Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarek i
Podstawy prawne zawodu: pielęgniarka
Odpowiedzialność zawodowa „wywodzi się z ogólnie rozumianego pojęcia odpowiedzialności, która jest obowiązkiem ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne, normy moralne lub zwyczajowe konsekwencji zachowania własnego lub innych osób”. (Encyklopedia Powszechna 1995). W działalności zawodowej pielęgniarek występują również inne rodzaje odpowiedzialności jak:
odpowiedzialność cywilna,
odpowiedzialność karna,
odpowiedzialność dyscyplinarna,
odpowiedzialność służbowa czy pracownicza.
Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarek jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności, wynikającym z przynależności do tej grupy zawodowej i wykonywania zawodu pielęgniarki. Odpowiedzialność ta nie zdejmuje z pielęgniarki odpowiedzialności wymienionych wcześniej ale je rozszerza o nowy zakres konsekwencji zawodowych. Konsekwencje wynikające z tej odpowiedzialności dotyczą tylko zawodu, nie naruszają wolności obywatelskich a orzecznictwo wykonywane jest przez grupę zawodową. Ten rodzaj odpowiedzialności mają tylko niektóre zawody cieszące się poważaniem społecznym, posiadające autonomię zawodową i tradycje etosowe (prawnicy, notariusze, lekarze ). Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarek jest zatem odpowiedzialnością rozszerzoną.
Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarek może być rozpatrywana jako: kategoria prawna i kategoria moralna. Kategoria prawna to:
Ustawa z dnia 5lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst pierwotny: Dz. U. 1996 r. Nr. 91 poz. 410), (tekst jednolity: Dz.U. 2001 r. Nr. 57 poz. 602) określająca warunki i zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej w Polsce a następnie (2004 - 08 - 21) w Unii Europejskiej wynikające z odpowiednich Dyrektyw Rady EWG (szczegóły załącznik nr1). Ustawa reguluje następujące sprawy:
sposób uzyskiwania kwalifikacji zawodowych (szkoła pomaturalna, szkoła wyższa lub studiów wyższych zawodowych ( co najmniej 6 semestrów, co najmniej 4600 godz. w tym zajęcia praktyczne stanowią co najmniej jedną drugą, a zajęcia teoretyczne co najmniej jedną trzecią wymiaru kształcenia),
określa tytuły zawodowe,
warunki otrzymania prawa wykonywania zawodu (12 miesięczny staż zawodowy),
kształcenie podyplomowe pielęgniarek i położnych (obowiązek stałego aktualizowania wiedzy i umiejętności zawodowych, prawo do doskonalenia zawodowego, kształcenie podyplomowe powinno zawierać treści programowe zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej, rodzaje kształcenia podyplomowego (specjalizacja, kursy kwalifikacyjne, kursy specjalistyczne, kursy dokształcające) oraz określa organizatorów kształcenia, sposób przeprowadzania egzaminów państwowych,
- prawo wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej lub ograniczone prawo wykonywania zawodu (obywatelstwo polskie, dyplom, staż, pełna zdolność do czynności prawnych, posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywania zawodu)
oraz warunki otrzymania prawa wykonywania zawodu dla pielęgniarki, będącej obywatelem państwa członkowskiego UE ( tytuł zawodowy, dyplom, zdolność do czynności prawnych, odpowiedni stan zdrowia, zaświadczenie, że nie została pozbawiona prawa wykonywania zawodu lub prawo to nie zostało zawieszone i nie toczy się przeciwko niej postępowanie w sprawie pozbawienia lub zawieszenia prawa wykonywania zawodu, włada językiem polskim w mowie i piśmie).
Pielęgniarka, położna, będąca obywatelem państwa członkowskiego UE czasowo przebywająca na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, może czasowo wykonywać zawód bez prawa wykonywania zawodu jeżeli złoży we właściwej izbie pielęgniarek i położnych: pisemne oświadczenie o zamiarze wykonywania zawodu, oraz zaświadczenia wymienione wyżej (ważność 12 miesięcy, weryfikacja),
podjęcie wykonywania zawodu po upływie 5 lat wymaga odpowiedniego przeszklenia,
całkowita lub częściowa niezdolność pielęgniarki lub położnej do wykonywania zawodu lub niektórych czynności z powodu stanu zdrowia wymaga orzeczenia komisji lekarskiej, na podstawie której okręgowa rada podejmuje uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu.
Ustawa o zawodach pip ustala także zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej, którymi są:
wykonywanie zawodu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością,
obowiązku udzielenia pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na zdrowiu ,zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami,
obowiązku poinformowania pacjenta o jego prawach,
udzielania informacji w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej,
obowiązku prowadzenia dokumentacji medycznej,
zachowania tajemnicy zawodowej,
obowiązku wykonywania zleceń lekarskich
prawa do uzyskania od lekarza informacji o stanie zdrowia pacjenta, proponowanych metodach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych( w uzasadnionych przypadkach ma prawo domagać się uzasadnienia),
prawo do odmowy wykonania zlecenia, podając przyczynę odmowy na piśmie,
uzyskania pełnej informacji o celowości, planowanym przebiegu i dających się przewidzieć skutkach eksperymentu medycznego,
w przypadku uzasadnionych wątpliwości może odmówić uczestniczenia w eksperymencie, podając przyczynę odmowy na piśmie,
powstrzymania się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jej sumieniem z, zastrzeżeniem art.19(nagły wypadek, utrata życia i.t.d). „Klauzula sumienia”.
Ustawodawca określił , że zawód pielęgniarki jest zawodem samodzielnym a nie pomocniczym, jak to było pod rządami ustawy z 1929 r., dlatego upoważnił ministra zdrowia i opieki społecznej do określenia zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, leczniczych, diagnostycznych i rehabilitacyjnych, które pielęgniarka i położna może wykonywać samodzielnie bez zlecenia lekarskiego ( Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych i leczniczych wykonywanych przez pielęgniarki i położne samodzielnie z 2 IX 1997 (Dz. u. Nr. 116, poz. 750).
Ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych z dn. 19 kwietnia 1991 rozdz.6 (Dz. U. Nr. 47 poz. 178) Rozdz. Odpowiedzialność zawodowa:
Ustanawiając ustawę o samorządzie pielęgniarek i położnych, organy rzecznika odpowiedzialności zawodowej i sądu pielęgniarek i położnych ustawodawca powierzył naszej grupie zawodowej prawo i obowiązek sprawowania nadzoru nad należytym wykonywaniem zawodu. Członkowie samorządu podlegają odpowiedzialności zawodowej przed sądami pielęgniarek i położnych za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej oraz za zawinione naruszenie przepisów dotyczących wykonywania zawodu. Sąd pielęgniarek i położnych może orzec jedną z następujących kar: upomnienie, nagana, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych na okres od 1 - 5 lat, zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od 6 miesięcy do 3lat, pozbawienia prawa wykonywania
zawodu. Kary te winny być wpisywane do Centralnego Rejestru.
3. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 września 1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie bez zlecenia lekarskiego oraz zakresu i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez położną samodzielnie (Dz. U. Nr. 116 poz 750).
Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 stycznia 1993 w sprawie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr. 9 poz.45) reguluje:
właściwości i skład sądu pielęgniarek i położnych, strony i obrońcy, postępowanie wyjaśniające, postępowanie przed sądem I instancji, środki odwoławcze,, postępowanie przed sądem II instancji, tymczasowe zawieszenie w czynnościach zawodowych, wykonywanie prawomocnych orzeczeń, wznowienie postępowania, koszty postępowania.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r0ku w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych (DZ.
U. Nr. 197.
6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 lutego 2005 roku w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych dokonujących przetaczania krwi i jej składników (Dz. U. Nr 38, poz. 383).
Odpowiedzialność zawodowa jest konieczna w każdym zawodzie, ale szczególnie ważna jest tam gdzie nie można wszystkiego określić przepisami a bardzo wiele zależy od osobistego wkładu osoby, która go wykonuje. Ten rodzaj odpowiedzialności należy rozpatrywać w kategoriach moralnych. Z etycznego punktu widzenia odpowiedzialność jest rozumiana jako określona świadomość moralna, że za czyny wykonane, bądź niewykonanie czynów a więc za zachowania nakazane bądź zakazane normą moralną jest oceniany negatywnie bądź pozytywnie. Podmiotem oceniającym jest grupa zawodowa, odbiorcy usług, a przede wszystkim sam sprawca. Wówczas normą którą się kieruje jest jego sumienie. Reguły moralne pielęgniarek wynikają z ogólnych reguł moralnych i kodeksów etyki zawodowej.
Nad odpowiedzialnością cywilną pracowników służby zdrowia rozciąga się ochrona ubezpieczeniowa od ryzyka związanego z wykonywaniem czynności zawodowych ( Rozporządzenie ministra Finansów z 1997r. od 200 - 50 tys. zł.) Wyróżniamy tu odpowiedzialność kontraktową - za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem czynności zawodowych oraz odpowiedzialność deliktową za szkody wyrządzone osobom trzecim czynem niedozwolonym w związku z wykonywaniem zawodu.
Pielęgniarstwo w Unii Europejskiej - uregulowania prawne dotyczące wykonywania zawodu przedstawia dyrektywa 2005/36/WE oraz dyrektywy wcześniejsze
Reasumując: poprzez cały system odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych a w szczególności: prawo wykonywania zawodu (licencja), wpis do rejestru, centralny rejestr ukaranych, re - rejestrację, kodeksy zawodowe i orzecznictwo zawodowe ustawodawca chroni interes społeczny jakim jest bezpieczeństwo pacjenta w korzystaniu z usług zdrowotnych.
Literatura:
Wrońska I, G. Rogala - Pawelczyk. Problemy etyczno - deontologiczne w pielęgniarstwie. Biuletyn Komisji Prawa i Legislacji NRPiP Warszawa 1995.
Wymienione przepisy prawne.