TYPOLOGIA ATEIZMU ( KDK )
19. Formy i źródła ateizmu
Osobliwą rację godności ludzkiej stanowi powołanie człowieka do uczestniczenia w życiu Boga. Jednakże wielu współczesnym nam ludzi nie dostrzega tej wewnętrznej i żywotnej łączności z Bogiem albo ją wyraźnie odrzuca, tak że ateizm należy zaliczyć do najpoważniejszych spraw doby obecnej i poddać go staranniejszym badaniom.
Wyrazem ateizm oznacza się zjawiska różniące się bardzo między sobą. Kiedy bowiem jedni przeczą wyraźnie istnieniu Boga, inni uważają, że człowiek w ogóle nic pewnego o Nim twierdzić nie może; a inni znów zagadnienie Boga poddają badaniu taką metodą, żeby ono wydało się bez sensu.
Ateizm wzięty w całości nie jest czymś pierwotnym, lecz raczej powstaje z różnych przyczyn:
tłumaczenie wszystkiego tylko drogą naukowego poznania
nieprzyjmowanie istnienia żadnej prawdy absolutnej
fałszywe obrazy Boga
nieodczuwanie niepokoju religijnego
protest przeciwko złu w świecie
zbytnie uwikłanie w sprawy ziemskie
krytyczna reakcja przeciw religiom
brak autentycznego świadectwa chrześcijan
20. Ateizm usystematyzowany ( forma współczesnego ateizmu):
* wolność polega na tym, żeby człowiek był sam sobie celem
* jedynym sprawcą
* demiurgiem swojej własnej historii.
Wśród form dzisiejszego ateizmu nie należy pominąć tej, która oczekuje wyzwolenia człowieka przede wszystkim drogą jego wyzwolenia gospodarczego i społecznego
( religia stoi na przeszkodzie, gdyż budzi nadzieję człowieka na przyszłe, złudne życie, odstręcza go od budowy państwa ziemskiego, stąd należy ją zwalczać, szerząc ateizm )
21. Postawa K-ła wobec ateizmu
* odrzuca z całą stanowczością zgubne doktryny „ateistyczne”
* bada powody negacji Boga przez ateistów
* utrzymuje, że uznanie Boga nie sprzeciwia się godności człowieka ( która przy braku fundamentu Bożego i nadziei życia wiecznego doznaje poważnego uszczerbku, a kwestie życia i śmierci, winy i cierpienia pozostają bez rozwiązania, co jest z kolei częstą przyczyną rozpaczy)
* stara się uobecniać i czynić niejako widzialnym Boga Ojca i Jego Syna przez nieustanne odnawianie się i oczyszczanie pod kierunkiem Ducha Św.
* boleje nad dyskryminacją wierzących i niewierzących przez głowy państw,
nie uznające zasadniczych praw osoby ludzkiej
* dla wierzących domaga się wolności działania ( np. w budowaniu świątyń Bogu )
* ateistów zaś przyjaźnie zaprasza, by otwartym sercem rozważali Ewangelię Chrystusową
KKK ( 27 - 49)
Człowiek zdolny przyjąć Boga ( Capax Dei)
I.Pragnienie Boga
jest wpisane w serce człowieka, ponieważ został on stworzony przez Boga i dla Boga. Stąd człowiek ze swej natury i powołania jest istotą religijną. Wychodząc od Boga i zdążając do Boga, człowiek tylko wtedy żyje życiem w pełni ludzkim ( znajduje swoje szczęście ), gdy w sposób wolny przeżywa swoją więź z Bogiem.
„ Ty sam sprawiasz, że człowiek znajduje ukojenie w wielbieniu Ciebie.
Stworzyłeś nas bowiem dla siebie i niespokojne jest nasze serce, dopóki nie spocznie w Tobie”.
Św. Augustyn Confessiones I,1.1
II.Drogi prowadzące do poznania Boga
( „dowody na istnienie Boga'' )
Punktem wyjścia jest stworzenie:
* świat materialny (5 dróg Św. Tomasza)
* osoba ludzka (przez swoją otwartość na prawdę i piękno, swoim zmysłem moralnym, swoją wolnością i głosem sumienia, swoim dążeniem do nieskończoności i szczęścia)
Władze człowieka uzdalniają go do poznania istnienia osobowego Boga. Aby jednak człowiek mógł zbliżyć się do Niego, Bóg zechciał objawić mu się i udzielić łaski, by mógł przyjąć to objawienie w wierze.
Dowody na istnienie Boga mogą jednak przygotować człowieka do wiary i pomóc mu stwierdzić, że wiara nie sprzeciwia się rozumowi ludzkiemu.
III. Poznanie Boga wg nauczania K-ła
„Święta Matka Kościół utrzymuje i naucza, że naturalnym światłem rozumu ludzkiego można z rzeczy stworzonych w sposób pewny poznać Boga, początek i cel wszystkich rzeczy”
Vat. I DS. 3026; Vat. II, konst. Dei verbum, 6
Człowiek napotyka jednak wiele trudności w poznaniu Boga za pomocą samego światła rozumu. Prawdy dotyczące Boga oraz relacji między Bogiem a ludźmi przekraczają w sposób absolutny porządek rzeczy podpadających pod zmysły, natomiast rozum napotyka na trudności wynikające z wpływu zmysłów i wyobraźni oraz ze złych skłonności spowodowanych przez grzech pierworodny.
Sprawia to, że w tych dziedzinach ludzie łatwo sugerują się błędem lub przynajmniej niepewnością w tym, czego nie chcą uznać za prawdę.
Z tego powodu człowiek potrzebuje światła Objawienia Bożego nie tylko wtedy, gdy chodzi o to, co przekracza możliwości jego zrozumienia, lecz także,
„by nawet prawdy religijne i moralne, które same przez się nie są niedostępne rozumowi, w obecnym stanie rodzaju ludzkiego mogły być poznane przez wszystkich w sposób łatwy, z zupełną pewnością i bez domieszki błędu”
Vat. I DS. 3005; Vat. II, konst. Dei verbum 6
IV. Jak mówić o Bogu?
Broniąc zdolności rozumu ludzkiego do poznania Boga, K-ł wyraża swoją ufność w możliwość mówienia o Bogu wszystkim ludziom i z wszystkimi ludźmi.
Możemy określać Boga opierając się na różnorodnych doskonałościach stworzeń ( ich prawda, dobro, piękno),
podobnych do Boga nieskończenie doskonałego, nawet jeśli nasz ograniczony język nie wyczerpuje Jego tajemnicy.
„Gdy wskazujemy na podobieństwo między Stwórcą i stworzeniem, to zawsze niepodobieństwo między nimi jest jeszcze większe”
Sobór Laterański IV: DS. 806
„ Mówiąc o Bogu, nie możemy określić, kim On jest, ale wyłącznie kim nie jest i jakie miejsce zajmują inne byty w stosunku do Niego”
Św. Tomasz z Akwinu , Summa contra gentiles I,30
KKK (198-231) Wierzę w Boga
„Wierzę w Boga”: to pierwsze stwierdzenie wyznania wiary jest także ze wszystkich podstawowe.
Cały Symbol wiary mówi o Bogu, a jeśli mówi również o człowieku i o świecie, to czyni to w odniesieniu do Boga.
„ Wierzę w jednego Boga”
( Symbol Nic.-Konst.) To wyznanie :
zakorzenia się w Objawieniu Bożym Starego Przymierza
jest nieodłączne od wyznania istnienia Boga, jest podobnie jak ono, podstawowe
Bóg objawił się Izraelowi jako Jedyny: „ Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem - Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił” (Pwt 6, 4-5)
„Całą mocą wierzymy i otwarcie wyznajemy, że jeden tylko jest prawdziwy Bóg, wieczny, nieograniczony, niezmienny, niepojęty, wszechmocny i niewymowny, Ojciec i syn, i Duch Święty: trzy Osoby, ale jedna istota, jedna substancja, czyli natura, całkowicie prosta”.
Sobór Laterański IV (1215): DS. 800
II. Bóg objawia swoje Imię
* imię wyraża istotę, tożsamość osoby i sens jej życia. Bóg ma imię, nie jest jakąś anonimową siłą.
* ujawnić swoje imię = pozwolić, by inni mogli nas poznać, w jakiś sposób oddać się, stając się dostępnym, możliwym do głębszego poznania i do bycia wzywanym osobowo
* Bóg objawiał się swemu ludowi stopniowo i pod różnymi imionami
* objawienie Imienia Bożego dane Mojżeszowi w teofanii płonącego krzewu - podst. dla Starego i Nowego Przymierza
JAHWE (JHWH) - „ Ja Jestem, Który Jestem”, „ bogaty w łaskę i wierność” (Wj 34, 6), „ Bóg miłosierny i litościwy” (Wj 34, 6), „ Ten, Który Jest”, Bóg jest Prawdą, „ Bóg jest Miłością ” (1J 4, 8.16)- miłość jest samą istotą Boga
Bóg, objawiając się , pozostaje niewyrażalną Tajemnicą: „Gdybyś Go zrozumiał, nie byłby Bogiem”
Św. Augustyn, Sermones, 52, 6, 16
IV. Konsekwencje wiary w Jedynego Boga
*poznawać wielkość i majestat Boga „na pierwszym miejscu trzeba służyć Bogu”
Św. Joanna d' Arc
żyć w dziękczynieniu
poznawać jedność i prawdziwą godność wszystkich ludzi
dobrze użytkować rzeczy stworzone
okazywać Bogu zaufanie we wszystkich okolicznościach, a nawet w przeciwnościach.
POZATEOLOGICZNE INTERPRETACJE DOKTRYNY O PRZEZNACZENIU - J. SALIJ
Termin „ interpretacje pozateologiczne” ozn. jedynie, że powstały one w naukach innych niż teologia i bez bezpośredniego zaangażowania w służbę zbawienia, nie ozn. natomiast, jakoby były formułowane w opozycji do teologii czy jej metod.
1. MAX WEBER: Zagadnienie powiązań nauki o przeznaczeniu z rzeczywistością ekonomiczną
Swoje tezy przedstawia w dziele o wpływie duchowości protestanckiej na powstanie kapitalizmu
protestantyzm w ogóle, a ascetyczne jego nurty w szczególności, wypracowały specyficzny ideał
postaw etycznych - wpływ na sprawy gosp. - ukształtowanie się kapitalizmu
całokształt tych postaw Weber nazywa „duchem kapitalizmu” - jego początki da się zaobserwować w luteranizmie propagującym nową drogę do świętości ( odrzucając średniowieczny ideał świętości zakonnej) polegającą na zwróceniu się do świata,
na religijnym przeżywaniu spraw świata - uznanie pracy zawodowej za rodzaj religijnego powołania
postulat „ ascezy wewnątrz świata” - (konsekwencja kalwińskiej nauki o predestynacji)
znakiem przeznaczenia jest służba Bogu i pełnienie cnoty poprzez swoją działalność zawodową i życie codzienne
b) paradoksalna asceza, zakazująca używania bogactw, ale nie ich posiadania - idealnie sprzyjająca akumulacji kapitału
c) dzięki obsesyjnemu niemal podkreślani u konieczności pracy zapewniała powstającym przedsiębiorstwom idealnych robotników
* szczególne podkreślenie tajemniczości zrządzeń Bożych w odniesieniu do losów człowieka mogło np. być ważnym czynnikiem stabilizującym i usprawiedliwiającym nierówność społeczną, i to w świadomości zarówno wielkich, jak uciśnionych
2. ERICH FROMM: Idea predestynacji wyrazem religijności autorytatywnej
nie wykazuje dużego zrozumienia dla ściśle religijnych wymiarów kalwińskiej doktryny o predestynacji
* nawiązanie do twierdzeń Webera
* wizja człowieka:
a) „proces uczłowieczania” polegający na stopniowym uwalnianiu się od „łona matki”
b) to stwarza próżnię, która winna być wypełniona - 2 kierunki:
wolność pozytywna ( wartości duchowe: miłość, sprawiedliwość)
ucieczka od wolności ( nacjonalizm, rasizm, religijność humanistyczna czy autorytatywna)
* w nauce ojców Reformacji o miłości Boga rozpoznaje typowe cechy podporządkowania masochistycznego - Bóg pojmowany jako stojący wyłącznie na zewnątrz człowieka
* specyficzny dla kalwinizmu nacisk na życie cnotliwe ocenia bez entuzjazmu - „ ten rodzaj wysiłku i aktywności nie wypływa z wewnętrznej siły i wiary w siebie - jest desperacką ucieczką przed lękiem”
* nauka o przeznaczeniu - głosząca radykalną nierówność ludzi, podzielonych arbitralnie na zbawionych i potępionych, oraz nieodwołalną wrogość Boga w stosunku do tej drugiej części rodzaju ludzkiego - jego zdaniem wyrażała wrogość i urazy, którymi była wówczas przepełniona klasa średnia
3. RUDOLF OTTO: Doktryna o przeznaczeniu jako „czysty ideogram”
* problemem przeznaczenia zajmuje się ubocznie ( w dziele na temat przeżycia religijnego)
* prawda o przeznaczeniu interesuje go jako konkretne potwierdzenie jego podstawowej tezy, iż przeżycie religijne jest organicznym powiązaniem elementów racjonalnych i irracjonalnych (oba należą do istoty przeżycia sacrum)
* nauka o przeznaczeniu jest w chrześcijańskim pojęciu Boga elementem irracjonalnym, stanowiącym szczęśliwe uzupełnienie obrazu Boga jako źródła i gwaranta dobra, sprawiedliwości, miłości
* w nauce o przeznaczeniu zawierają się dwa różne problemy:
a) problem wybrania - pojęcie tego, że się jest wybranym i przewidzianym przez Boga do zbawienia wynika bezpośrednio jako wyraz religijnego przeżycia łaski. W swojej istocie pojęcie wybrania jest czystym ideogramem, wyrażającym świadomość człowieka religijnego, że zbawienie jest całkowicie darem Bożym
b) predestynacja właściwa - Bóg „ lituje się nad kim chce i zatwardziałym czyni, kogo chce” (Rz 9, 18)
przy czym zdanie to rozumie raczej w interpretacji kalwińskiej niż kat.
* prawda o predestynacji jest próbą pojęciowego wyrażenia czegoś, co w gruncie rzeczy nie daje się wyrazić w pojęciach, wskazuje na nieskończoność, niepojętość i całkowitą inność Boga w stosunku do człowieka
* wiara, że postanowienie Boże spełnia się, a zarazem wolność człowieka nie zostaje przez to w niczym naruszona, nie ma w sobie nic nielogicznego: jedynie wyraża, że wolność człowieka - jakkolwiek prawdziwa i rzeczywista - jest jedynie słabym cieniem w zestawieniu
z Wolnością Boga
POSDUMOWANIE
- są to interpretacje naturalistyczne, gdzie wartości religijne sprowadza się do płaszczyzny socjologicznej lub psychologicznej,
nawet R. Otto, tak głęboko rozumiejący specyfikę wartości religijnych, prawdę o przeznaczeniu traktuje wyłącznie na sposób naturalnoreligijny
- niedopowiedziany lub nawet wyraźny relatywizm i moralizm (ważne nie dogmaty, ale konkretne wartości moralne)
- istnieje zatem paląca potrzeba postawienia pytania o bezwzględność prawd wiary, które uwzględniałoby również osiągnięcia nauk pozateologicznych
- konieczność postawienia na nowo pytania, co to jest prawdziwość wiary?
zamiast gr. Veritas est adaequatio rei et intellectus
raczej bibl. rozwiązanie, że prawda jest przede wszystkim zgodnością człowieka z rzeczywistością