Psalm 72 (tłum. Biblia Tysiąclecia)
1. Salomonowy. O Boże, przekaż Twój sąd królowi i Twoją sprawiedliwość synowi królewskiemu./ 2. Niech sądzi sprawiedliwie Twój lud i ubogich Twoich - zgodnie z prawem!/ 3. Niech góry przyniosą ludowi pokój, a wzgórza - sprawiedliwość!/ 4. Otoczy opieką uciśnionych z ludu, ratować będzie dzieci ubogich, a zetrze ciemiężyciela./ 5. I będzie trwał długo jak słońce, jak księżyc przez wszystkie pokolenia./ 6. Zstąpi jak deszcz na trawę, jak deszcz rzęsisty, co nawadnia ziemię./ 7. Za dni jego zakwitnie sprawiedliwość i wielki pokój, dopóki księżyc nie zgaśnie./ 8. I panować będzie od morza do morza, od Rzeki aż po krańce ziemi./ 9. Nieprzyjaciele będą mu się kłaniać, a jego przeciwnicy pył będą lizali./ 10. Królowi Tarszisz i wysp przyniosą dary, królowie Szeby i Saby złożą daninę./ 11. I oddadzą mu pokłon wszyscy królowie, wszystkie narody będą mu służyły./ 12. Wyzwoli bowiem wołającego biedaka i ubogiego, i bezbronnego./ 13. Zmiłuje się nad nędzarzem i biedakiem i ocali życie ubogich:/ 14. uwolni ich życie od krzywdy i ucisku, a krew ich cenna będzie w jego oczach./ 15. Przeto będzie żył i dadzą mu złoto z Saby, zawsze będą się modlić za niego, nieustannie mu błogosławić./ 16. Obfitość zboża niech będzie na ziemi, szczyty gór niech zaszumią lasami! Jak Liban niech wzrasta plon jego, niech zakwitną jego łodygi jak polna trawa!/ 17. Imię jego niech trwa na wieki; jak długo świeci słońce, niech wzrasta jego imię! Niech się wzajemnie nim błogosławią! Niech wszystkie narody ziemi życzą mu szczęścia!/ 18. Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, który sam jeden czyni cuda!/ 19. Błogosławione na wieki chwalebne Jego imię; niech się cała ziemia napełni Jego chwałą! Niech się tak stanie - niech się stanie!/ 20. (Skończyły się modlitwy Dawida, syna Jessego).
Teologia Psalmu 72
Psalm 72 ma pewne powtórzenia i dublety; stąd istnieją tendencje wśród egzegetów do uznania niektórych wierszy tego psalmu za późniejsze dodatki. Wydaje się jednak, iż mimo wszystko Psalm 72 stanowi utwór zwarty, w którym łatwo da się wyróżnić dwie strofy. Pierwsza (1-11) zawiera prośbę do Boga, aby dał królowi moc rządzenia sprawiedliwego, oraz otoczenia opieką uciśnionych i potrzebujących. Psalmista wie, że taka sprawiedliwość przyniesie pokój zewnętrzny i wewnętrzny w królestwie Mesjasza. Spowoduje ów pokój ukaranie ciemięzców wewnątrz kraju oraz pokonanie nieprzyjaznych narodów i stworzenie imperium uniwersalnego. Różnymi obrazami usiłuje psalmista pokazać, że królestwo mesjańskie będzie królestwem dobroczynnym. Strofa druga (12-17) ukazuje spełnienie się modlitwy psalmisty o sprawiedliwość króla. Król wypełni wszelkie pokładane w nim oczekiwania. Sprawiedliwość swoją będzie łączył z dobrocią i litością. Uszczęśliwiony przez tego króla lud będzie dziękował Bogu. Stworzy on wielkie imperium, ale nie przez podbój, lecz przez dobrowolne przyjęcie narodów, które w łączności z Jahwe i z Jego namiestnikiem ujrzą swój cel. To złączenie się narodów z Mesjaszem będzie dziełem Jahwe.
ks. prof. Stanisław Łach
Być może skupieni na drobnych sprawach codziennego życia mało miejsca poświęcamy rozmyślaniom wykraczającym poza domowe granice. Może jeszcze myślenie o przyszłości dzieci czy wnuków skłania do dostrzeżenia szerszego wymiaru osobistego życia. I to może być powodem trudności zrozumienia Psalmu 72. Zarówno intensywność modlitwy jak i jej zakres muszą już na samym początku zdumiewać. Poszukiwanie źródeł tego stanu rzeczy może być początkiem fascynującej przygody. Myśl autora przechodzi od panującego króla do postaci idealnego władcy przyszłości i sugeruje, że mamy do czynienia z utworem mesjańskim. Tradycja żydowska i chrześcijańska odnoszą treść Psalmu 72 do Mesjasza i Jego królestwa, chociaż utwór nie jest cytowany w Nowym Testamencie. Czy w tym świetle uzasadnione byłoby pytanie: Czy Jezus, nasz Pan, odpowiada obrazowi Oczekiwanego przedstawionego w Psalmie? W utworze można wyróżnić dwa kierunki po których porusza się myśl psalmisty. Początkowo jest to kierunek pionowy od króla, przez lud, naród, do pokoleń i wszechświata. Gdy myśl osiąga maksymalną szerokość spada nagle do poziomu pyłu pod stopami króla. I stąd rozchodzi się już w poziomie. Idą królowi i narody, niosą dary. Ubodzy i biedni podnoszą wzrok, prostują karki nieustanną modlitwą i błogosławieństwem. Te dwa kierunki pionowy i poziomy spotykają się w jednym punkcie w wierszu 17 „Imię jego niech trwa na wieki; jak długo świeci słońce, niech wzrasta jego imię!”. I z tego punktu jak z trampoliny myśl ląduje prosto w sercu Oczekiwanego.
Słowo greckie a-lethes znaczy nie ukryty. I tak pojmujemy definicję prawdy. Biblijne pojęcie prawdy jest inne. Opiera się ono na religijnym przeżyciu spotkania człowieka z Bogiem. Słowo emet czyli prawda oznacza być mocnym, pewnym godnym zaufania. W stosunku do Boga lub ludzi wyraża idee wierności. Prawda Boża pozostaje zawsze w związku z ingerencją Bożą w historię Izraela. Słowo emet występuje łącznie ze słowem hased. Cały zwrot wyraża postawę, jaką zajmuje Bóg wobec przymierza. Jest to przymierze łaski i Bóg zawsze pozostaje wierny. Termin emet charakteryzuje także słowo i Prawo Boże. Prawdą według Psalmów jest to co istotne i zasadnicze w słowie Bożym wskutek czego słowo jest nieodwołalne i pozostaje na zawsze. Zazwyczaj prawda u ludzi w Biblii oznacza wierność przymierzu i Prawu Bożemu. W tradycji mądrościowej i apokaliptycznej pojęcie prawdy przybiera znaczenie nowe. Oznacza ono naukę o mądrości, prawdę objawioną. Prawda oznaczająca plany i chcenie Boga jest również związana z pojęciem tajemnicy. Słowo emet zostało wyprowadzone od słowa amen. Amen - niech się tak stanie.
Wiesław Gdowicz
Refren: Uwielbią Pana wszystkie ludy ziemi.
Boże, przekaż Twój sąd Królowi,
a Twoją sprawiedliwość synowi królewskiemu.
Aby Twoim ludem rządził sprawiedliwie
i ubogimi według prawa.
Refren.
Za dni Jego zakwitnie sprawiedliwość,
i wielki pokój, aż księżyc nie zgaśnie.
Będzie panował od morza do morza,
od Rzeki aż po krańce ziemi.
Refren.
Królowie Tarszisz i wysp przyniosą dary,
królowie Szeby i Saby złożą daninę.
I oddadzą Mu pokłon wszyscy królowie,
wszystkie narody będą Mu służyły.
Refren.
Wyzwoli bowiem biedaka, który Go wzywa,
i ubogiego, co nie ma opieki.
Zmiłuje się nad biednym i ubogim,
nędzarza ocali od śmierci.
Refren.
Ps 72,1-2,7-8,10-11,12-13
Psalm królewski. Nagłówek „Salomonowy” (użyty tylko tu i w Ps 127) jest uzasadniony tutaj - w modlitwie w intencji rodziny królewskiej.
Struktura:
ww. 1-4 (król jako, zaprowadzający sprawiedliwość)
ww. 5-8 (modlitwa o długie rządy króla, który zapewnia urodzaj)
ww. 9-11 (danina przyniesiona przez obce narody)
ww. 12-15 (podsumowanie pierwszych trzech fragmentów)
ww. 16-17 (modlitwa o plony i potomka królewskiego).
Możliwy czas powstania to nawet X w.
1. Przekazanie przez Boga królowi i jego synowi (następcy tronu) sprawiedliwości jest powszechnym motywem w teologii królewskiej na Bliskim Wschodzie. Takim motywem jest również odpowiedzialność króla za wymierzanie sprawiedliwości ubogim. Motyw ten pojawia się ponownie w ww. 12-14. Por. Ps 82,2-4; Prz 29,14. 5. Na podstawie LXX pierwsze słowo z tekstu masoreckiego („niech się ciebie boją") powinno zostać dodane do „niech trwa". Por. Pwt 17,20 i Ps 61,8.
6-7. Król jako ten, kto wprowadza porządek we wszechświecie i zapewnia ziemi urodzaj jest motywem występującym w egipskiej teologii królewskiej.
8. ”od morza do morza”: Przypuszczalnie odniesienie do Morza Śródziemnego na zach. i Zatoki Perskiej na wsch.; „Rzeka" to Eufrat. Nawiązanie do morza i rzeki przywołuje na myśl również mitologię kananejską, którą omówiono w komentarzu do Ps 24.
9. W kontekście ww. 9-11 mieszkańcy pustyni (w. 9) byliby obcym ludem, poddanym królowi.
16. Tekst niezrozumiały i bardzo trudny. Troska dotyczy urodzaju, podobnie jak w ww. 6-7.
17. „Imię" króla tutaj dotyczy prawdopodobnie jego potomka, „syna królewskiego" z w. 1. Modlitwa za króla i jego potomstwo w ww. 15-17 tworzy inkluzję z modlitwą za króla i koronowanego księcia w w. 1.
”Niech się wzajemnie nim błogosławią”: Powtórzenie obietnicy złożonej przodkom (Rdz 12,3; 22,18; 26,4; 28,14; 48,20). Może być to również nawiązanie do przymierza królewskiego działu, które stanowiło wzór Bożego przymierza zarówno z patriarchami, jak i z królami judzkimi.
Psalm 72, 1-11 — królewska władza Mesjasza
Audiencja generalna, 1 grudnia 2004
1. W liturgii Nieszporów, którą omawiamy, analizując kolejno Psalmy i Pieśni, występuje w dwóch częściach należący do najbardziej cenionych przez tradycję judaistyczną i chrześcijańską Psalm 72 [71], pieśń królewska, którą Ojcowie Kościoła rozważali i interpretowali w kluczu mesjańskim.
Wysłuchaliśmy teraz pierwszej części tej uroczystej modlitwy (por. ww. 1-11). Rozpoczyna ją żarliwa chóralna inwokacja do Boga, by udzielił władcy daru sprawiedliwości, niezbędnego do sprawowania dobrych rządów. Sprawiedliwość wyraża się przede wszystkim w jego stosunku do ubogich, którzy zazwyczaj padają ofiarą władzy.
Łatwo zauważyć, że Psalmista mówi ze szczególnym naciskiem o moralnym obowiązku rządzenia ludem sprawiedliwie i zgodnie z prawem: «Boże, przekaż Twój sąd królowi, a Twoją sprawiedliwość synowi królewskiemu, aby Twoim ludem rządził sprawiedliwie i ubogimi według prawa. Otoczy opieką ubogich z ludu» (ww. 1-2. 4).
Tak jak Pan rządzi światem sprawiedliwie (por. Ps 36 [35], 7), również król, który jest Jego widzialnym przedstawicielem na ziemi — zgodnie ze starożytną koncepcją biblijną — powinien upodobnić swoje panowanie do rządów Boga.
2. Deptanie praw ubogich to nie tylko czyn politycznie niepoprawny i moralnie niegodziwy. Według Biblii jest to również wykroczenie przeciw Bogu, przestępstwo religijne, ponieważ Pan jest opiekunem i obrońcą nędzarzy i uciskanych, wdów i sierot (por. Ps 68 [67], 6), to znaczy tych, którzy nie mają oparcia w ludziach.
Łatwo się domyślić, że tradycja zastąpiła często rozczarowującą postać króla Dawidowego — poczynając od upadku królestwa Judy (VI w. przed Chr.) — pełną blasku i chwalebną postacią Mesjasza, w duchu prorockiej nadziei wyrażonej przez Izajasza: «rozsądzi biednych sprawiedliwie i pokornym w kraju wyda słuszny wyrok» (11, 4). Albo też, zgodnie z zapowiedzią Jeremiasza: «Oto nadchodzą dni — wyrocznia Pana — kiedy wzbudzę Dawidowi Odrośl sprawiedliwą. Będzie panował jako król, postępując roztropnie, i będzie wykonywał prawo i sprawiedliwość na ziemi» (23, 5).
3. Po tej pełnej wigoru i gorącej prośbie o dar sprawiedliwości Psalm przechodzi do kontemplacji królestwa mesjańsko-królewskiego, które określają dwa wymiary: czas i przestrzeń. Z jednej strony wychwala jego trwanie w dziejach (por. Ps 72 [71], 5. 7). Obrazy o charakterze kosmicznym są dynamiczne: dni przemijają zgodnie z ruchami słońca i księżyca, a także w rytm pór roku, w których po deszczach następuje okres kwitnienia.
Jest to więc królestwo zasobne i spokojne, ale zawsze podporządkowane podstawowym wartościom: sprawiedliwości i pokojowi (por. w. 7). Są to znaki mówiące o wkroczeniu Mesjasza w nasze dzieje. W tym kontekście wiele światła wnosi komentarz Ojców Kościoła, którzy widzieli w królu-Mesjaszu oblicze Chrystusa, odwiecznego i powszechnego Króla.
4. I tak św. Cyryl Aleksandryjski w swej Explanatio in Psalmos zauważa, że sąd powierzony przez Boga królowi to ten, o którym mówi św. Paweł, czyli postanowienie: «aby wszystko na nowo zjednoczyć w Chrystusie jako Głowie» (Ef 1, 10). Istotnie, «za dni jego sprawiedliwość zakwitnie i wielki pokój» oznacza, że «w dniach Chrystusa przez wiarę ukaże się dla nas sprawiedliwość, a gdy zwrócimy się do Boga, pojawi się dla nas obfity pokój». Zresztą to właśnie my jesteśmy «ubogimi» oraz «dziećmi biedaków», których ten król wspomaga i zbawia: i jeśli przede wszystkim «nazywa 'ubogimi' świętych apostołów, ponieważ byli ubodzy w duchu, to i nas zbawia jako 'dzieci biedaków', usprawiedliwiając nas i uświęcając w wierze za pośrednictwem Ducha» (PG LXIX, 1180).
5. Z drugiej strony, Psalmista ukazuje również przestrzeń, w której umieszczone jest królestwo sprawiedliwości i pokoju króla-Mesjasza (por. Ps 72 [71], 8-11). W wymiarze uniwersalnym, jaki zostaje tu wprowadzony, rozciąga się ono od Morza Czerwonego bądź od Morza Martwego aż do Morza Śródziemnego, od Eufratu, wielkiej «Rzeki» wschodniej, aż po krańce ziemi (por. w. 8), na które wskazuje Tarszisz, oraz wyspy, zachodnie terytoria najbardziej odległe, zgodnie z wyobrażeniami geografii biblijnej (por. w. 10). Mamy tu mapę całego ówcześnie znanego świata, obejmującego Arabów i plemiona koczowników, władców dalekich krain, a nawet nieprzyjaciół złączonych w jednej wielkiej wspólnocie, nierzadko opiewanej przez Psalmy (por. Ps 47 [46], 10; 87 [86], 1-7) oraz przez proroków (por. Iz 2, 1-5; 60, 1-22; Ml 1, 11).
Idealnym zamknięciem tej wizji mogłyby być zatem słowa jednego z proroków, Zachariasza, które Ewangelie odniosą do Chrystusa: «Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. (...) On usunie rydwany z Efraima, a konie z Jeruzalem; łuk wojenny zostanie złamany. Pokój ludziom obwieści, Jego władztwo sięgać będzie od morza do morza, od brzegów Rzeki aż po krańce ziemi» (Za 9, 9-10; por. Mt 21, 5).
Streszczenie katechezy w języku polskim, odczytane podczas audiencji generalnej:
Rozważamy dzisiaj jeden z tak zwanych «Psalmów królewskich». Psalmista podkreśla odpowiedzialność, jaka spoczywa na każdym, komu została powierzona władza. Człowiek piastujący władzę w społeczeństwie ma być sprawiedliwy i prawy, ma wprowadzać pokój i troszczyć się o najsłabszych i potrzebujących. Jeśli takie będą jego rządy, będzie się cieszył szacunkiem podwładnych i — jak pisze Psalmista — «zawsze będą się modlić za niego, nieustannie mu błogosławić».
Tradycja odczytuje ten Psalm jako zapowiedź przyjścia Chrystusa, obiecanego Mesjasza, sprawiedliwego Pana ludzkich dziejów, który zaprowadzi nowy ład w królestwie swojego Ojca.
(Słowo Ojca Świętego do Polaków zamieściliśmy w «Kronice», n. 2/2005, s. 63.)
opr. mg/mg
Psalm 72, 12-19 — królestwo pokoju i błogosławieństwa
Audiencja generalna, 15 grudnia 2004
1. Liturgia Nieszporów, którą omawiamy, analizując serię występujących w niej Psalmów, proponuje nam w dwóch oddzielnych częściach Psalm 72 [71], hymn królewsko-mesjański. Pierwszą jego część (por. ww. 1-11) już rozważaliśmy, a teraz dochodzimy do drugiego, poetyckiego i duchowego fragmentu tej Pieśni, poświęconej chwalebnej postaci króla-Mesjasza (por. ww. 12-19). Musimy jednak zaznaczyć od razu, że końcowe dwa wiersze (por. ww. 18-19) stanowią w rzeczywistości dodatek liturgiczny, późniejszy od Psalmu.
To krótkie, lecz bogate w treść błogosławieństwo w istocie miało zamykać drugą z pięciu ksiąg, na jakie tradycja judaistyczna podzieliła zbiór 150 Psalmów; tę drugą księgę rozpoczynał Psalm 42 [41], który mówi o spragnionej łani, będącej jasnym symbolem duchowego pragnienia Boga. Teraz tę serię Psalmów wieńczy pieśń nadziei na nadejście epoki pokoju i sprawiedliwości, a słowa końcowego błogosławieństwa wysławiają obecność Pana, działającego skutecznie zarówno w dziejach ludzkości, w których «czyni cuda» (Ps 72 [71], 18), jak i w stworzonym wszechświecie, wypełnionym Jego chwałą (por. w. 19).
2. Jak stwierdziliśmy już omawiając pierwszą część Psalmu, decydującą cechą, pozwalającą rozpoznać postać króla mesjańskiego, jest przede wszystkim jego sprawiedliwość i miłość do ubogich (por. ww. 12-14). Tylko on jest dla nich punktem odniesienia i źródłem nadziei, ponieważ jest widzialnym przedstawicielem ich jedynego obrońcy i opiekuna — Boga. Dzieje Starego Testamentu uczą, że w rzeczywistości władcy Izraela zbyt często nie wypełniali tego obowiązku, nadużywając władzy wobec słabych, nędzarzy i ubogich.
Dlatego też Psalmista ukazuje teraz króla sprawiedliwego, doskonałego, którego wcieleniem jest Mesjasz, jedyny władca gotowy wybawić uciśnionych «od krzywdy i przemocy» (por. w. 14). Występujące tu hebrajskie słowo to termin prawniczy, oznaczający opiekuna najuboższych i ofiar, który został zastosowany również do Izraela «wybawionego» z niewoli, gdy żył w ucisku pod panowaniem faraona.
Pan jest pierwszym «Wybawicielem-Odkupicielem», który działa w sposób widoczny za pośrednictwem króla-Mesjasza, chroniąc «życie i krew» ubogich, swych protegowanych. Otóż «życie» i «krew» to podstawowa rzeczywistość osoby, prawa i godność każdego człowieka, prawa często gwałcone przez możnych i despotów tego świata.
3. W swej pierwotnej formie Psalm 72 [71] zawiera przed wspomnianą już ostatnią antyfoną aklamację na cześć króla-Mesjasza (ww. 15-17). Przypomina ona brzmienie trąby towarzyszącej chórowi, który składa władcy życzenia długiego życia, pomyślności, błogosławieństwa oraz by pamięć o nim trwała przez wieki.
Oczywiście są to elementy należące do stylu utworów dworskich, które charakteryzuje patos. Słowa te jednak stają się rzeczywistością w czynach doskonałego króla, oczekiwanego z wielką nadzieją, Mesjasza.
Mamy tu również do czynienia z charakterystyczną cechą pieśni mesjańskich, jaką jest udział całej przyrody w przemianie, która w pierwszym rzędzie ma wymiar społeczny: zboże będzie tak obfite, że stanie się niczym morze kłosów szumiących aż na szczytach pagórków (por. w. 16). Jest to znak błogosławieństwa Bożego, obejmującego całą ziemię, na której panuje pokój i pogoda. Co więcej, cała ludzkość, odrzucając i znosząc wszelkie podziały, zwróci się do tego sprawiedliwego władcy, spełniając w ten sposób wielką obietnicę, którą Pan złożył Abrahamowi: «niech jego imieniem wzajemnie się błogosławią wszystkie narody» (w. 17; por. Rdz 12, 3).
4. W obliczu tego króla-Mesjasza tradycja chrześcijańska intuicyjnie rozpoznawała rysy Jezusa Chrystusa. Św. Augustyn w swoich Objaśnieniach Psalmu 72 [71], odczytując pieśń właśnie w kluczu chrystologicznym, wyjaśnia, że nędzarze i ubodzy, którym Chrystus spieszy z pomocą, są «narodem ludzi w Niego wierzących». Co więcej, wspominając o królach, o których wcześniej była mowa w Psalmie, precyzuje, że «pośród tego ludu są także królowie oddający mu cześć. Albowiem nie zrażają się, że są potrzebującymi i biednymi, czyli pokornie wyznającymi własne grzechy, a odczuwającymi potrzebę chwały i łaski Bożej, i proszą, żeby wybawił ich od potężniejszego ów król, syn Króla», czyli od szatana, «oszczercy», «potężnego».
«Ten bowiem, który uniżył oszczercę i wszedł do domu mocarza, ażeby związawszy go zabrać jego majątek, tu 'wybawił ubogiego od mocnego, i biednego, który nie miał wspomożyciela'. Dokonać tego nie potrafiła ani niczyja moc, ani też żaden człowiek sprawiedliwy, ani żaden anioł. Skoro zatem nie było żadnego wspomożyciela, sam zbawił ich przybywając tu na ziemię» (71, 14: Objaśnienia Psalmów, Ps 58-77; tłum. Jan Sulowski, Pisma Starożytnych Pisarzy, t. XXXIX, Warszawa 1986, s. 281).
Streszczenie katechezy w języku polskim, odczytane podczas audiencji generalnej:
Rozważany dzisiaj Psalm wzbogaca naszą adwentową refleksję. Przedstawia pobożnego, sprawiedliwego władcę, obrońcę biednych i uciemiężonych (por. Ps 72 [71], 12-13).
Tradycja chrześcijańska odnajduje w opisie mesjańskiego króla oblicze Jezusa Chrystusa, Syna Bożego narodzonego z Dziewicy Maryi, oczekiwanego Zbawiciela.
W narodzeniu Chrystusa w Betlejem wypełnia się więc obietnica, którą Bóg złożył Abrahamowi: «W nim będą błogosławione wszystkie ludy ziemi» (por. Ps 72 [71], 17; Rdz 12, 3).
(Słowo Papieża do Polaków zamieściliśmy w «Kronice», n. 2/2005, s. 65.)
opr. mg/mg