Epoki	Ludzie	Dzieła	Pojęcia
	Antyk (VIII w. p. n. e. - V w. n. e.) Klasycyzm - od "classicus" - wzorowy, doskonały. Warto zapamiętać, że Antyk stwarza wyjściowy, klasyczny kanon dotyczący norm tworzenia sztuki, określający reguły komponowania gatunków literackich. Do tego, klasycznego kanonu, odwoływać się będą - lub wyzwalać z niego - myśliciele i artyści późniejszych epok.	Homer Sofokles Safona Horacy Wergiliusz Ezop Sokrates Platon Arystoteles Symonides Tyrtajos Anakreont	Mitologia: (mit ikaryjski, prometejski, rodu Labdakidów i inne) Tragedie: Antygona Król Edyp (Sofokles) Oresteja (Ajschylos) Medea (Eurypides) Eposy: Iliada Odyseja(Homer), Eneida (Wergiliusz)	fatum katharsis epikureizm stoicyzm mit tragizm ironia sokratyczna jaskinia Platona poetyka retoryka
D a w n e N o w e	Z antyku: Odwołanie się do filozofii i kultury antyku (fascynacja dziełami Platona i Arystotelesa) Łacina uniwersalnym językiem Europy Twórcy kronik (Długosz) wzorują się na historykach rzymskich Filozofia Arystotelesa i prawo rzymskie na Akademii Krakowskiej Dzieła starożytne (np.:Pliniusza w dziedzinie botaniki) Normy dotyczące poezji i retoryki wyprowadzono z dzieł Horacego i Cycerona XII w. nazywano nawet "renesansem XII w." ze względu na modny neoplatonizm i odrodzenie kultury antycznej Średniowiecze przełom w. IV/V - w. XV Nowe ideały: Bóg w centrum wartości i zainteresowań ludzkich Mistycyzm, religijność epoki Wiara w znaki, symbole, magię liczb - głosy świata pozaziemskiego Tematy sztuki: śmierć, cierpienie Odejście od klasycznych norm sztuki - wierne naśladowanie zastąpione ekspresją uczuć Anonimowość, odejście od ideału sławy, artysty, mistrza sztuki	Villon św. Augustyn św. Tomasz św. Franciszek Uwaga! Literatura w wielkiej mierze jest anonimowa	Hagiografia (żywot świętych - Legenda o św. Aleksym) Epika rycerska Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy Historiografia (kroniki) F. Villon - Wielki Testament, J.Voragine - Złota legenda Zabytki polskie Bogurodzica, Żale Matki Boskiej pod krzyżem, Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią, Legenda o św. Aleksym Słota - O zachowaniu się przy stole Gall Anonim - Kronika polska (łacina)	teocentryzm uniwersalizm hagiografia misterium gotyk styl romański pareneza danse macabre dualizm wartości
D a w n e N o w e	Ze średniowiecza: Trwała wiara w magie liczb i znaków (np. u Reja, Dantego) Obecność łaciny w twórczości (lit. łacińska i dwujęzyczna) Sonet, rozpropagowany przez Petrarkę, ma swój rodowód w kulturze średniowiecznej Pisarze renesansowi kontynuują model literatury parenetycznej (ideał dworzanina czy ziemianina) Renesans XVI wiek Nowe lub wzięte z antyku: ideał artysty (wszechstronnego, sławnego) nawiązanie do filozofów antycznych i do klasycznych norm sztuki wskrzeszenie tragedii i innych antycznych gatunków zainteresowaanie historią i językiem antyku (tłumaczenia zainteresowanie nauką, poznawaniem świata, życiem doczesnym człowiek w centrum zainteresowań	Alighieri Boccaccio Erazm Morus Machiavelli Rej Szymonowic Sęp - Szarzyński Frycz - Modrzewski Skarga Kochanowski	Boska komedia (Dante) Dekameron (Boccacio Żywot człowieka poczciwego (Rej) Odprawa posłów greckich, Pieśni, Fraszki i Treny (Kochanowski) O poprawie Rzeczypospolitej (Andrzej Frycz Modrzewski)	humanizm reformacja antropocentryzm irenizm harmonia mecenat utopia luteranizm kalwinizm
D a w n e N o w e	Jeszcze renesansowe i już klasyczne: Spór o wartość życia i pozycje człowieka we wszechświecie nie we wszystkich dziełach wypiera człowieka na rzec teocentryzmu, i uczynienia Boga najwyższą wartością. Spod "metafizycznego" zarysu epoki wyłamuje się Francja, w której po krótkim epizodzie barokowym kwitnie klasycyzm dworu króla Słońce, powstają komedie Moliera i narodzi się racjonalna myśl Kartezjusza Barok kontynuuje postawy reformatorskie Barok XVII w. Nawiązania do średniowiecza i nowe postulaty: Religijność i mistycyzm epoki Motyw śmierci, przemijania, piekła Zwrot ku wartościom świata pozaziemskiego Upadek oświaty	Tosso Marino Corneille Milton Molier Szekspir Pascal Morsztyn Naborowski Pasek Potocki	Jerozolima wyzwolona (Tasso) Cyd (Corneille) Raj utracony (Milton) Świętoszek (Molier) Don Kichot (Cervantes) Pamiętniki (Pasek) Transakcja wojny chocimskiej (Potocki) poezje (Morsztyn, Naborowski, Potocki)	konceptyzm marinizm kontrreformacja sarmatyzm rokoko manieryzm metafizyka
D a w n e N o w e	Ideały "nieklasyczne": Religia katolicka nadal jest silną wartością - wystąpienie ateistów czy krytyka Kościoła nie zmienia przecież wyznawanych wartości. Racjonalizm wywodzi się z siedemnastowiecznej myśli Kartezjusza, choć zmienia charakter rozumu ludzkiego Postulaty reformatorskie: krytyka wad szlacheckich (nietolerancji, lenistwa, chciwości. Nurt sentymentalny kontynuuje linie uczuć, związku z naturą, sceptycyzmu wobec nauki (ekspresje uczucia) Oświecenie XVIII w. Nowe (nawiązujące do klasycznych) idee: Odejście od barokowego mistycyzmu i religijności Wiara w naukę, wiedzę "Powrót myśli do świata rzeczy" Rozwój szkolnictwa, prasy, postawy reformatorskie wobec spraw kraju Praktykowanie klasycznych gatunków	Encyklopedyści: Wolter Diderot d'Alambert Rousseau Moteskiusz Polscy twórcy: Krasicki Niemcewicz Karpiński Naruszewicz Kołątaj Staszic Trembecki Kniaźnin Wybicki	Wielka Encyklopedia Francuska Kandyd (Wolter) Kubuś Fatalista(Diderot) Nowa Heloiza (Rousseau) Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, bajki, satyry, Monachomachia (I. Krasicki) Powrót posła (J. Ursyn Niemcewicz)	klasycyzm sentymentalizm empiryzm racjonalizm sensualizm libertynizm deizm ateizm humanitaryzm

---