Wprowadzenie w problematykę wartości
Wartość - to jedno z najtrudniej definiowalnych pojęć filozoficznych. W języku polskim słowo „wartość” ma różne znaczenia i najczęściej oznacza: bycie cenionym i mającym swoją cenę. Może ono oznaczać również:
ogół istotnych zalet, które przedmiotowi nadaje się,
ile coś jest warte pod względem materialnym,
zespół cech osoby lub rzeczy, mówiących o jej walorach moralnych, - użytkowych, naukowych, artystycznych.
Zaistnienie wartości zależne jest od podmiotu, dla którego, to „coś” wartością jest, lub tym będzie. Podmiot ten może być podmiotem zbiorowym (społeczeństwo, grupa), bądź podmiotem indywidualnym. Najczęściej podkreśla się, że termin wartość, wiąże się z żywotną potrzebą ludzką zdobycia tej wartości, która może mieć charakter materialny bądź duchowy.
Termin „wartość” początkowo używany był w znaczeniu ekonomicznym i oznaczał jego instrumentalny charakter jako środek do celu.
Termin „wartość” w znaczeniu aksjologicznym wprowadził do filozofii R. H.Lotze i dotyczył on wartości, które obejmują przede wszystkim wartości moralne i estetyczne. Termin ten może być również rozpatrywany w znaczeniu metafizycznym oraz w znaczeniu logicznym.
M. Misztal dzieli definicje wartości na trzy grupy: psychologiczne, socjologiczne i kulturowe.
Najbardziej znaną jest definicja J. Szczepańskiego: „Wartością będziemy nazywali dowolny przedmiot materialny czy idealny, ideę lub instytucję, przedmiot rzeczywisty czy wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”.
Istnieją różne typologie wartości. Do najczęściej spotykanych należą: wartości materialne i niematerialne (duchowe), wartości konkretne i abstrakcyjne, wartości deklarowane i uznawane, wartości explicite i implicite, wartości autoteliczne i instrumentalne.
W literaturze przedmiotu wymienia się również polityczne, ekonomiczne, naukowe i w a r t o ś c i m o r a l n e.
Do podstawowych wartości moralnych (czasami nazywanych duchowymi) zaliczmy: dobro, prawdę i piękno, miłość i wolność.
Prawda jako wartość jest względnie utrwalonym ujmowaniem i oddawaniem, dzięki którym dociera się do czegoś takim, jakim jest i może być, niezależnie od dominujących poglądów, sympatii, antypatii (konieczne jest rozróżnienie terminów: prawda i prawdziwe). „Prawda jest piękna, gdy odkrywa dobro, nie zaś, gdy odkrywa zło” (J. Ostasz).
Dobro - jako wartość - to gwarancja rozwoju bytów i wszelkiego życia (wspomaganie i ochrona), współczucie, miłość, wspomaganie, wspieranie, rozwijanie.
Piękno - powoduje zachwyt podmiotu. (Piękno róży opiera się na oku podmiotu jak i samej róży).J. Ostasz wymienia jeszcze wartość misteryjności czyli świętości i boskości.
Poświęcenie się wartościom wyższym przy negowaniu wartości niższych - nie jest najlepszym rozwiązaniem. Hierarchia wartości domaga się poważania zarówno wartości podstawowych (wyżywienie, mieszkanie) wartości średniego poziomu i wartości najwyższych (A. Maslow).
Hierarchia wartości według M. Schelera przedstawia się następująco: wartości religijne, wartości duchowe, wartości poznawcze, estetyczne, moralne, wartości witalne, wartości hedonistyczne. Wartości te mogą być uporządkowane i harmonijne lub być w stanie konfliktu.
Wartości moralne pielęgniarek
Na ogół przyjmuje się, ze pielęgniarstwo jest zawodem społecznego zaufania i dlatego wymaga się zachowania szczególnych warunków prawnych dla zawodu (prawo wykonywania zawodu, licencja, rejestracja), a od osób wykonujących ten zawód szczególnych przymiotów moralnych ( deontologia pielęgniarska, kodeksy etyki zawodowej, odpowiedzialność zawodowa pielęgniarek).
„Troska o człowieka chorego lub zagrożonego utratą zdrowia jest czymś więcej niż zawodem zarobkowym czy nawet zamiłowaniem, jest służbą społeczną, posłannictwem, a w wielu przypadkach ma w sobie coś z heroizmu(...) a w rzeczywistości umiejętność nachylania się z troską nad człowiekiem ma różne wymiary przejawiające się w formie pewnego continuum: od działań poprawnych, solidnych, zaangażowanych, aż do zachowań pełnych poświęcenia, zasługujących na miano świętości”(J. Mariański).
Dlatego też jego zdaniem od pielęgniarek wymaga się zinternalizownych wartości moralnych.
Zdaniem Mariańskiego - w środowisku tym - ścierają się ze sobą oczekiwania środowiska, z którego pielęgniarka pochodzi, z środowiskiem, w którym uczy się i socjalizuje.
Badania empiryczne (Mariański, Wrońska) pokazują, że studentki wydziałów pielęgniarstwa w nieco większym stopniu, niż uczniowie szkół ogólnokształcących przywiązują wagę do wartości tradycyjnych, takich jak: rodzina, dzieci, małżeństwo, miłość, a mniejszą do wartości związanych z samorozwojem i rozwojem duchowym (mniej niż 10%).
Na ogół większość autorów przyjmuje, że podstawowymi wartościami w pielęgniarstwie są: człowiek, zdrowie, życie.
Literatura:
J. Mariański: Człowiek jako podmiot moralności. Kontekst psychospołeczny. W: Etyka w pracy pielęgniarskiej. Red. I. Wrońska, J. Mariański. Lublin 2002.
J. Mariański. Wprowadzenie do socjologii moralności. Lublin 1989.
Wrońska, J. Mariański. Wartości życiowe młodzieży na przykładzie szkół pielęgniarskich. Lublin 1999.
L. Ostasz. Ku etyce uniwersalistycznej. Olsztyn 1999.