Monarchie despotyczne

1. Ustrój społeczny despotii

• Najważniejszą rolę odgrywali kapłani podlegli arcykapłanowi .Posiadali ziemię z nadań monarszych ( formalnie cały czas tanowi własność władcy), władzę i wiedzę .

• W Egipcie arcykapłan świątyni w Tebach (Karnak) wdawał się w konflikty polityczne w Bremie władzy państwowej

• W Mezopotamii w świątyni była siedziba Boga

• W Mezopotamii w drugim tysiącleciu był podział ludzi na 3 grupy

- awilum - pełnoprawni

-muszkenum -pośredni(np. wyzwoleńcy)

-wardum -niewolnicy

-antum -niewolnice

• Pierwotnie w Egipcie urzędy nie były dziedziczne

• Żołnierze mieli w użytkowaniu ziemię oraz przywileje ( np. podatkowe)

• Regularne szlaki handlowe pojawiły się w drugim tysiącleciu

• Kupcy w Egipcie nie mieli praw politycznych a w Mezopotamii zaliczano ich do pełnoprawnych obywateli

• W Egipcie chłopi żyli na ziemiach faraona a w Mezopotamii na wydzierżawionych od możnych gruntach

• Ilkum = grunt, dom,ogród , zwierzęta dla żołnierza w Mezopotamii

• Największą liczbę niewolników zatrudniał monarcha

2. Ustrój polityczny

• Monarcha

- faraon - Egipt

-patesi - Sumerowie

-Lugal ,a potem król - państwo sumeryjsko-akadyjskie

-Stażnik Maat( boskiego ładu)

-władza wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza, wojskowa

• Administracja centralna i lokalna

-Najważniejszy dostojnik - w Egipcie wezyr w Mezopotamii nuband

- Zarządzali dworem , kierowali państwem ,sądownictwo w imieniu władcy( Egipt) , naczelne dowództwo wojskowe(Mezopotamia)

- Egipt podzielony był na nomy z nomarchami mianowanymi przez faraona

-Władza administracyjne , sądowa, skarbowa , zarząd gospodarczy

- W Mezopotamii scentralizowanie za czasów Hammurabiego .

- Prowincje z gubernatorami - issaku

- Okręgi z naczelnikami - pahatu

- gmina z wójtem - rabianu

• Sądownictwo

-Monarcha to naczelny sędzia jednak rozstrzyga tylko sprawy najważniejsze i odwołania

-Rozstrzygał w formie rozporządzeń

- W Mezopotamii kapłani a sądy były w świątyniach

3. Źródła prawa

• Prawo Egiptu

-Ustawa faraona Horemheba (poł. II tysiąclecia pne)

-Ustawa faraona Ramzesa II ( poł . II tysiąclecia pne)

Dotyczyły organizacji armii i administracji

-Faraon Bokhorisa - 40 rulonów -prawo procesowe i zobowiązaniowe

• Prawo Mezopotamii

-Najstarszy zbiór pochodzi od króla Urukaginy władcy Lagaszu - pozostało tylko 5 artykułów - nie ma kar cielesnych

-Uruk-Nammu - ok. 2050 r pne - istniejące fragmenty pochodza z sumeryjskiego odpisu dokonanego w XVIII w pne .

- Poł. 20 w to zbiór praw z Esznunny - władca Bilami . Zachowane są odpisy z XVIII w - 62 artykuły

-Kodeks Lipit Isztar - król miasta Isin - poł. XVIII w pne - 38 artykułów. Prawo prywatne i karne

- Kodeks Hammurabiego - wyryty w skale z diorytu odkrytej w XX w.

w Suzie .

Składa się z prologu , 282 paragrafów i epilogu

• Kodeksy Mezopotamii

-Prolog - pochwały na cześć władcy pisane w stylu poetyckim . Składały się z części historycznej , teologicznej i etycznej

- Kontekst - charakteryzował się próbami wprowadzenia systematyki ,kazuistyką , próbą unormowania wszystkich dziedzin prawa ,regulacja stosunków najważniejszych dla ochrony władzy ,religii itp. .

- Epilog -podkreślał zasługi twórców kodeksów dla wprowadzenia sprawiedliwości oraz przewidywały straszne kary ( włacznie z boskimi) za nieprzestrzeganie ich.

• Prawo Izraela

-Przepisy starego testamentu - 24 ksiegi podzielone na 3 działy z XI-V w pne

- Dział I -tora - 5 ksiąd mojżeszowych , zbiór praw religijnych

-Talmudyzm- okres prawa Izraela po rozproszeniu Izraelczyków - ustny przekaz tradycji przez rabinów . Został on potem zebrany w księgi

• Prawo Persji

-Rozporządzenie o słusznych przepisach - wzorowany na Kodeksie Hammurabiego - Dariusz I ( 522-485 pne) - nie zachował się choć najdłużej był stosowany w monarchii Seleucydów (Syria, Mezopotamia , Iran )

Polis Grecka

1. Ustrój społeczny

• Obywatele

- W Sparcie tylko spartanie . Opierało się na obowiązkach wojskowych

-Byli równi co do praw i obowiązków . Na początku też równość majątkowa

-Ziemi nie można było alienować ani przekazywać w testamencie tylko podzielić między synów (potem też dopuszczono kobiety)

-Mieli obowiązek uiszczać opłaty za wspólne uczty- jeśli nie mogli to tracili prawa

-Od 7 - 60 lat służba wojskowa

- W Atenach struktura rodowa : Rody (30) - Fratrie(12) - Fyle(4)

- Klasy- Szlachta , Chłopi ,Rzemieślnicy

-Szlachta swe pochodzenie wywodziła od Bogów i mieli monopol władzy i prowadzenia wojen

-Jeżeli chłopi się zadłużyli byli sprzedawani w niewolę lub płacili nowemu właścicielowi 5/6 plonów

- Pierwszego przewrotu próbował dokonać Kylon w VII w pne.

-Dokonał tego w 621 r pne. Drakon

- Reformy Solona 594- 593

- Reforma ekonomiczna - strząsnięcie długów (sejsachteja)

-Reforma społeczna - 4 klasy ( 500, 300, 200 i poniżej miar )

- 2 pierwsze klasy to konnica lub ciężkozbrojni

- 3 klasa tylko hoplici

- 4 klasa zasadniczo zwolniona ze służby

- Reformy Kleistenesa 507/506

- zniszczenie organizacji rodowej i zastąpienie jej terytorialną

-Prawa obywatelskie po ukończeniu 18 lat i wpisaniu na listę demu

-Potem 2-letnie przeszkolenie wojskowe jako efeb

-Po 30 roku życia można było piastować urząd , brać udział w sądzie itp.

• Ludność zależna

- W Sparcie periojkowie - wolni bez praw politycznych - rzemieślnicy i kupcy

- Heloci - niewolni

- Chcą zabezpieczyć się przed buntami spartanie urządzali krypteje gdzie zabijali ich część

-W Atenach są metojkowie - cudzoziemcy mieszkający na stałe w Attyce lub

Atenach - nie mają praw politycznych i cywilnych

-Wyzwoleńcy - pozycja podobna do metojków . Ich patron to z reguły dawny pan

- Niewolnicy dzielili się na prywatnych i państwowych

-Za zabicie niewolnica odpowiadało się przed sądem

2. Ustrój polityczny - polis arystokratyczna

• Król

- Jedynie w Sparcie było ich dwóch (wywodzą się z pierwszych plemion)

-Władza najpierw elekcyjna potem dziedziczna

-Władza ustawodawcza , wykonawcza, sądownicza , wojskowa , najwyższy kapłan

-Prawo śmierci szycia w czasie wojny

-Podlegał kontroli ze strony Rady starszych ( bula ) i zgromadzeniu ludowemu( agora)

-W Atenach król sprawował potem władzę 10 lat a potem 1 rok

-Mają władzę potem tylko wojskową i kapłańską

- W Sparcie kontrolę nad królami mają eforowie . Od V w składają im przysięgę a eforowie towarzyszą im w wyprawach wojennych

- Drugi król, eforowie i geronci mogli postawić króla w stan oskarżenia

- W Atenach w VII w król stał się jednym z archontów ( basileus)

• Rada Starszych

- W Sparcie Geruzja powołana przez króla Likurga w VIII w pne. - 2 królowie i 28 gerontów

- Musieli mieć min. 60 lat i wybierało ich zgromadzenie ludowe

- Zwoływanie należało do króla potem eforów

-rozpatrywała sprawy państwa, sądownictwo, przygotowanie projektów uchwał

- W Atenach Areopag - byli archonci. Przewodniczył archont basileus

- Sądownictwo, administrowanie państwem , nadzór nad urzędnikami , powoływanie archontów i nowych urzędów

• Zgromadzenie ludowe

- W Sparcie Apella - zwoływana i przewodniczona przez królów

- Zebrania z reguły co miesiąc

-Przemawiania mają królowie , eforowie i geronci

-Jej kompetencje określiła Wielka retra - przyjmowanie i odrzucanie wniosków Geruzji , wybór gerontów i eforów i dowódców, sądownictwo nad urzędnikami .

-Głosowanie przez wydawanie okrzyków

-W Atenach Zgromadzenia nie ma

• Urzędnicy

- W Sparcie byli nimi eforowie początkowo wyznaczani przez króla potem przez Apellę

- Min 30 lat musiał mieć , a ich kadencja trwała 1 rok

- Urząd tworzyło 5 eforów

-Uchwały zapadały większością

-Początkowo tylko dbali o wychowanie spartan i nadzór nad innymi

- Potem kontrola nad królem w czasie wojny, kierowanie polityką zagraniczną , organizowanie sadownictwa i zwoływanie Apeli i Geruzji , którym przewodniczyli

- W Atenach byli to archonci

- Najpierw był archont polemarchos - funkcje wojskowe

- Archont eponymos - sprawy wewnętrzne państwa

- Archont basileus - dotychczasowy król - funkcje kapłańskie

-Poczatkowo wybierani dożywotnio , potem na 10 lat , od 683 r corocznie

- 6 archontów tesmothetów - sądownictwo i ustawodawstwo

-przewodniczył archont eponymos

2. Tyrania

• utworzyły się w VII w pne.

• spowodowała ono wystąpienia ubogiego chłopstwa zapoczątkowane w miastach Jonii i koloniach

• ajsymnetom - specjalnie powołany urzędnik do przeprowadzania ograniczonych reform i spisywania prawa

• wczesna tyrania pojawiła się najpierw w Milecie , a najbardziej rozwinęła się w miastach południowej Italii i Sycylii .

• tyrani faworyzowali lud i byli wrodzy wobec arystokracji

• bogacenie się ludu i bunty szlachty doprowadziły do zaniku tyranii w ok. 500 r pne.

• w Atenach polis arystokratyczną zniosły reformy Solona tworząc podstawę polis oligarchicznej

• Po ustąpieniu Solona powstały napięcia pomiędzy biedotą ( zwłaszcza góralami -diakria) a możnymi co wykorzystał Pizystrat i wprowadził tyranię którą dzierżył przez 33 lata

• Tyrania upadła w 510 r pne.

3. Polis oligarchiczna

• Rządy najmożniejszych

• Jej podstawę w Atenach wprowadziły reformy Solona

• Wprowadzono Wielką Radę (bule)

- 400 członków po 100 z każdej fyle

- mogli tam być tylko przedstawiciele 3 pierwszych klas majątkowych i ukończeniu

30 lat

-rozpatrywali wnioski ustawodawcze do przedstawienia zgromadzeniu

• Eklezja ( zgromadzenie obywateli)

-Obywatele wszystkich 4 klas po ukończeniu 20 lat

-rozstrzygali najważniejsze sprawy państwowe bez inicjatywy ustawodawczej

• Najważniejszymi urzędnikami byli archonci . Zmienił się system wyboru

-lud wybierał 40 kandydatów po 10 a fyle

- losowano z nich 9 i sekretarza

• Areopag może zawiesić każde postanowienie eklezji sprzeczne z prawem

4. Polis demokratyczna

• Historyczny rozwój demokracji Ateńskiej

- pierwszą polis arystokratyczną była Mytilene na wyspie Lesbos

-wg reform Kleistenesa powstały fyle terytorialne

- cała polis podzielono na :

3 części ( miasto , wybrzeże , centrum)

10 dzielnic w każdej części

10 fyl terytorialnych ( po 1 dzielnicy z każdej części )

Miała własny zarząd z wybieranymi corocznie 3 naczelnikami

Demy

(przynależność obowiązkowa i dziedziczna )

- konflikt grecko perski .Dochodzi jeszcze konflikt z konkurentką w handlu morskim

Eginą

- Temistokles - reformy - cel to demokratyzacja Aten : losowanie urzędników ,

dopuszczenie II klasy do areopagu , zwiększono kompetencje eklezji i buli

- Wzmocnione Ateny pokonały Persów pod Salaminą i Platejami

-478 r - Związek Morski założony przez Ateny

- na krótko do władzy doszła arystokracja pod władzą Kimona

-Potem był Perykles , który umocnił demokrację

-Wprowadził płatność urzędów i stanowisk sędziowskich , udziału w zgromadzeniu

i sądach przysięgłych a nawet teatrach

-Dopuścił obywateli III klasy do urzędów

- Wprowadzenie zasady że aby być obywatelem trzeba mieć rodziców obywateli

-isomonia - równy podział władzy między obywateli

- 411 r pne - krótki powrót oligarchii

- Samodzielność Aten zakończyła ostatecznie bitwa pod Cheroneą ( 338 pne) kiedy

poddała się Macedonii

• Instytucje

a)zgromadzenie ludowe

-mimalny wiek - 20 lat

-pierwotnie powoływana raz w miesiącu

- rok podzielony był na 10 miesięcy więc zwoływano 4 w miesiącu

-Zwoływała ją rada przez swych urzędników zwanych prytanami

-Kworum = 6 000 obywateli

-Przewodniczył 1 z prytanów wybrany w drodze głosowania . W IV w pne

przeszło na kolegium 9

-kompetencje to ustawodawstwo ,kwestie polityczne, administracyjne

i sądownictwo oraz sprawy państwa , wybór urzędników i dowódców

wojskowych

- odbywał się tam też ostracyzm na zgromadzeniu 6 prytanii .Wygnanie na 10 ,

a potem 5 lat

-Procedura ustawodawcza - najpierw głosowanie czy trzeba zmienić prawo

- podanie projektu do publicznej wiadomości

-dyskusja nad projektem

-gdy przeszło to w ciągu roku mógł ją zaczepić każdy

obywatel . Rozpatrywał to sąd przysięgłych

- najpierw razie zasadności unieważniono a

projektodawca podlegał karze

b) Rada Pięciuset

- Po 50 z każdej fyle

- minimalny wiek to 30 lat

-kadencja 1 rok . Można być wybranym dwukrotnie

-Po losowaniu domikazja ( sprawdzenie kwalifikacji kandydata )

-była odpowiedzialność indywidualna i zbiorowa

-zebrania codziennie oprócz świąt i dni feralnych

-podział na 10 wydziałów

- spośród prytanów codziennie losowano przewodniczącego , który pełnił

władzę z 1/3 prytanów

- kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze

c) Urzędy

- w drodze losowania

- zrzec się można było z ważnych powodów pod przysięgą

-wszystkie były kadencyjne ( nie dot. strategów)

-kolegialne - zazwyczaj 10

-odpowiedzialne przed sądem przysięgłych ( nawet po kadencji)

-symbolem było noszenia wieńca mirtowego

- najważniejszymi byli pierwotnie archonci - potem ograniczani

-V w pne - Strategowie - 10 osób . Najpierw wybierały fyle potem eklezja

-niekadencyjni

-codziennie na wojnie zmienili się dowództwem

-z czasem polityka zagraniczna i sadownictwo wojskowe

- potem prawo występowania z wnioskami do Rady

i eklezji

5. Sądownictwo

• Sąd przysięgłych (heliaia)

-500 przysięgłych i100 zastępców

- losowani corocznie przez archontów z 30 letnich obywateli

-podział na 10 sekcji (dikasterii)

- przewodniczył jeden z thesmothetów

- ważniejsze sprawy na posiedzeniach 2-3 połączonych sekcji

-dokimazja urzędników i zatwierdzanie ustaw eklezji

• Sądy kolegialne

-Aeropag - podpalenie , umyślne zabójstwo ,trucicielstwo ,zamiar zabicia

-Efeci - 50 osób powyżej 50 lat - zabójstwo nieumyślne , czyny wykluczające karalność

-Kolegium 11 - 10 członków i pisarz . Nadzór na wykonanie wyroków więzienia , kary śmierci i cielesnych oraz sprawy przestępców złapanych na gorącym uczynku

-Kolegium 40 - sędziowie gminni po 4 z każdej fyli . Drobne sprawy cywilne

• Sądy jednoosobowe

- sędziowie rozjemcy : publiczni i prywatni

- każdy obywatel powyżej 60 lat

- do objęcia obowiązków trzeba było się zgłosić samemu pod groźbą utraty praw obywatelskich

-Mieli doprowadzać do ugody . Jeśli nie doszło sprawa trafiała do heliai.

- Od ich decyzji nie było odwołania

6. Źródła prawa

• Pojęcie źródeł prawa

-W znaczeniu materialnym - zespół czynników wpływających na kształtowanie się norm prawnych

- W znaczeniu formalnym( fontes iuris oriundi) - czynniki prawotwórcze -zwyczaj , stanowienia , precedens

- W znaczeniu poznawczym ( fontes iuris cognoscendi ) -efekty działania prawotwórczego : zbiory , spisy itp.

Możemy je dzielić na bezpośrednie zawierające teksty prawne i pośrednie będące przekazami o nich

• Prawo Greckie

-Spis prawa miasta Gortyn na Krecie - najstarszy - V w pne - prawo karne , prywatne i procesowe

-Prace filozofów, historiografów , dzieła literackie , mowy sądowe retorów(Lizjasza, Izajosa czy Demostesa)

-Likurg - ustawodawstwo dla Sparty

-Zaleukos - ustawodawstwo dla Lokri

- Charondas - ustawodawstwo dla Katanii

-Po podbojach Aleksandra Wielkiego (356-323 r pne) miejsce prawa stanowionego zajmuje prawo zwyczajowe ( prawo greckie i miejscowe)

-Trwały wkład filozofów greckich dla teorii prawa - siatka pojeć i kontrukcji prawnych np. Platon - teoria sprawiedliwości (prawo= sprawiedliwość)

-Arystoteles - pojecie słuszności - naturalna cecha człowieka rozróżniającego niesprawiedliwość od sprawiedliwości

Stworzył także pewien podział na normy naturalne i stanowione przez państwo

- Demokracja ateńska :

• Zasada równości praw - ISONOMIA

• Zasada równości dostępu do urzędów - ISOTOMIA

• Zasada równości wolnego słowa - ISEGORIA

• Zasada równości dyskusji publicznej - ISEGOMIA

PLEMIENNE PAŃSTWA BARBARZYŃSKIE

1. Ustrój rodowo-plemienny i jego rozpad

• Ród agnatyczny - wszyscy członkowie pochodzący od jednego przodka

• Ród kognatyczny - wszyscy powiązani pokrewieństwem

• Ród dzielił się na rodziny pozostające pod władzą i opieką ojca rodziny (mundium)

• Możliwe było dobrowolne wystąpienie z rodu - odbywało się to publicznie zgodnie ze zwyczajami

• Przyjęcie do rodu odbywało się także w sposób uroczysty

• Ród spełniał funkcje : religijne, wojskowe, gospodarcze, społeczne i ochronne

• Plemię - kilka rodów połączonych ze sobą

• Państwo szczepowe- kilka połączonych plemion zamieszkujących koło siebie

• System gospodarki był ekstensywny opierając się na poziomie przemienno-pastwiskowym

• Byt z czasem musiał nabrać charakteru osiadłego - powstaje marka(czy żupa w państwach południowosłowiańskich) ,czyli wspólnota sąsiedzka , związek gminny .

• V/VI w- pojawia się wewnętrzne rozwarstwienie ludności - pojawia się arystokracja , która wzbogaciła się na wojnach i opierająca swą dominującą pozycję na drużynie zbrojnej

• Osoby półwolne - plemię które poddało się innemu

2.Rozwój i kategorie wielkiej własności ziemskiej

• Frankowie nie odbywali większych wędrówek .

• Przejęte grunty rozdzielane były zgodnie ze zwyczajami poszczególnym rodom . Nie liczyli się z prawami miejscowej ludności

• Większa własność stanowiła udział arystokracji rodowej ( u Słowian jedynie ziemia wodzów i starszyzny ma charakter wielkiej własności)

• Na terenach centrum cesarstwa rzymskiego była przewaga wielkiej własności uprawianej głównie przez kolonów

• Powstaje dualizm - wśród germanów będących pod oddziaływaniem starych organizacji cesarstwa była wielka własność ziemska typu latyfundialnego ,a wśród pozostałych własność drobna i mała

• Największym właścicielem był monarcha , a jego ziemie stanowiły domenę królewską (władcy ruscy do swej domeny włączyli jeszcze ziemie należące do wspólnot )

• Własność kościelna rozwinęła się z nadań monarchy i możnowładców świeckich

• Warunkiem otrzymania ziem od kościoła w dzierżawę było odnawianie umowy co 5 lat oraz uiszczanie opłaty . Nadanie takie to prekaria :

-Prekaria oblata-przeniesienie prawa własności ziemi na feudała , który przekazywał ją dawnemu właścicielowi ale w użytkowanie

-Prekaria remuneratoria - przekazanie dzierżawcy ziemi przez niego oddanej , do której dołączono użytkowanie z gruntów feudała obszar większy , który zazwyczaj leżał odłogiem

-Prekaria data - nadanie ziemi w użytkowanie bezrolnym

• Własność świecka to nadania monarsze , wchłonięte drobne posiadłości ziemskie itp.

• W państwach słowiańskich główną rolę w procesie feudalizacji odegrał monarcha i aparat urzędniczy

3. Władztwo gruntowe . Immunitet

• Władztwo gruntowe - połączenie własności z władzą oraz jednoczesne wykonywanie przez właścicieli ziemi uprawnień prywatno-i publicznoprawnych

• Immunitet - instytucja ,która im to zespolenie umożliwiała . Wywodził się pierwotnie ze zwolnień domen cesarskich i fiskalnych od ponoszenia powinności państwowych i podatków w cesarstwie rzymskich

• Immunitet sądowy - pan może sprawować na obszarze objętym immunitetem wymiar sprawiedliwości. Do tego celu pan wyznaczał sędziego (iudex) lub wójta ( advocatus)

• Immunitet ekonomiczny- zwolnienie ludności danego obszaru z opłat , danin i posług.

• Immunitet generalny - uchylał od razu całe uprawnienia monarsze w jednym indywidualnym dokumencie- przeważnie obejmował duchowieństwo

• Immunitet częściowy -dotyczył ściśle określonych służebności , świadczeń czy spraw sądowych - przeważnie obejmował możnowładztwo

4. Wiec

• Pierwotnie najwyższy organ władzy

• Brali w nim wszyscy wolni , zdolni do noszenia broni - demokracja wojskowa

• Decydował o najważniejszych sprawach w państwie

• Na wiecu nie głosowano

• Przyczyny upadku znaczenia wiecu :

-powiększenie terytorium państwa

-wzrost znaczenia monarchy

-rozwarstwienie ludności wolnej

• Pod koniec panowania Merowingów wiec to tylko przegląd wojskowy i miejsce podawania treści kapitularzy królewskich

• W okresie rozdrobnienia państw słowiańskich najczęściej zwoływane były wiece dzielnicowe

5. Król

• Pierwotnie król nie był władcą państwa szczepowego ale jego członków

• Instytucja wywodziła się od zwierzchniego dowódcy wojskowego

• Wybierano go spośród tego samego rodu co stanowiło połączenie elekcyjności i dziedziczności

• Wolna elekcja była stosowana tylko w razie wymarcia rodu

• Z początku król był tylko przewodniczącym na wiecu i dowódcą wojskowym

• Z upływem czasu monarcha zaczął traktować państwo za swoją własność , czyli powstała własność patrymonialna która trwała do XIII/XIV w.

• U Wizygotów była zasada elekcyjności lecz wybierano zazwyczaj najstarszego syna

• Ogólnie panowała zasada dziedziczności

• U Franków do sukcesji mieli prawo wszyscy synowie z wyjątkiem tych co wstapili do stanu duchowego

• W razie istnienia kilku uprawnionych państwo dzielono na dzielnice

• Z czasem pojawiła się zasada elekcyjności w obrębie rodu

• U Ostrogotów desygnował nowego króla poprzednik

• W razie braku synów tron przechodził na braci króla

• Intronizacja - wzniesienie króla na tron

• U Merowingów obcięcie długiej brody i włosów oznaczało zanik władzy królewskiej

• Arnulfingowie - zwani później Karolingami

• Królowie germański przenosili stopniowo na siebie uprawnienia cesarzy rzymskich

• Ban- podstawa władzy królewskiej- prawo wydawania rozkazów i karania za ich nieprzestrzeganie

• Pax regia - pokój królewski w państwie

6. Dwór królewski

• Zwany palatium

• U Franków ponieważ stolica nie była ustalona dwór przenosił się wraz z królem

• Skład osobowy określał król

• Drużyna królewska- straż przyboczna oraz wywodzili się z niej najbardziej zaufani urzędnicy

• Możnowładcy świeccy- palatyni

7. Zebrania nadworne

• Zwane były placitami

• Zwoływane przez króla w celu omówienia ważnych spraw państwowych

• Z reguły zbierały się 2 razy w roku

• Kolegia nadworne - nieokreślony skład - głos doradczy

• W Anglii było zgromadzenie witanów - o powołaniu członków decydował król - najczęściej wyżsi urzędnicy królewscy(eldormani), urzędnicy kościelni , dygnitarze oraz możnowładcy (tanowie) - ich liczba wahała się od 30 -100

8. Urzędnicy nadworni

Sprawowanie urzędów dworskich opierało się na systemie pałacowo- domenialnym ( jednoczesne funkcje państwowe i administracyjne i sądowe)

• Ostrogoci - wzory rzymskie

-Minister dworu bez kompetencji wojskowych

-kanclerz

-minister skarbu

-minister majątku królewskiego

• Frankowie i Longobardowie

-na urzędach wyłącznie członkowie drużyny królewskiej

-majordomus- zastępca króla i jego główny doradca

-od 678 r majordomowie sprawowalo faktyczną władzę w panstwie

-likwidacja urzędu i rozdział kompetencji między różnych dygnitarzy : cześnika ,

skarbnika , stolnika

-utworzono kancelarię królewską - za Merowingów kierowali nią referendarze

• Anglia

-komornik(zarząd dworu)

-stolnik

-marszałek

-koniuszy ( za panowania królów duńskich)

9. Administracja lokalna

• Ostrogoci

2 prefektury ( Italia i Galia) z prefektami pretorianów

Prowincje z namiestnikami Odmienna administracja Rawenny i Rzymu

Okręgi miejskie

- Kontrolę nad urzędnikami rzymskimi pełnili hrabiowie

- Władzę w prowincjach przygranicznych sprawował dux

-Sajon - władza nad urzędnikami rzymskimi i ostrogockimi

• Wizygoci

Prowincje -wojewoda

Gminy z miastami - hrabia z podległymi tysięcznymi i sędzią

• Burgundowie

Okręgi ( pagi) - mianowani przez króla hrabiowie

W miastach kurie i wybierany przez nie defensor

• Longobardowie

Województwa z wojewodą

Namiestnictwa z namiestnikami

Dekanie

• Frankowie

Hrabstwa z hrabią ( funkcje wojskowe, administracyjne , skarbowe , policyjne) Ma również ban

Od 614 hrabią mógł być tylko możnowładca będący posesjonatem w hrabstwie

Zastępca to wicehrabia

Wikariaty(zachód) Setnie (wschód)

• Anglia

Hrabstwa (eldorman)

Szeryf - troska o interesy fiskalne króla

Setnie - setnicy

Gmina wiejska -starosta

Dziesiętnice -10 mężów pod dowództwem dziesiętnika

10. Sądownictwo

• W okresie rodowo-plemiennym wymiar sprawiedliwości należał do wiecu , a przewodniczył mu thunginus

• Sprawy mniejszej wagi rozstrzygali naczelnicy ziem

• Egzekucja wyroków była natychmiastowa

• W monarchii patrymonialne władza sądownicza przeszła na króla

• Na podstawie ius evocandi mógł król wywołać przed swój sąd każdą sprawę

• Posiedzenia odbywały się w ściśle określonych terminach z reguły raz w miesiącu

• Sądy powszechne pozostały niezmienione

• Wizygoci

-na szczeblu prowincji sędzia - spory między ludnością rzymską oraz tysięcznik ,któremu podlegały sprawy między Wizygotami

-654r. - likwidacja dualizmu prawa . Tysięcznik sprawuje tylko sądownictwo wojskowe .

• Ostrogoci

-hrabiowie rozstrzygali ostrogotów i między nimi a rzymianami

- sprawy rzymian rozstrzygali lokalni urzędnicy rzymscy ( prefekci pretorianów w prefekturach i namiestnicy w prowincjach )

• Burgundowie

-hrabia - sprawy burgundów i rzymian

- jeśli był spór pomiędzy nimi dobierano sędziego znającego się na prawie rzymskim

-sprawy karne rzymian były sądzone przez hrabiego na podstawie prawa rzymskiego

-sprawy cywilne rzymian oddano w ręce defensorów

• Longobardowie

-wojewodowie oraz niżsi urzędnicy lokalni

-przewodniczył thunginus ,który powoływał do pomocy 7 rachimburgów ,który proponowali treść wyroku

-Sąd setni zbierał się na roki zwyczajne( co 6 tygodni na 3 dni) i potoczne (zwoływane w miarę potrzeby dla spraw niespornych)

• Frankowie

-zmiana w VI w.

-sprawował je hrabia , który przejął kompetencje thunginusa

-hrabstwo przeważnie składało się z 4 setni na które przypadało po 2 zgromadzenia sądowe rocznie

-roki potoczne były co 2 tygodnie pod przewodnictwem setnika

• Anglia

-zgromadzenie setni i hrabstwa

- w setniach co 4 tygodnie : wielcy właściciele , dostojnicy duchowni , starosta i po 4 najpoważniejszych mieszkańców z każdej wsi

-od X w przewodniczył im szeryf

-zgromadzenie hrabstwa było 2 razy do roku

-przewodniczył eldorman a potem szeryf

-uczestniczyli możnowładcy , duchowni , teoretycznie wszyscy wolni

- od X w zgromadzenia hrabstw rozpatrywały sprawy cywilne a setni karne

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - FRANCJA

1. Wasalstwo i beneficjum

• Związki osobiste to wasalstwo , a rzeczowe to beneficjum

• Wasalstwo - oddawanie się zubożałych ludzi pod opiekę króla lub możnych w drodze aktu zwanego komendacją .W nim wasal i senior przyjmowali na siebie obowiązek wykonywania określonych przez prawo obowiązków

• Beneficjum -przedmiot lenna . Od czasów Karolingów pod tym terminem zaczęto rozumieć nadanie dożywotnie

• Z czasem wasalstwo i beneficjum zaczęły łączyć się we wspólną całość . Pojawia się ustrój lenny zwany feudalizmem

2. Zawarcie stosunku lennego

• Hołd lenny - uroczysty akt oddanie się w opiekę seniorowi przysięgając mu wierność

• Inwestytura - danie wasalowi przez seniora symbolu lenna ( grudka ziemi , pieniądz )

• Kontrakt lenny powinien być zawarty na piśmie

3. Obowiązki wasala i seniora

• Wasal

-powinność wojskowa : w wyprawach wojennych seniora , trwającą do 40 dni w roku kawalkadę ( udział zbrojny w orszaku pana ) oraz stróżę ( służba garnizonowa na zamku)

-powinność rady : udział w sądownictwie i administracji na obszarze seniorki -służba dworska

-powinność finansowe : jednorazowe opłaty przy odnowieniu lenna, pasowaniu seniora , ślubu córki seniora, wykupieniu seniora z niewoli oraz finansowaniu jego udziału w krucjacie

• Senior

-nadanie przedmiotu lenna

-ochrona i opieka

-sprawowanie sądownictwa nad wasalem

• Felonia - wiarołomstwo - nie wywiązanie się z uzgodnionych świadczeń

Orzeczenie o niej wydawał sąd panów seniora bezpośrednio wyższego w hierarchii lennej , a dla wasala sąd panów na dworze seniora .

4. Czas trwania stosunku lennego . Dziedziczenie lenn .

• Pierwotnie stosunek był dożywotni

• Z czasem ustalił się zwyczaj uzyskiwania lenna z rąk seniora przez syna zmarłego

• IX w - zasada dziedziczności lenna - pierwotnie najstarszy syn , później młodsi bracia a potem krewni w linii bocznej .Z braku potomków lenno wracało do seniora

• Z czasem kobiety dopuszczono do dziedziczenia pod warunkiem że obowiązki wojskowe będzie za nie wykonywał małżonek . Jeśli była niezamężna senior jej wyznaczał męża.

• Nadanie lenna opróżnionego należało dokonać w terminie jednego roku i jednego dnia od śmierci wasala ( W Niemczech powstał z tego przymus lenny - lenno na zawsze pozostaje lennem)

• We Francji zasada ta nie obowiązywała ( Filip II August konfiskując w 1214r. francuskie lenna Jana be Ziemi wcielił je do swej domeny)

• Alienacja lenna do XIII wieku była niedopuszczalna chyba że za zgodą seniora , który pobierał opłatę w wysokości 1/5 lenna

• Nigdy nie wolno było rozporządzać lennem na wypadek śmierci - zakaz swobody testowania lenn

5. Przedmiot i własność lenna

• Na początku ziemia potem też urzędu i związane z nimi dochody i regalia

• Forma własności podzielonej :

-własność zwierzchnia ( bezpośrednia ) -senior

- własność podległa ( użytkowa) -wasal

• Podział ten zaczął tracić na znaczeniu w monarchii stanowej .

• Różnica pomiędzy własnością lenną i alodialną polegała na niemożności swobodnego testowania tej pierwszej .

6. Hierarchia lenna

• Suzeren (król ) - panowie(książęta, margrabiowie , hrabiowie , biskupi) - markizowie i baronowie - inni wasale

• Priorytet zapewniono tym seniorom , od których otrzymało się największe lenne lub którym złożono wcześniej hołd lenny

• Obowiązywała zasada : „ Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem „

• Obowiązywał system frankoński

• Trzeba było złożyć hołd lenny i przysięgę wierności

• Zasada niepodzielności lenn i dziedziczenia ich na zasadzie primogenitury

• Niepozbywalność lenn

7. Stosunek poddańczy

• Źródła poddaństwa

-rzymski kolonat

-komendacja

-rozwój wielkiej własności ziemskiej

-pozbawianie wolnych chłopów prawa do rozwiązania umowy z panem

-ograniczenie swobody przesiedlania się chłopów

• Poddaństwo nabywało się przez urodzenie lub w wyniku czynności prawnej

• Zasada „ Powietrze wiejskie czyni człowieka poddanym po 1 roku i 1 dniu”

• Poddaństwo osobiste

-nie mogli samodzielnie opuścić pana

-świadczenia - pogłówne - coroczny czynsz, danina pierwotnie wyznaczana przez

pana ,pańszczyzna

-ograniczenia prawne - prawo rodzinne , spadkowe , procesowe

- zasada odumarszczyzny - wszystkie rzeczy chłopa przypadały po jego śmierci panu

-niekiedy utrzymało się prawo pierwszej nocy

• Poddaństwo gruntowe

-wolno mu było opuścić ziemię

- prawo wychodu niekiedy ograniczone przez obowiązek pozostawienia wszystkiego

8. Szlachta

• Od XIII w dostęp do tego stanu dla nowych osób był już możliwy wyłącznie na podstawie monarszego aktu nobilitacyjnego , przyznającego uszlachetnienie

• Wcześniej rycerze pochodzili z pasowania lub urodzenia lub nabycia beneficjum

9. Miasta

• Pierwszym czynnikiem miastotwórczym była funkcja urbanistyczna - zasiedlanie dawnych miast rzymskich

• Czynnik administracyjno-kościelny - tworzyło się wokół zamków i dworów wielkich feudałów

• Czynnik geograficzny- wymiana towarów

• Funkcje społeczno-gospodarcze

• Pojawiają się zawody pozarolnicze

• Zalążkiem miasta było miejsce na terenie ufortyfikowanego podgrodzia

• W większości państw zaczęły powstawać miasta w XI w.

• Pierwotnie każde miasto miało swojego pana - były miasta królewskie i prywatne

• XI w - głownie z inicjatywy kupców nastąpił ruch komunalny ( emancypacja miast) -kierowany przez sprzysiężenie mieszczan , którzy z reguły przyjmowali formę walki lub ugody

• Powstania ludowe są charakterystyczne dla miast flandryjskich i normandzkich

• Ruch komunalny doprowadził do uzyskania przez miasta przywilejów samorządowych i osobowości prawnej

• Do stanu mieszczańskiego wchodziło się przez :

-urodzenie

-nabycie obywatelstwa

-zamieszkanie w mieście przez 1 rok i 1 dzień ( Powietrze miejskie czyni się wolnym)

10 . Niewolnictwo

• Formalnie od panowania Karola Wielkiego handel był zakazany , praktyce ten zakaz był nieskuteczny

• Niewolnika traktowano jako rzecz nieruchoma jeśli osadzony był na ziemi pana lub ruchomą

• Z czasem niewolnicy mogli dokonywać drobnych czynności prawnych za zgodą pana

• Wyzwolenie per denarium - wytracenie przez pana z ręki niewolnika monety . Odbywało się to w obecności monarchy który nadawał niewolnikowi stosowny dokument - otrzymywał status osoby wolnej

• Wyzwolenie za pomocą dokumentu wręczonego niewolnikowi przez pana - otrzymywał status osoby półwolnej

11. Cesarz frankoński

• 800r Karol Wielki przyjmuje z rąk Leon III koronę cesarską

• Tytuł ten został uznany przez Konstantynopol dopiero w 812r.

• Imperium frankońskie nabrało charakteru chrześcijańskiego

• Zaczęli się tytułować władcami z bożej łaski

• Był ograniczany prawem boskim i musiał uwzględniać prawo oporu

• Z czasem kościół zyskał nową `broń' do obalania niewygodnych monarchów - ekskomunikę

• Teoria uniwersalnej władzy cesarskiej - zwierzchnia władza świecka nad światem

• W dziedzinie władzy duchowej zwierzchnictwo należało do papieża

• Karolińska teoria uniwersalna wygasła po 888r.

12. Władza królewska

• Ma nadal charakter patrymonialny - ustawodawcza , wykonawcza , sądownicza , wojskowa

• 789r. - Karol Wielki przywrócił zwyczaj odbierania od ludności przysięgi wierności (wszyscy powyżej 12 lat)

• Tron był dziedziczony z utrzymaniem podziału państwa między synów

• 843r. - rozpad imperium

• do 987r. - trwała rywalizacja dynastyczna między Karolingami i Robertynami więc tron był w zasadzie elekcyjny , przechodząc z rąk jednego rodu do drugiego

13.Ograniczenie władzy królewskiej .Przywileje

• Królowie szli na coraz większe ustępstwa w stosunku do możnowładca

• Zawierali porozumienia w drodze układów lub kapitularzy(ustawodawstwa królewskiego)

• Karol Wielki w 843 r. zobowiązał się nie pozbawiać feudałów urzędów inaczej niż na podstawie wyroku sądowego

• 865 r - Karol Wielki zezwolił możnym na udzielanie sobie instrukcji do których miał się stosować

• 877r - Karol Wielki wprowadził dziedziczność urzędu hrabiego

14.Administracja centralna

• Nadal funkcjonują zgromadzenia nadworne

• Następcy Karola Wielkiego zmuszeni zostali do niepodejmowania ustaw bez ich zgody

15. Urzędnicy nadworni

• Pepin Mały zlikwidował majordoma i wprowadził w to miejsc seneszala

• Wzrosło znaczenie kanclerza i palatyna

16. Administracja lokalna

Hrabstwa z hrabią

Wicehrabstwa z wicehrabią

Setnie Wikariaty

• Marchie - tereny przygraniczne - utworzone za Karola Wielkiego

(awarska,bretońska, duńska , friulska , hiszpańska)

Na czele magrabiowie mianowani przez monarchę . Mieli w stosunku do hrabiów

poszerzone kompetencje wojskowe

• W niektórych częściach utrwalił się zwyczaj wprowadzony przez Merowingów tworzenia na terenach plemion podbitych księstw lub województw- na ich czele stali mianowani przez króla wojewodowie

• Województwa szczepowe występowały głównie w części wschodniej na terenie podbitych plemion germańskich

• Wysłannicy królewscy - wprowadzeni przez Karola Wielkiego dla kontroli administracji lokalnej

• W tym celu państwo zostało podzielone na okręgi inspekcyjne gdzie ustanawiano świeckiego i duchownego inspektora

• Każdy z nich otrzymywał od monarchy instrukcje z wykazem obowiązków

• Od Ludwika Pobożnego instytucja ta uległa wypaczeniu -stali się dziedziczni całkowicie uzależnieni od lokalnych feudałów

17. Sądownictwo

• Główny sąd powszechny to sąd hrabiego -orzekał od Karola Wielkiego w towarzystwie stałych ławników

• W każdym posiedzeniu musi być 7 ławników

• Udział wszystkich wolnych został ograniczony do 2-3 razy w roku i dotyczył wyłącznie roków głównych

• W rokach mniejszych ,odbywających się pod przewodnictwem setnika lub wikariusza co 14 , udział zobowiązani byli brać tylko ławnicy

• Wyjatkiem był sąd gorącego prawa , w którym udział musieli brać wszyscy wolni , którzy usłyszeli wołanie poszkodowanego

• Sąd królewski odbywał się od VIII w pod przewodnictwem pallatyna

• Król rozstrzygał tylko sprawy najwiekszej wagi

• Prawo reklamacji - prawo domagania się przez wasali świeckich i duchownych rozpatrzenia ich sprawy przez sąd królewski

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - WŁOCHY

1. Hierarchia lenna i jej funkcjonowanie

• Obowiązywał model kontynentalny systemu longobardzkiego

• Nie potrzeba składać hołdu lenne , jedynie przysięgę wierności

• Równość praw spadkowych wszystkich synów

• W miarę swobodny obrót lenny

2. Miasta

• Utrzymały się resztki przezywającej kryzys dawnej organizacji municypalnej

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - SIEDMIOGRÓD

1.Administracja lokalna

• Ustrój niemieckiej marchii

• Władza należy do wojewody

• 1224 r - Andrzej II - przywilej tworzący autonomiczne terytorium dla osadników niemieckich z Saksoni w południowej części Siedmiogrodu

• Zorganizowani byli we wspólnote terytorialną z hrabią na czele

• 1225 r - Andrzej II usuwa z Siedmiogrodu zakon krzyżacki

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - ANGLIA

1. Stosunek lenny

• Konfiskata przez króla majątków możnowładztwa angielskiego i nadawanie ich rycerzom francuskim i normandzkim czyniąc ich wielkimi feudałami

• Ziemia nie była przyznawana wielkimi partiami tylko drobnymi ziemiami ziemiami różnych częściach kraju

• Król zatrzymywał dla siebie siódmą część wszystkich gruntów ornych - najlepszych i najbardziej urodzajnych

• Drabina lenna ograniczała się do dwustopniowej

• Obowiązuje zasada „ Wasal mojego wasala jest moim wasalem „

• Zjazd w Salisbury - król zażądał od rycerstwa przysięgi na wierność

• Obok wojskowej służby lennej był tez podatek tarczowy ( scutage) -płacili go wielcy feudałowie w zamian za zwolnienie z obowiązku wojskowego

• 1086r- Doomsday Book -uporządkowanie stosunków ziemskich

• Stan rycerski nie był tu grupą zamkniętą , bo nie było zasady iż dobra rycerskie mogą być dziedziczone tylko przez osoby stanu rycerskiego

• Tylko najstarszy syn dziedziczył tytuł i ziemię - zasada majoratu

• Bez zgody króla nie wolno było się duchowieństwu bezpośrednio wracać do Rzymu , ekskomunikować urzędników oraz wykonywać zarządzeń papieskich

2. Władza królewska

• Wilhelm Zdobywca na zjeździe w Salisbury wprowadził obowiązek składania przysięgi wiernopoddańczej

• Ścierają się 2 idee : elekcyjności w obrębie dynastii i dziedziczności

• Na początku zwycięża ta pierwsza

• 1154 r - po śmierci Stefana I są kilkuwiekowe dziedziczne rządy dynastii Plantagenetów

3. Ograniczenie władzy królewskiej . Przywileje

• Proces zjednywania możnowładców zapoczątkował Henryk I wydając w 1100r dla feudałów pierwszą kartę swobód :

-zwolnienie dziedzica zmarłego lennika od wykupywania lenna

-zniesienie opłat za udzielanie zgody na małżeństwo krewnych kobiet swych lenników

-prawo swobodnego dysponowania pięniędzmi na wypadek śmierci lennika

• 1136 r- Stefan I wydał przywilej gwarantujący duchowieństwu wolnośc majątków kościelnych

• 1215 r. - Jan bez Ziemi - Wielka Karta Swobód

-przywilej królewski

-wstęp , kontekst ( 63 artykuły ) ,eschatokół (zakończenie)

-najwięcej miejsca poświęcono kwestiom ustrojowym ,lennym , finansowym ,kościelnym i sądowym

-powołanie Walnej Rady Królewstwa składającej się z bezpośrednich lenników króla -świeckich i duchownych

-Baronów większych król zapraszał imiennie a mniejszych za posrednictwem szeryfa

-Rada wydawała zgody na ściągnie tarczowego i innych danin lennych

-Rada de facto nigdy się nie zeebrała

-Kontrolę przyjętych przez króla zobowiązań miała nadzorować komisja złożona 25 baronów

-Postanowienie to sankcjonowało prawo oporu

-Król zobowiązał się nie wtrącać do wyboru dygnitarzy kościelnych oraz zagarniać ziem duchownych

-Baronom i rycerstwu zapewniono dziedziczenie lenn przez spadkobierców

-Niepełnoletni dziedzice mieli pozostać pod opieką krewnych

-Urzędnikom królewskim zabroniono egzekucji lenn i dochodów z nich dopóki dłużnik posiadał majątek ruchomy z którego można było pokryć wierzytelność

-Zakazano urzędnikom królewskim zmiany obowiązków rycerskich

-Ustalenie nietykalności osobostej i majątkowej

-Ujednolicenie miar i wag dla kupców

-Sankcje musiały być proporcjonalne do popełnionego przestępstwa z zakazem wymierzania kary konfiskaty całości majątku

-Karta była przywilejem tylko dla ludzi wolnych

4. Administracja centralna

• Główny ośrodek zarządu państwem to dwór

• Nadworni dygnitarze tworzyli Radę Królewską

• Obok nich król wzywał do siebie na narady bezpośrednich wasali

• Wspólnie tworzyli kurię królewską liczącą do 30 osób . Zajęła ona miejsce dawnego witanu

-głos doradczy

-sądownictwo w raamach sądu panów (spory między wasalami korony)

• Podział kurii na :

- Radę Wielką -zbierała się 3 razy w roku i złożona była z bezpośrednich wasali króla

-Rada Ściślejsza - organ mniej liczny składający się z najwyższych urzędników i wasali przebywających aktualnie w otoczeniu monarchy

• XII w- wyodrębnił się z kurii Exchequer będący najwyższym organem skarbowym w państwie posiadający sądowe uprawnienia fiskalne

• Dzielił się na urząd wyższy(izba obrachunkowa i sąd skarbowy) i niższy ( funkcje skarbca)

• Usamodzielnienie sądów królewskich - Ławy Królewskiej i Spraw Pospolitych

5. Urzędnicy nadworni

• Wielki justycjariusz pojawił się za Wilhelma Zdobywcy pełniąc funkcje zastępcy i głównego doradcy króla

• Z reguły piastował ten urząd duchowny

• XIII w - likwidacja tego urzędu a jego kompetencje przeniesiono na kanclerza którego urząd istniał do Edwarda Wyznawcy

6. Administracja lokalna

• Dawny podział na hraabstwa i setnie

• Dawne urzędy - hrabiowie , szeryfowie , baliwowie

• Nowość to początki samorządu wiejskiego i miejskiego

7. Sądownictwo

• Reforma dopiero za Henryka II w pełni zrealizowana w monarchii stanowej

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - SYCYLIA

1.Stosunek lenny

• Lenna dzielono na

-pierwszego stopnia - nadawane przez monarchę -najważniejsze były baronie

-wtórnego stopnia - nadawane przez feudałów niższym wasalom

-prawa frankońskiego

-prawa longobardzkiego

• Przedmiotem lenna mogły być tylko nieruchomości

• Główne obowiązki to służba wojskowa ( z czasem zamieniona na opłatę ) , rada i jednorazowe opłaty pieniężne

• Nie ma przymusu lennego

• Dziedziczenie lenn było możliwe tylko za zezwoleniem króla udzielanym indywidualnie i po zapłaceniu przez nowego wasala zwyczajowej sumy pieniędzy (relevium)

• Nowy wasal otrzymywał na polecenie króla specjalne zapewnienie od niższych wasali , że będą wykonywać wobec niego obowiązki lenne -asekuracja lenna

• Zakaz alienacji lenn

2. Władza królewska

• Jako jedyni w tym okresie władzę osobistą sprawowali królowie sycylijscy Roger II i Fryderyk II

• Początkowo obowiązywała elekcyjność w obrębie rodu królewskiego

• 1189r- tron przechodzi na córkę Rogera II , zamężną z Henrykiem VI , który ustanawia dziedziczność

• Ostatnim Staufem był zmarły w 1254r Konrad IV

3. Administracja centralna

• Rolę zgromadzenia nadwornego odgrywała rada baronów

• Niekiedy odbradowała w poszerzonym składzie o przedstawicieli rycerstwa

4. Urzednicy nadworni

• Wielki justycjariusz utworzony przez Normandów

• Zajmował się administracją oraz sądownictwem karnym

• Pozostałe urzędy były oparte na wzorze karolińskim

• Organem finansowym była komora książęca z logotetą i kamerlengiem na czele .

• Roger II w jej miejsce powołał dohana de secretis zajmujący się egzekowaniem danin

5. Administracja lokalna

• Podział na Sycylię i Kalabrię

• Na ich czele stali wyżsi justycjariusze

• Niższa jednostka to 10 prowincji z niższymi justycjariuszami odpowiedzialnymi za rewizję przwylejów królewskich i sprawowanie sądownictwa .Podlegali im komornicy

• XII w -nowe magistratury : konetabla , magistra kapitana , magistra komornika

• Pod koniec XII w. pojawił się urząd magistra justycjariusza z urzędu magistra kapitana

• Za Wilhelma II są okręgi zamiast prowincji - finanse dla komornika a sądownictwo dla justycjariusza

• 1240r- nowy urzędnik secreti -zastąpił komorników

• Najniższym urzędem był bajulus -w miastach ma do pomocy 2 obywateli

6. Sądownictwo

• Justycjariusze nadworni i lokalni oraz komornicy

• W miasteczka sądownictwo cywilne - catepani

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA -RUŚ

1.Ustrój społeczny

• Proces uzależniania chłopów rozwinął się w XI w.

• Nie rozwinął się tu ustrój w formie takiej jak w Europie zachodniej

• Bojarzy ruscy oparli swą egzystencję na wielkiej własności ziemskiej z której wynikał obowiązek służby wojskowej

• W XI w zanikła kategoria smerdów - wolnych chłopów

• Z czasem zaczęto całą grupę określać krestjanie

• Pierwotnie bojarzy podpisywali z nimi umowę -riad , od czego określono ich riadowiczami ( zakupi , zadusznicy, puszczennicy , izgoje )

• Zobowiązywali się do odpracowania długu wraz z odsetkami

• Niewolnymi stawali się zakupi , którzy uciekli od pana lub dopuścili się kradzieży

• Wyzwoleńcy obdarzeni wolnością w testamencie- zadusznicy

• Wyzwoleńcy obdarzeni wolnością za życia pana - puszczennicy

• Osoby które wykupiły się z niewoli - izgoje

2. Władza królewska

• Z początku zasady dziedziczenia niebyły określone

• 1054- Jarosław Mądry - nowy porządek dziedziczenia

3. Administracja centralna

• Wielki książe radził się członków drużyny oraz wielmożów

• Nie miała charakteru stałego rada

4. Urzędnicy nadworni

• Najważniejscy to ciwun dworski odpowiadający majordomusowi

• Koniuszy , stolnik i klucznik

5. Sądownictwo

• Książe -osobiście w otoczeniu bojarów

• Ciwun dworski - zastępca króla

• Sądownictwo lokalne za pośrednictwem urzędnikó

• Wirnikowie- urzędnicy delegowani do rozstrzygnięcia niektórych spraw

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - NIEMCY

1. Cesarz niemiecki

• 962r. - król niemiecki Otton I przyjął z rąk papieża Jana XII rzymską koronę cesarską

• Związał ją do 1806r. z Rzeszą

• Powstało ogromne państwo które nawiązywało do tradycji imperium rzymskiego

• Uniwersalizm cesarski przez nich reprezentowany nazwano ottońskim , w odniesieniu do późniejszej doktryny nazywanej cesarskim uniwersalizmem niemieckim

• Podporządkowana została mu władza papieska , który to musiał mu składać przysięgę wierności

• Aby nie prowokować konfliktu z cesarstwem wschodnim poślubił w 972r Otton II księżniczkę bizantyjską Teofano

• Chciał aby ośrodek państwa był w Italii a jego kolejnymi członami były Germania , Galia , Słowiańszczyzna . Potem miało być dołączone Bizancjum

• 1002r - śmierć cesarza i pogrzebanie wraz z nim idei państwa uniwersalnego opartego na federacji równouprawnionych państw

• Teoria imperialna cesarstwa niemieckiego była połączeniem argumentów religijnych , historycznych i prawnych

• XII w- Fryderyk I Rudobrody uznał państwo za Święte Cesarstwo Rzymskie

• Prawo rzymskie uznano za prawo cesarskie

• Spór o inwestyturę zakończył się w 1245r złożeniem cesarza z tronu i odsądzenia od korony cesarskiej całej dynastii Stanfów

• Cesarstwo rzymskie stało się Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego

2. Papocezaryzm

• Ruch reformy kościelnej zapoczątkowany w X w. w Cluny usunął ze stosunków kościelnych nikolaizm , nepotyzm i symonię

• 1059- nowy regulamin wyborów papieskich

• 1075- Grzegorz VII - Dictatus papae

-papież uznaje się za jedynego namiestnika Boga na ziemi

-władcą wszystkich ludzi

-najwyższym sędzią

• Spór o inwestyturę

-cesarze przekazywali najwyższe urzędy kościelne w Rzeszy ustanowionym przez siebie kandydatom

-ceremoniał polegał na otrzymaniu przez nowo mianowanego od cesarza pastorału

-XIw. - sprzeciw kościoła

-1122 - II konkordat wormacki podpisany przez Henryka V i Kaliksta II

-Podział inwestytury na kościelną -obsadzanie biskupstw w drodze wyboru kanonicznego czyli przez kapituły katedralne i świecką - nadanie przez cesarza uposażenia biskupiego przez symboliczne wręczenie berła

-dopiero po inwestyturze następowała konsekracja biskupa

• Innocenty III (XII/XIII w) w pełni urzeczywistnił idee teokratyczne Grzegorza VII

-podporządkował papiestwu Włochy

-prawo dysponowania koronami Niemiec ,Serbii i Bułgarii

-narzucił zwierzchnictwo lenne Aragonowi i Anglii

-odzyskał utracone przez kościół ziemie ( rekuperacja

• Idee obalające uniwersalizm cesarski

-jedność świata

-dwóch mieczy

-darowizny Konstantyna

-Kościoła -duszy

• Zmierzch upadku papalizmu nastąpił w XVI w wraz z niewolą awiniońską a utrwaliła do wielka schizma zachodnia

3. Władza królewska

• Jako jedyna władza królewska nie ma silnych podstaw finansowych

• Po wymarciu Karolingów tron stał się elekcyjny

• Początkowo faktycznego wyboru dokonywali możnowładcy świeccy i duchowni

• W X w - próba wykształcenia się elekcji połączonej z desygnacją za życia następcy

• Utrwaliło się że elekcja powinna być w obrębie jednego rodu - rządzą całe dynastie - saska , salicka , szwabska

• Państwo formalnie nie posiadało stolicy , która znajdowała się w miejscu pobytu króla

• Dezintegracja państwa za czasów bezkrólewia ( 1245-1273) - zanika większość zwierzchnich uprawnień królów niemieckich

4. Ograniczenia władzy królewskiej . Przywileje .

• Wyraźne wzmocnienie władzy za Ottona I do 1180r kiedy to nastąpiła likwidacja księstw szczepowych i powstanie księstw terytorialnych

• XII w -władcy Rzeszy zrzekli się ius spoli ( prawa dziedziczenia rzeczy ruchomych po zmarłych opatach i biskupach) oraz większości regaliów

• 1220 ,1232 r. - przywileje wydane przez Fryderyka II w których zrzekł się większości swych uprawnień zwłaszcza sądowych i skarbowych

5.Administracja centralna

• Organ centralny - zjazd nadworny

-zwoływany przez króla

-bezpośredni wasale i inni

-król decydował o terminie i miejscu

-Od 1180 r uczestniczyli w nim wszyscy książęta terytorialni

• Rada Nadworna -najbliższy organ doradczy króla

6.Urzędnicy nadworni

• Oparto na organizacji karolińskiej łącznie z nazwami

• Z czasem zmieniły się w dziedziczne lenna stając się godnościami tytularnymi

• Tytuł marszałka - książęta sascy

• Tytuł komornika - magrabiowie brandenburscy

7. Administracja lokalna

• W państwie niemieckim za panowania ostatnich Karolingów odnowiły się zniesione za Karola Wielkiego księstwa szczepowe (województwa)

-saskie

-bawarskie

-frankońskie

-szwabskie

-lotaryńskie

• Na ich czele stali dziedziczni książęta -potem stali się niezależnymi władcami swych terytoriów

• Z królem niemieckim łączył ich stosunek wasalstwa

• Otton I przekształcił ich stanowisko w urząd lenny

• Ograniczanie ich władzy :

-tworzenie na obszarze państwa nowych lenn obsadzanych przez wiernych sobie wasali

-tworzenie księstw biskupich ( od 1122 r)

-zakładanie miast królewskich

• Księstwa szczepowe zostały zlikwidowane w 1180r kiedy to ziemie Henryka Lwa (bawaria i saksonie) zostały rozdzielone między wasali korony

• Miejsce ich zajęły księstwa terytorialne : XIII w -16 świeckich a pod koniec średniowiecza 40 świeckich i wiele duchownych

• Do faktycznego uzależnienia się władców terytorialnych doszło w okresie bezkrólewia (1254- 1273)

• Otton I wprowadził urząd pallatyna dla kontroli księstw szczepowych - uległ szybkiej feudalizacji

• W Lotaryngi pallatyn doszedł do stanowiska samodzielnego księcia terytorialnego przyjmując tytuł pallatyna Renu

• Landgraf - zarząd dobrami królewskimi i egzekucja prawa -XIII w przekształcają się we władców terytorialnych tworząc landgrawaty np. Hesji i Turyngii

• Jest podział na hrabstwa i marchie

8. Sądownictwo

• Najwyższy zwierzchnik to król

• Przwodniczył sądowi nadwornemu odbywającego się w miejscu pobytu władcy

• 1235 r- Fryderyk II chce nadać mu stały charakter - nie udało się

• Sąd nadworny zanika w XV w.

• W terytoriach są sądy nadworne książąt -przeważnie osoby o wykształceniu prawniczym

• Sądy powszechne -struktura oparta na kompetencji rzeczowej .Dzieliły się na sądy wyższe i niższe

• Wraz z monarchią stanową podział ten zanikł na rzecz sądownictwa stanowego

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - PORTUGALIA

1. Władza królewska

• Tron od samego początku dziedziczony w dynastii burgundzkiej

• Po śmierci Ferdynanda I w 1383 r rozpoczął się okres interregnum

• Na zebraniu Kortezów w 1385r królem został proklamowany mistrz zakonu

Avis - Jan I

2. Administracja centralna

• Rada Królewska pojawia się w XIII w za panowania Alfonsa II

• Jej skład to wyżsi duchowni , przywódcy szlachty oraz mistrzowie zakonów rycerskich

• Funkcje doradcze i sądowe

3. Urzednicy nadworni

• Najważniejsze urzędy pojawiły się w XIIIw . - majordom , kanclerz i dowódca armii

4. Administracja lokalna

• Podzielona na ziemie i terytoria

• Jednostki te odpowiadały kompleksowi dóbr lennych zarządzanych przez miejscowego feudała lub bezpośredniego zarządcę Korony -tenente

5. Sądownictwo

• Najwyższe sądownictwo sprawuje król i rada królewska

• Na dworze nadsędziowie i ich zastępcy ouvidores

• W terenie corregedores

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - SZWECJA

1. Władza królewska

• Tron elekcyjny

• Kandydatura elekta była rozpatrywana na wiecach dzielnicowych a następnie na ogólnopaństwowym zbierającym się pod Uppsalą

• Król stojąc na uświęconym kamieniu przyjmował przysięgę wierności a potem był objazd kraju zwany drogą Eryka

2. Ograniczanie władzy królewskiej . Przywileje

• 1319 r - przy okazji elekcji Magnusa Erikssona powstała Magna Charta

• Tron miał być elekcyjny

• Król zobowiązał się do nieumniejszania dochodów państwa przez nowe nadania

• Król zobowiązał się do nienakładania nowych podatków bez zgody zgromadzenia stanowego

• Ustanowiono Radę Królestwa do której nie można było wprowadzać cudzoziemców

3. Administracja centralna

• Rada królewska powstała w XIII w.

• Jej członków wyznaczali królowi sposród wysokich urzędników

4. Urzędnicy nadworni

• Urzędy sprawowali możnowładcy -podział na początku nieustalony

• Potem marszałek (naczelny dowódca) , kanclerz , stolnik - sądy i nadzór nad urzędnikami

5. Administracja lokalna

• Pierwotnie dzieliła się na obszary plemienne

• Potem dawna kraina Gotów to dzielnice wschodnia i zachodnia

• Kraina Swaerów to podział na 3 dzielnice , potem dołączono 2

• Mniejsza jednostka to harad ( Gotland) lub hundre(Svealand)

• Na wszystkich szczeblach władza należała do wiecu pod przewodnictwem landmana

• XIII w - dzielnice powoli dzielą się na kasztelanie , której centrum zarządu był warowny zamek

6. Sądownictwo

• Wiece

• Przewodniczyli wybierani prudentes

• Rozpadło się na sądy herredstingów i landstingów

• Pośrednią był sysseltingi

• Osobne sądy wiecowe w miastach

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - NORWEGIA

1. Władza królewska

• Od Herolda Pięknowłosego byli obwoływani i zatwierdzani przez zgromadzenie państwowe - Oyrating

• 1163- podjęto uchwałę o dziedziczeniu na zasadzie primogenitury ale nie weszła ona w życie- uznana dopiero w 1260r.

• W razie wymarcia dynastii- elekcja

• Potem uzupełnioną tą ustawę o możliwość dziedziczenia przez córki królewski i ich synów

2. Administracja centralna

• Rada królewska powstała w XIII w.

• Jej członków wyznaczali królowi sposród wysokich urzędników

3. Urzędnicy nadworni

• Podobnie jak w Szwecji

• Kanclerz jest najważniejszy , a urząd ten pojawił się w 1260 r

• Po 1300 r kanclerz przewodniczył radzie królewskiej i nadzorował wszystkich urzędników

4. Sądownictwo

• Lantingowie pod przewodnictwem sędziego królewskiego

• Sądownictwo niższe sysselmani

JEDNOLITA MOARCHIA FEUDALNA - DANIA

1. Władza królewska

• Pierwotnie elekcyjny a następnie decydował wiec

• 1170 - koronacja Knuda za życia ojca - pierwsza koronacja kościelna i wprowadzenie dziedziczności

• 1250r- tron ponownie elekcyjny

2. Ograniczenie władzy królewskiej . Przywileje

• Przywilej króla Eryka z 1282r.

• Obowiązek zwoływania corocznie parlamentu

• Ściąganie podatków od chłopów tylko raz w roku

• Przestrzeganie zasady wolności osobistej i majątkowej

• Większość tych postanowień potwierdził pakt z 1360r

3. Administracja centralna

• Rada królewska powstała w XIII w.

• Jej członków wyznaczali królowi sposród wysokich urzędników

4. Urzędnicy nadworni

• Wykształcone w XIII w. -stolnik , cześnik , komornik , koniuszy

5. Administracja lokalna

• Dzieliła się na 3 dzielnice(ziemie)

• Władza należała tam do wiecu ziemskiego oraz namiestnika

• Te dzieliły się na okręgi które występowały tylko w Jutlandii

• Najmniejsza jednostka to wieś

• Interesy króla reprezentował w niej włodarz zbierający podatki

• Władza naczelna należała do wiecu

6. Sądownictwo

• Wiece

• Przewodniczyli wybierani prudentes

• Rozpadło się na sądy herredstingów i landstingów

• W Jutlandii pośrednią był sysseltingi

• Osobne sądy wiecowe w miastach

JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA - WĘGRY

1.Ograniczenie władzy królewskiej . Przywileje

• Złota Bulla Andrzeja II z 1222r.

• Król zobowiązał się zwoływać corocznie w dniu św . Stefana zgromadzenie ogólne w Białogrodzie

• Ograniczono uprawnienia cudzoziemców w zakresie pastowania urzędów

• Zakazano królowi pogarszać monetę ,a wycofywać mógł ją z obiegu tylko raz w roku

• Art. 31- możnym przyznano prawo oporu

• Nową Złotą Bullę wydał w 1267r Bela IV

• Po raz pierwszy wprowadzono w niej podział na szlachtę( serwientów) i magnatów (baronów)

2. Administracja centralna

• Stałą Radę Królewską powołał Andrzej III w XIII w.

• 2 biskupów + 2 baronów + delegaaci szlachty wybrani przez sejm

• Król to tylko primus inter pares

• Rada miała się zbierać co 3 miesiące

3. Urzędnicy nadworni

• Palatyn - nadworny żupan - faktyczny zastępca króla

• Potem w hierarchii kanclerz

• Reszta urzędów oparta na administracji karolińskiej

4. Administracja lokalna

• Prowincje z naczelnikami

• Komitaty z żupanem na czele -zarządzanie majątkiem króla , ściąganie podatków,sądownictwo i dowodzenie wojskami szlachty . Mianował go król .Jego uposażenie stanowiła 1/3 dochodów królewskich z komitatu

5. Sądownictwo

• Zastępca sądowy króla to pallatyn ,nadworny żupan

• W terenie żupani na obszarze komitatu

ROZDROBIONA MONARCHIA FEUDALNA -FRANCJA

1. Zakres władzy królewskiej

• Władcy występowali w dwojakiej roli : króla(wykonywanie uprawnień w całym państwie) i księcia franków (wykonywanie uprawnień na obszarze swej domeny )

• Król:

• spadkobierca władców frankońskich

• sakra królewska ( używa tytułu z łaski Boga)

• Akt koronacji dokonywany w katedrze w Rems

• niezależny od cesarzy i papieża

• najwyższe zwierzchnictwo lenne

• władza sądownicza

• dowódctwo wojskowe

• zapewnienie porządku publicznego w państwie -przeszkodą stało się rozstrzyganie w drodze pozasądowej drobnych sporów feudalnych

• XI w -Pokój Boży - Pax Dei-instytucja kościelna

-brał po ochronę prawną osobę nie prowadzącą wojen

• XI w.-Rozejm Boże - Treuga Dei- Instytucja kościelna

-zakaz prowadzenia wojen w dni szczególnie uroczyste

• Naruszenie tych postanowień powodowało ekskomunikę kościelną i postawienie przed Trybunałem Pokoju

• Ustanowienie zabezpieczenia i kwarantanny ,zmuszającej do odczekania 40 dni od wypowiedzenia wojny do rozpoczęcia działań

• 1258 r - Ludwik IX - zakaz prowadzenia wojen prywatnych

• Król prowadził politykę zagraniczną mającą za cel podkreślenie niezależności monarchy od uniwersalistycznych teorii papiestwa i cesarstwa

• Ogłoszenie idei podległości Kościoła krajowego władzy świeckiej

• Książe :

-ziemie skupione wokół Paryża i Orleanu

-od feudałów różniło go to że nie uznawał władzy zwierzchniej

2. Następstwo tronu

• IX w. - elekcyjność zaczyna wypierać dziedziczność

• Wyboru dokonywali możnowładcy świeccy i duchowni

• Hugo Kapet zdołał przeforsować ustawę o wyborze nowego króla za życia poprzednika - z reguły najstarszy syn

• Filip II August - tron dziedziczny na zasadzie primogenitury

• W razie małoletności następcy władzę sprawował regent wyznaczony przez zmarłego króla . Gdy brak regenta to najbliższy krewny męski .

3. Administracja centralna -zgromadzenia nadworne

• Ośrodek zarządu państwa to dwór królewski gdzie skupiała się grupa dygnitarzy koronnych - rada przyboczna

• Kuria królewska - skład zależny od woli władcy -najczęściej dygnitarze koronni i wielcy feudałowie świeccy i duchowni

• Czasem król powoływał walną radę - wszyscy lennicy i bogatsi mieszczanie

• Pierwotnie Rada rozstrzygała najważniejsze sprawy państwa

• XIII w - z kurii wyłaniają się nowe organy :

-Ścisła Rada Królewska

-Izba Obrachunkowa

-Parlament(organ sądowy)

4.Urzędnicy nadworni

• Główni to wielcy dygnitarze korony mianowani dożywotnio przez króla

• Najważniejszą pozycję odgrywał wielki seneszal -naczelnik królewskich sił zbrojnych, zwierzchnik urzędów i zastępca króla

• Od 1191 r urząd ten zaprzestano obsadzać

• Kanclerz- zajął jego miejsce w hierarchi . Początkowo sprawował go jeden z biskupów .

• Wzrost jego kompetencji spowodował nieobsadzanie tego urzędu od 1227r

• Powierzono jego uszczuplone funkcje strażnikowi pieczęci

• 1315 r- ponownie obsadzono urząd kanclerza

• Dygnitarze koronni to :

-konetabl

-cześnik

-miecznik

-koniuszy

5.Administracja terytorialna

• Zarząd poszczególnych władztw senioralnych kształtował się autonomicznie

• Z początku domeną zarządzali kasztelanowie i wicekrabiowie jednakże z czasem z feudalizowali urzędy

• XI w -zmiana zarządu domeny przez Kapetyngów

• Nowo powołanym urzędnikiem stał się prewot nazywany na południu Francji bajulem . Podlegał mu okręg prewotalny . Miał funkcje :

-administracyjne

-wojskowe

-skarbowe

-sądowe

• Swój urząd przyjmowali w dzierżawę oddając pewną sumę do skarbu państwa . Rekrutowani byli z warstw niższych

• Nadzór na prewotami sprawowali baliwowie -urząd powołany w 1190 r przez Filipa II Augusta

• Podlegało im kilka okręgów prewotalnych -baliwat

• Na południu nazywano ich seneszalami , a okęgi seneszaliami

• Baliwa nie było w okręgu Paryża

• Nałożono na nich szereg ograniczeń osobistych np zakaz zawierania małżeństw z kobietami ze swego okręgu

• Jako wynagrodzenie pobierali stałą pensję

6. Sądownictwo

• Królewskie

-prewotowie( ludność z okręgu oraz mieszkańcy miast konsulaarnych i komunalnych)

-baliwowie(I instancja w sprawach naruszających interes monarchy)

-Parlament (najwyższa instancja)

• Senioralne

-sprawy z kontraktów lennych i sąd powszechny

-z czasem królowie odebrali wasalom sądownictwo wyższe

• Organizacje sądów patrymonialnych oparto na wzorze sądów królewskich

ROZDROBNIONA MONARCHIA FEUDALNA -NIEMCY

1.Zakres władzy królewskiej

• Po 1250 r upadek władzy królewskiej oraz zmierzch uniwersalizmu cesarskiego

• 1338 r - zjazd elektów - Ludwik VII - uchwała że kandydat obrany królem przez większość elektorów musi być uzany za legalnego władcę Rzeszy niezależnie od woli papieża

• Koronacja najpierw w Akwizgranie a od XIV w we Frankfurcie na Menem

• Ceremonię przeprowadzał prymas Niemiec - arcybiskup Moguncji

• Karol V - ostatni koronowany w Rzymie na cesarza

• Król :

-najwyższy zwierzchnik lenny

-inicjatywa ustawodawcza

-zwoływanie Sejmu

-udzielanie moratorium na długi

-legitymowanie nieślubnych dzieci

• Pozostałe kompetencje wykonywał z Sejmem lub elektorami

• Od Karola V nowo wybrany cesarz musiał zaprzysięgać kapitulacje wyborcze -od XVIII mają one charakter stały

2. Elekcja króla

• 1356r - Złota Bulla Karola IV - określa zasady elekcji

• Dokonywało go we Frankfurcie na Menem 7 elektorów

- 3 duchownych - arcybiskupi Moguncji , Trewiru i Kolonii

-4 świeckich - król czeski , margrabia brandenburski , książe saski , palatyn Renu

• XVII w - 2 nowych elektorów - władcy Bawarii i Hanoweru

• Ostatecznie po zjednoczeniu Bawarii i Palatynatu zostało ich 8

• W okresie bezkrólewia władza w rękach 2 wikariuszy cesarstwa - dla obszaru frankońskiego pallatyn Reny a dla prawa saskiego książe saski

3. Administracja centralna -zgromadzenia nadworne

• Nadal funkcjonują zjazd nadworny i rada nadworna

• Tej ostatniej przewodniczył cesarz lub w zastępstwie prezydet

• Tworzyli ją dygnitarze dworni i centralni oraz tajni radcy

• Jej kompetencje to : sprawa lenn , przywilei , sprawy karne przeciw książętom

4.Urzędnicy nadworni

• Dawne urzędy stały się urzędammi terytorialnymi

• Kancelaria Rzeszy - na czele arcykanclerz (arcbp. Moguncki) oraz zastępcą protonotariuszem

• Ochmistrz dworu - zastępował władcę w mniej ważnych sprawach utworzony przez Henryka VII

• Karol IV powołuje palatyna dworu - sądownictwo w imieniu króla

• Pozatym : podkomorzy , marszałek dworski i koniuszy

• Centralna administracja dworska oparta była na stolniku , podkomorzym , cześniku , marszałku.

5. Administracja terytorialna

• Kształtowała się w obrębie poszczególnych księstw terytorialnych lecz niewiele odbiegała od administracji centralnej.

• Wzrastająca ich samodzielność zmusiła Maksymiliana I do próby utworzenia jednolitej administracji Rzeszy

• 1500r- państwo podzielono na obwody ( 6 , a potem 10)

• W każdym obwodzie był sejmik wybierający obwodową władze wykonawnczą ,którą stanowili starosta i 4 radców

• Podział ten nie uzyskał większego znaczenia

• Z reguły księstwa dzieliły się na okręgi ze stałymi urzędnikami mianowanymi przez władcę na czele (władza administracyjna i sądownicza )

• Niekiedy okręgi łączono tworząc większe jednostki administracyjne

6. Sądownictwo

• Najwyższy sąd cesarski to sąd nadworny

• 1235r- Fryderyk II dokonuje jego reorganizacji :

-przewodniczył sędzia nadworny -szlachcic

-funkcjonuje kancelaria

-rozpatrywał wszystkie sprawy poza zastrzeżonymi dla sądownictwa powszechnego

-sąd ten zanikł w 1456 r

• Sąd Kameralny a jego organizację określiła ordynacja z 1471r

- król jest sędzią zastępowany przez sędziego kameralnego

-skład sądu uzupełniali raadcy nadworni

-kancelaria z notariuszen

• 1486 r -reforma przekształcająca w Sąd Kameralny Rzeszy

• Inne sądy cesarskie to sądy pokoju i femy(wolne sądy w Westfalii pod przewodnictwem hrabiego i z udziałem ławników) -sprawy posiadających królewski bannus sądowy

• W sądownictwie terytorialnym podział na sądy niższe i wyższe (sądy cywilne szlachty)

• Najwyższa terytorialna instancja to sąd nadworny księcia - dla terytoriów mających przywilej nie apelacji jego wyroki były ostateczne

ROZDROBNIONA MONARCHIA FEUDALNA - HISZPANIA

1. Władza królewska

• Oparta na autorytecie wodza posiadającego szeroką władzę

• Miał naczelne dowódctwo wojskowe , wierzchność lenną , sądownictwo , administrował krajem

• Swą władzę wywodzili z praw przyrodzonych

• Część uzyskała sakrę królewską , inni to książęta i hrabiowie

• Alfons VI (król Leonu)od 1077 r. zaczął się tytułować władcą całego półwyspu Iberyjskiego

2. Administracja centralna -zgromadzenia nadworne

• Rada przyboczna złożona z dostojników dworskich

• Kuria królewska - wysokie duchowieństwo i możnowładctwo

3.Urzędnicy nadworni

• W księstwie Leonu aparat centralny rozbudował Alfons VI

• Najwyższy urzędnik to majordom zajmujący się funkcjonowaniem dworu

• Alferez-dowódca przybocznej drużyny króla

• Działa również kancelaria z pisarzami

• Urząd kanclerza pojawia się za Alfonsa VII

• W Aragonie podstawy administracji stworzył Pedra IV w 1344 dekretem

• Majordom i szambelan mają charakter urzędów prywatnych

• Kanclerz i maestre raacional(zawiadywanie skarbem królewskim) - służą sprawom publicznym

4. Administracja terytorialna

• Wieloczłonowość państwa Aragonu zmusiła władców do przekazania części władzy mianowanym urzędnikom

-pełnomocnicy - Aragon i Katalonia

-delegaci - Walencja i Majorka

• Podzielono Aragon na honores i municipios

• XIII w - municypia łączą się w związki -juntas

• Katalonia w XII w dzieliła się na 10 veguerti

• Ostatecznie podstawową jednostką autonomiczą było municypium z sędzią lub alkadem na czele

• Funkcję tę w Katalonii sprawował veguer ,których od XIII w. zastąpił0 kolegium (4-8) lokalnych urzędników

• Ciało doraadcze to consell -20 osób

• Kastylia dzieliła się natomiast na 5 dużych jednostek terytorialnych

ROZDROBIONA MONARCHIA FEUDALNA - RUŚ KIJOWSKA

1.Zakres władzy królewskiej

• Rozpad państwa kijowskiego spowodował osłabienie władzy wielkoksiążęcej na rzecz książąt dzielnicowych

• W końcu stosunek ten stał się stosunkiem wasala do suzerena

• Książęta przejmują władzę na swoich ziemiach

• 3 typy władzy określające zakres władzy książęcej

-jedynowładztwo - księstwo włodzimiersko - suzdulskie

-wpółrządy księcia z bojarami - księstwo halicko-wołyńskie

-wykonywanie funkcji wojskowych -republika nowogrodzka i pskowa

• Nominalnie na czele państw ruskich stał wielki książe włodzimierski

• Jarłyk - dokument nadawany księciowi przez chana upoważniający księcia do sprawowania dowódca wojskowego , prowadzenia ograniczonej polityki zagranicznej , utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Odrą

• W miarę osłabiania się władzy mongolskiej tron zaczęli przejmować najsilniejsi książęta nie licząc się z jarłykiem

• Iwan III Srogi w 1480r zrzucił jarzmo tatarskie

2. Następstwo tronu

• Nowy porządek dziedziczenia ustanowił Jarosław Mądry w 1054 r

• Opiera się na zasadzie senioratu

• Państwo podzielone na 5 dzielnic ( Kijów i Nowogród , Czernichów , Perejesław, Włodzimierz Wołyński , Smoleńsk)

• 1097 r- zjazd w Lubeczu -obalenie zasady senioratu na rzecz dziedziczności dzielnic

• Po 1132 r Ruś rozpadła się na 70 księstw po krótkim zjednoczeniu w latach 1113-1132

3. Administracja centralna -zgromadzenia nadworne

• Rady isnieją w każdym księstwie dzielnicowym -nie mają charakteru stałego

• Brali w nich udział urzędnicy nadworni i lokalni ,bojarzy i przedstawiciele duchowieństwa

• Zwoływano ją dla określenia kierunków polityki zagranicznej i wewnętnej

• Wraz z rozpadem państwa odmowiła się idea zwoływania wieców -uchwały podejmowane jednomyślnie i dotyczą istotnych spraw księstwa

4.Urzędnicy nadworni

• Rozbrodnione księstwa przejęły urzędy nadworne z czasów monarchii wczesnofeudalnej

• Urzędy powierzano wyłącznie bojarom

5. Administracja terytorialna

• Podzielona na szereg księstw w których ramach wyodrębniły się mniejsze księstwa podzielone na lokalne jednostki ( ujezdy lub ziemie)

• XIV w - zjednoczenie przez księstwo moskiewskie - ujezd = obszar małego księstwa

• Zarząd ujezdów należał do namiestników(kilku) mianowanych przez księcia spośród bojarów na 3 lata

• Ich wynagrodzenie to część opłat i danin

• Zajmowali się sprawami administracyjnymi i sądowymi

• XV w - ograniczono ich kompetencje

• Odpowiednikami namiestników dla mniejszych jednostek w ramach ujezdów byli wołostiele

6. Sądownictwo

• Wymiar należy do książąt dzielnicowych

• W księstwie moskiewskim takie uprawnienia miała Duma Bojarska i prikazy

• Sądownictwo lokalne to namiestnicy i wołostiele

• Od XV w tok instancji stwarzający możliwość odwołania się od sądów niższych do książęcego

---