podtrzymuje komunikat werbalny, czyni go bardziej konkretnym.
Mimika (6 rodzajów) - szczęście, zdziwienie, strach, smutek, gniew, pogarda.
Posługując się technikami kierowania mimiką możemy nasze zachowania:
- intensyfikować (ukazywać zaangażowanie moc. większe niż w rzeczywistości)
- dezintensyfikować (rozczarowanie lub smutek z powodu tego, że jest inaczej niż oczekiwaliśmy)
- neutralizować
- maskować (tłumić emocje)
Złe korzystanie z technik kierowania może prowadzić do koktajlu mimicznego (2 miny jednocześnie)
Spoglądanie - trwa od 25% do 75% czasu rozmowy, wskazuje kierunek uwagi patrzącego, jeśli ktoś patrzy to lubi jeśli nie to nie, ekspresywność oczu objawia się m.in. przez kierunek zmiany spojrzenia, wielkość źrenic, intensyfikację mrugania
Głos - przekazuje więcej niż słowa, ciężko zneutralizować uczucia, akcent wskazuje pochodzenie
Gesty - skoordynowane z naszą mową, określamy nimi strukturę wypowiedzi, podkreślamy słowa, eksponujemy, ilustrujemy kształty. Gesty niezależne od mowy mają arbitralne znaczenie (np. kiwanie głową, klaskanie), kiwanie głowy to wzmacnianie, pomagają oddawać stany emocjonalne. Dzielimy na: emblematory (substytuty słów), efektatory (pokazują zachowanie), ilustratory (uplastyczniają wypowiedź), regulatory (synchronizują wypowiedź), adaptatory (służą zaspokajaniu potrzeb, np. kręcenie się jako objaw zniecierpliwienia)
Pozycja ciała - nie wyraża emocji, oprócz znudzenia lub zainteresowania
Dotyk - może być pozytywny (np. głaskanie) kierują nim określone reguły, pewne gesty dotykowe są niestosowne
Wygląd - autoprezentacja, należy dostosować do sytuacji i okoliczności, ubiory pokazują nastrój, zawód, status społeczny. To, co nazywane jest atrakcyjnością fizyczną pozostaje pod naszą kontrolą, strój wzbudza zaufanie.
FUNKCJE KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ
- informacyjna (stopień pewności siebie, samopoczucie nadawcy0
- wspieranie przekazów słownych (sprzyja lepszemu zrozumieniu, uzupełnia, zastępuje, akcentuje przekaz werbalny)
- wyrażania postaw i emocji (np. przyjacielskość, wrogość, dominacja itd.)
- definiowanie relacji (wyrażania bliskości itp.)
- kształtowanie wrażenia
Zakłócenia - niezgodność w przekazie, sztywność oraz nadmierna liczba gestów wzbudza nieufność, zakrywanie ust i dotykanie nosa - oznaka kłamstwa,
Motywy emitowania niespójnych komunikatów - niejasna intencja nadawcy, brak zgodności pomiędzy intencją deklarowaną a rzeczywistą, brak zgodności pomiędzy stanem emocjonalnym a wrażeniem, jakie chcemy wywrzeć
KOMINIKACJA WERBALNA
Słowo - ma określony cel, nazywa emocje, wpływa na postrzeganie rzeczywistości, organizuje nastrój, słowa są pierwotne w stosunku do wrażeń,uczuć. Tryb oznajmujący - neutralność, pytający - zależność. Unikajmy wyrażeń warunkowych - mała moc przekonywania. Słowa mają wpływ na działanie i myśli interlokutorów.
Rodzaje komunikatów werbalnych: krytyczne (np zwrócenie uwagi), strukturalne (pouczają jak dana osoba ma się zachować), opiekuńcze (udzielanie pomocy), wspierające (traktowanie partnera jako osoby mogącej samodzielnie rozwiązać problem - 1. odzwierciedlenie uczuć 2. deklaracja gotowości udzielenia pomocy 3. akceptacja podjętej decyzji)
Aktywne słuchanie - okazywanie rozmówcy akceptacji, szacunku, serdeczności, ciepła, powstrzymywanie się od wydawania własnych sądów i dawania dobrych rad, postawa (nachylenie się do partnera), kontakt wzrokowy, nie rozpraszanie, zainteresowanie rozmówcą. Celem jest analiza, interpretacja i zrozumienie docierających treści.
Techniki aktywnego słuchania - odzwierciedlanie, parafrazowanie, klasyfikacja
Słuchanie nieaktywne - niesłuchanie, słuchanie ignorujące, słuchanie selektywne, słuchanie przez pryzmat własnego ego.
Informacje zwrotne: Współpraca - konstruktywne sprzężenie zwrotne, brak współpracy - destruktywne sprzężenie zwrotne. Zasady udzielania: mówić o uczuciach, które budzą zachowania partnera, skupiać się na tym, co widzimy, nie narzucać poglądów, nie dawać rad, eksponować to, co można zmienić, formułować sądy o zachowaniach rozmówcy, a nie o nim
Zasady słuchania: nie odrzucać od razu, prosić o wyjaśnienie, nie wyciągać pochopnych wniosków, nie polegać na jednym źródle informacji
Poprawnie sformułowany przekaz zwrotny powinien być; jasny i konkretny, poparty faktami, rozdzielający problem od osoby, próbujący łagodzić wymowę negatywnych informacji
Przekaz zwrotny to świadectwo zrozumienia bądź niezrozumienia przekazu
Bariery komunikacyjne: niespójne sygnały (złe połączenie komunikatu werbalnego i niewerbalnego), nieprawdziwość wiadomości (wątpliwości, co do kompetencji i szczerości), osądzanie, niesłuchanie, zmiany tematu, krytyka, obrażanie, decydowanie za innych, grożenie, rozkazywanie, brak nawyku słuchania, złe nastawienie
Czynniki tworzące bariery komunikacyjne: percepcja selektywna, czynniki otoczenia (wzrokowe, dźwiękowe, fizyczne, przeciążenie informacjami)
Właściwości niezbędne w komunikowaniu interpersonalnym: empatia, życzliwość, autentyczność, konkretność, inicjatywa, bezpośredniość, otwartość, akceptacja uczuć, samopoznanie
Umiejętności interpersonalne: spostrzegania i rozumienia ludzi, pomagania i wpływania, rozwiązywania problemów i konfliktów.
STYLE KOMUNIKOWANIA; INTENCJE
Źródła intencji (obszary): wiązany z osobą nadawcy i jego potrzebami (np. zaspokojenie ciekawości), spostrzeganie przez nadawcę potrzeb odbiorcy (np. reakcja na smutna twarz), kontekst, w jakim przebiega rozmowa (np wykonanie jakiegoś zadania).
Zaspokojenie potrzeb motywuje każde nasze działania.
Rodzaje potrzeb: fizjologiczne, biologiczne, bezpieczeństwa miłości i przynależności, dowartościowania, samorealizacji, wiedzy i rozumienia, estetyczna. Potrzeby determinują repertuar naszych zachowań - styl komunikacyjny. Biorąc pod uwagę intencję wyróżniamy następujące style komunikacyjne: instrumentalny (rozmowa skoncentrowana na przedmiocie, obustronna wymiana argumentów, uważne słuchanie, dążenie do uzgodnienia stanowisk, chęć zdobycia informacji) egocentryczny (skupienie komunikatu na osobie nadawcy, nadawca ma postawę dominującą, kieruj rozmowa, bierze pod uwagę tylko swój punkt widzenia, nie dopuszcza do głosu), autorytarny (przejaskrawienia stylu egocentrycznego, zarozumiałość, nadużywanie swoich kompetencji) allocentryczny (obiektem zainteresowania jest partner, dostosowanie wypowiedzi do potrzeb partnera, dostrzeganie kompetencjo drugiej strony), partnerski (zachowania allocentryczne dotyczą obu stron, wzajemna adoracja).
Kategorie zachowań uczestników komunikacji: proponowanie, budowanie, sprawdzanie zrozumienia, podsumowanie, poszukiwanie informacji, udzielanie informacji, włączanie, zamykanie, wsparcie, niezgoda, obrona atak. Częstotliwość danej kategorii zachowań decyduje o charakterze zachodzącej interakcji.
ZACHOWANIA ASERTYWNE
Asertywnośc - zwracanie uwagi na prawa swoje i prawa innych. Osoba asertywna działa zgodnie z własnym interesem, bez naruszania praw i godności innych osób. Osoba asertywna w sposób bezpośredni i uczciwie wyraża własne odczucia.
Herbert Fensterheim - psycholog uczący asertywności. Prawa człowieka wg niego to:
Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć - tak długo, dopóki nie ranisz innych.
Masz prawo do wyrażania siebie - nawet jeśli to rani kogoś innego - dopóki twoje intencje nie są agresywne.
Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb dopóki uznajesz, że oni mają prawo odmówić.
Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą.
Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Bycie asertywnym oznacza przestrzeganie granicy własnego terytorium psychologicznego, czyli obszaru który należy do danej osoby. Asertywna odmowa powinna zawierać powód - to ma być komunikat, a nie usprawiedliwianie się. Obrażanie się gdy ktoś odmawia jest błędem.
KOMUNIKOWANIE INFORMACYJNE I PERSWAZYJNE
W trakcie komunikacji interpersonalnej mamy do czynienia z trzema rodzajami działań:
komunikatywne nastawione na info, dotyczą działań codziennych,
konsensualne intencją jest szukanie porozumienia
strategiczne motywem jest walka lub współzawodnictwo
Przekonywanie, to proces dawania i brania - nie wolno bać się kompromisu. Nie mylić argumentowania z przekonywaniem - argumentowanie to obrona swoich racji. W komunikacji interpersonalnej mamy do czynienia bądź z informacją, bądź z zabiegami perswazyjnymi.
Zasady mechanizmów perswazji:
Wszystkie oceny są względne, warto stosować kontrast, należy być gotowym na ustępstwa, jak najczęściej wykorzystujmy wyjątkowość, asymilacja, szukanie podobieństw
Tryby komunikowania;
Mowa rozproszona ( mówca: zadaje pytania, zyskuje zaangażowanie rozmówców, unika jawnych sporów, utrzymuje otwarte kanały komunikacyjne, używa zaprzeczeń obronnych)
Mowa zogniskowana (mówca: stawia autorytatywne twierdzenia, zaprzecza, argumentuje, kontroluje tok rozmowy)
Sięgnięcie po określony tryb jest związane z celem i tematem rozmowy.
Warunki skutecznej komunikacji:
Sprecyzuj swój cel, zapoznaj się z tematem, poznaj słuchacza, przyciągnij uwagę, panuj nad formą (tempo, intonacja, ton), słuchaj, zadawaj pytania w celu wyjaśnienia niezrozumiałych kwestii, proś o wyjaśnienie stanowiska, szukaj i udzielaj informacji
Dobry słuchacz:
Nie przerywa rozmówcy, stwarza dobry klimat, jest cierpliwy i opanowany, okazuje zainteresowanie, koncentruje się tylko na mówiącym, zadaje pytania, posługuje się językiem zrozumiałym dla swego rozmówcy, upewnia się, że dobrze zrozumiał partnera, skupia się na najważniejszych informacjach, stosuje potwierdzenia niewerbalne
Podstawowe błędy w komunikacji:
Zadawanie pytań zamkniętych, niesłuchanie, kłótnia, wyolbrzymianie problemów
Aby ulepszyć komunikację należy:
Używać metafor i analogii, umieszczać fakty w kontekście, korzystać z mocy symboli