40.Troska o losy ojczyzny w dorobku twórców polskiego renesansu

Dorobek poet�w i pisarzy renesansowych obfituje w r�zne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki. Mikolaj Rej w "Zywocie czlowieka pocciwego" wspomina o obowiazkach obywatela. W trzech czesciach, przedstawiajacych kolejno mlodosc, wiek meski oraz starosc bohatera, Rej ukazuje ideal "czlowieka pocciwego", umiejacego odnalezc w zyciu zloty srodek, a wiec zyjacego w zgodzie z natura, przyroda, szanujacego swoje pochodzenie i umiejacego zadbac o sw�j majatek. Samo slowo "pocciwosc" jest u Reja kluczem do okreslenia postawy charakteryzujacej sie brakiem pychy, umiejetnoscia znalezienia w zyciu spokoju, cichej przystani i satysfakcji z wlasnej pracy. Innym utworem poety jest "Kr�tka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, W�jtem a Plebanem". Tu wlasnie Rej wyklada niesprawiedliwosci, jakie zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utw�r jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazk�w, lecz mysli o zysku ("na oltarzu jajca licza"), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w Sejmie ("Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy" - m�wi Pleban). Dlatego W�jt m�wi rozgoryczony: "Ksiadz pana wini, pan ksiedza, a nam prostym zewszad nedza". Andrzrej Frycz Modrzewski i jego traktat "O poprawie Rzeczypospolitej" to nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje swa "poprawe kraju" w pieciu dziedzinach: "O obyczajach" - ksiega ta to rozwazanie o czlowieku. Autor zastanawia nad cnotami i cechami carakteru doskonalego bohatera Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednik�w panstwowych wzgledem kazdego obywatela. "O prawach" - Frycz wskazuje, ze prawo karania smiercia jest w Rzeczypospolitej r�znicowane zaleznie od przynaleznosci danego obywatela do warstwy spolecznej. Inaczej bowiem karze sie chlop�w i miszczan, inaczej szlachte i artystokracje. "O wojnie" - Autor uwaza, ze kazda wojna jest zla, gdyz powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli. Wojen nalezy unikac w og�le, ale jezeki juz jest sie zmuszonym walczyc, to tylko w wojnie sprawiedliwej. "O Kosciele" - zawiera postulat reform w lonie Kosciola katolickiego i nawoluje do zwr�cenia wiekszej uwagi na og�l wirnych i kwestie niematerialne. "O szkole" - Jest pr�ba zwr�cenia uwagi na role nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka, a takze na wsp�lzaleznosc sily panstwa od jego potecjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Podobna, lecz bardziej jeszcze przesycona emocja, wymowe posiadaja "Kazania sejmowe" ksiedza Piotra Skargi. Przyr�wnuje on ojczyzne do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej syn�w - czyli spoleczenstwa - o opamietanie. Skarga wylicza chorby, a nastepnie dokladnie chrakteryzuje w kolejnych kazaniach kolejna z nich. Jako pierwsza chorobe wskazuje niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny i przekladanie interesu prywatnego nad dobro kraju. Druga choroba jest niezgoda wewnetrzna, czyli "roztyrki sasiedzkie". Trzecia choroba to r�znowierstwo (odstepstwo od wiary katolickiej), zagrozenie Polski herezja, czwarta - oslabienie wladzy kr�la. Piata chorobe mialyby stanowic niesprawiedliwe prawa oraz niepraworzadnosc, a zas jako sz�sta wymienia upadek moralnosci i obyczajowosci w Rzeczypospolitej. Sam siebie przestrzega jako kaznodzieje-lekarza. W swych kazaniach chatakteryzuje zgubny wplyw, jaki choroby te maja na Polske, udziela tez rad jak z nimi walczyc. Prawdziwa kopalnia postulat�w patriotycznych jest tw�rczosc Jana Kochanowskiego Tytuly, kr�re trzeba tu wymienic to pesni patriotyczne: "Piesn o spustoszeniu Podola przez Tatar�w". Jest to piesn patriotyczna nawiazujaca do wydarzen z roku 1575, kiedy to Tatarzy zlupili Podole. Kochanowski nie nawoluje rodak�w do krwawego odwetu, koncentruje sie na wskazaniu przyczyn, jakie doprowadzily do tragedii i wzywa Polak�w do zapobiegania podobnym karastrofom w przyszlosci. Dlatego tez postuluje wzmocnienie zar�wno wewnetrzne, jak i zewnetrzne Rzeczypospolitej. Oskarzajac szlachte o zbytnie przywiazanie do d�br doczesnych, wzywa do podniesienia wydatk�w na armie, obrone granic. "Piesn o cnocie". Piesn ta ma wyrazny ton dydaktyczno-wychowawczy. Kluczem do zrozumienia utworu jest slowo "cnota", rozumiane tu jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdogo czlowieka, a najwieksza cnota jest sluzba ojczyznie. Cnotliwe zycie jest, gwarancja uzyskania zbawienia i p�jscie po smierci do nieba. "Piesn o dobrej slawie". Kazdy czlowiek chcac zapewnic sobie "dobra slawe", musi odrzucic pokusy, zrezygnowac z bezustannego koncentrowania sie na sprawach doczesnych i materialnych. Dobra slawa to pamiec, jaka pozostanie wsr�d potomnych po czlowieku, kt�ry swe zycie spedzil rozwaznie i pozytecznie. Kryteke wad spolecznych znajdujemy takze w tragedii pt. "Odprawa posl�w greckich". Jest to dzielo alegoryczne - czyli "pod plaszczykiem" reali�w starozytnych kryja sie znaczenia wspolczesne autorowi. I tak Troja jest przenosnia Rzeczypospolitej doby Jana Kochanowskiego. Przeslanie pouczajace obywateli, iz przekupstwo i prywata moga doprowadzic tylko do upadku panstwa, troska o los ojczyzny wpisana w "Odprawe posl�w grackich" jest troska o Polske. Przeslaniem utworu jest potepienie prywaty, egoizmu, przekupstywa, a pochwala patryjotyzmu, dalekowzrocznosci i rozsadku, kt�re sa cechami uniwersalnymi - aktualnymi tak samo w czasach starozytnych, renesansowych jak i wsp�lczesnych.