Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku
Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, oprac. Stanisław Grzeszczuk, Wrocław 1966, BN I 186.
Literatura sowizdrzalska to twórczość literacka plebejskich humorystów z końca XVI i pierwszej połowy XVII wieku. Tworzona była przez ludzi spoza społeczeństwa feudalnego, ustosunkowanych negatywnie i krytycznie do panującego porządku. Literatura ta programowo przeciwstawia się literaturze szlacheckiej i mieszczańskiej - parodiuje ją i ośmiesza. Wyraża sowizdrzalską postawę wobec świata, zawiedzione nadzieje i niezaspokojone ambicje. Literatura sowizdrzalska przeciwstawiała błazeńska karykaturę, groteskową negację i absurdalny wizerunek świata ,,na wywrót" czy ,,na opak".
Sowizdrzał, Sowiźrzał to polska wersja imienia niemieckiego wieśniaka, pozornego głuptasa pochodzącego z Brunszwiku, który płatał figle mieszczanom poprzez dosłowne wykonywanie ich poleceń. Zyskał sławę największego w Europie wesołka i błazna, a jednocześnie uosobienie ludowej mądrości i humoru, przeciwstawionych wyrafinowanym miejskim obyczajom. W 1515 ukazała się drukiem w Strasburgu biografia sławnego figlarza z opisem jego psot, Ein kurtzweilig lesen von Dyl Ulenspiegel (Krotochwilna księga). Utwór przełożono na wiele języków, w Polsce nosił tytuł Sownociardłko, w drugim przekładzie Sowiźrzał krotofilny i śmieszny. Literackiemu życiu Sowizdrzała dała początek powieść belgijskiego pisarza Ch. De Costera Dyl Sowizdrzał, w której bohater, kierujący swe figle przeciwko Hiszpanom, staje się uosobieniem rodzącego się patriotyzmu. Sowizdrzał to główna postać poematu symfonicznego R. Straussa Till Eulenspiegel lustige Streiche (Wesołe psoty).
Linki: