Paulina Lis
Sylwia Majka
II Ochrona Środowiska
Temat: Bank Centralny i Banki komercyjne.
Bank Centralny
Pierwsze banki centralne zaczęły powstawać już w XVII wieku, w celu prowadzenia działalności monetarnej. Banki centralne zaczęły powstawać z potrzeby sprawnego zarządzania pieniądzem w rozwijającej się gospodarce towarowej.
Utworzenie wspólnego obszaru płatniczego euro wymogło przekształcenie bankowości centralnej państw należących do Unii Europejskiej. Powołano więc Europejski System Banków Centralnych (ESBC - Eurosystem) składający się z: Europejskiego Banku Centralnego (EBC) i banków centralnych narodowych (NBC). Bank Centralny Europejski powołany został 01.06.1999 roku i pełni obecnie funkcję banku centralnego, będącego instytucją ponadnarodową. EBC ponosi więc odpowiedzialność za prowadzoną politykę monetarną, m.in. politykę kursową, dlatego odpowiada on za przechowywanie i zarządzanie portfelem oficjalnych rezerw dewizowych państw strefy euro oraz wspieranie działania systemów płatniczych. ESBC jako instytucja ponadnarodowa ma również władzę pozwalającą na wyznaczaniu zadań bankom centralnym, nie prowadzących już niezależnej polityki monetarnej. Zgodnie z wymogami EBC banki narodowe zajmują się:
Realizacją operacji pieniężnych,
Zarządzaniem operacyjnym rezerwami zagranicznymi EBC,
Zarządzaniem własnymi rezerwami zagranicznymi,
Eksploatacją systemów płatniczych i nadzoru nad nimi,
Emisją banknotów wspólnie z EBC,
Gromadzeniem statystyk i współpracą z EBC,
By zachować spójność systemu bankowego centralnej sfery euro korzysta się tutaj z zasad:
Federalizmu
Instytucje realizujące funkcje banku centralnego wykonują swoje prace na obszarze kilku suwerennych państw. Realizowane przez nich zadania wyznaczane są przez EBC.
Subsydiarności
Wspólnota funkcjonuje jedynie wtedy, gdy pewne przedsięwzięcia nie mogą być osiągnięte w zadowalającym stopniu poprzez poszczególne szczeble państw członkowskich. Wiąże się to ściśle z decentralizacją wykonawczą (czyli realizacją polityki pieniężnej, prowadzeniem prac analityczno - doradczych z zakresu polityki pieniężnej, produkcji banknotów i monet oraz nadzorem bankowym na poziomie banków narodowych) oraz centralizacją na szczeblu EBC.
Banki narodowe państw członkowskich Unii Europejskiej posługujące się własną walutą również wchodzą w skład ESBC. Swoje zadania realizują jednak z wyłączeniem spraw dotyczących euro, posługując się walutami narodowymi, prowadząc własną niezależną politykę monetarną i kursową.
Obecne zadania banków narodowych polegają na:
Emisji pieniądza,
Zarządzaniu rezerwami walutowymi,
Kształtowaniu i realizacji polityki pieniężnej,
Realizacji polityki dewizowej państwa,
Wykonywaniu usług bankowych wobec rządu i jego instytucji,
Zapewnieniu bezpieczeństwa i płynności systemu płatniczego oraz systemu rozrachunków pieniężnych,
Zapewnieniu bezpieczeństwa i stabilności systemu finansowego.
Najważniejsze funkcje pełnione przez Banki Centralne to funkcja „banku banków” oraz status pożyczkodawcy ostatniej instancji. Na wniosek rządu w przypadku np. chęci wywołania wzrostu gospodarczego banki mogą obniżyć standardy realizowanej polityki monetarnej. Jednak uważa się, iż Banki Centralne powinny być niezależne, co również pozwoli na optymalną współpracę pomiędzy bankiem a rządem i parlamentem. Postuluje się, iż w przypadku niezależności Banku Centralnego rośnie stabilność cen, a także banki w pełni swobodnie realizują cele polityki monetarnej, gdy nie odczuwają presji od strony rządu i parlamentu.
Bank centralny może realizować swoje cele na drodze wybranej strategii. Według kryterium sposobu postępowania banku centralnego w oddziaływaniu na gospodarkę wyróżniamy następujące strategie:
Strategia monetarystyczna
Opiera się na założeniu, iż ilość pieniądza ma dominujący wpływ na przyrost produktu krajowego brutto i/lub przyrost cen w gospodarce. Dlatego banki centralne sterujące ilością pieniądza przez kontrolę bazy monetarnej i jej agregatów, mogą skutecznie oddziaływać na gospodarkę, czyli ceny, dochody i zatrudnienie, a w konsekwencji na stały wzrost gospodarczy. W tej strategii bank centralny długookresowo oddziałuje na przyrost produktu krajowego brutto, uwzględniając zmiany w utrzymywaniu rezerw pieniężnych przez podmioty gospodarcze. Takie oddziaływania sprzyjają utrzymywaniu równowagi pieniężnej na poziomie odpowiadającym przystosowaniu się popytu na pieniądz w gospodarce do wielkości podaży pieniądza kontrolowanej przez bank centralny.
Strategia zorientowana na potencjał
Opiera się na założeniu, że kontrola ilości pieniądza w gospodarce powinna być ukierunkowana na wzrost realnego produktu krajowego brutto oraz wzrost ogólnogospodarczego potencjału produkcyjnego. Obecne więc są tutaj zmiany koniunkturalne gospodarki, gdyż decydują one o stopniu wykorzystania potencjału. Właściwa średnioterminowa prognoza wzrostu potencjału produkcyjnego determinuje skuteczność prowadzonej przez bank polityki monetarnej.
Strategia postkeynesowska
Opiera się na założeniu, iż płynność, czyli zamrożony w kasach zasób pieniężny, który nie wpływa na popyt jest funkcją wysokości stopy procentowej. Polityka pieniężna skupia się tu na kształtowaniu poziomu stopy procentowej wyznaczającej poziom równowagi popytu i podaży na pieniądz w gospodarce.
Strategia sterowania płynnością bankową
Zakłada się tutaj, iż wielkość globalnego popytu w gospodarce zależy od zdolności banków do kreacji kredytu jako form współczesnego pieniądza.
Współcześnie kładzie się nacisk na stabilizowanie inflacji, dlatego ze względu na cel współczesnej polityki monetarnej wyróżniamy:
Strategię kontroli podaży pieniądza
Polega ona na dokonaniu wyborów, które z agregatów monetarnych należy utrzymać na określonym poziomie poprzez działania banku centralnego. Kontroli podlega jeden lub jedynie kilka agregatów monetarnych, co sprawia, iż bank traci kontrolę nad stopami procentowymi w gospodarce. Może to spowodować wysokie ryzyko inwestycyjne, co z kolei znacząco wpłynie na wartość aktywów rynku pieniężnego i koszt kapitału pożyczkowego. Dodatkowo bank centralny ma tutaj znaczący wpływ na utrzymanie stabilnego poziomu płynnych rezerw w gospodarce, dlatego jest on wciąż aktywny na rynku międzybankowym. Podporządkowany zostaje również kurs walutowy.
Strategia kontroli stóp procentowych
Obserwuje się tutaj nominalną, krótkoterminową stopę procentową na rynku międzynarodowym. Przy zaobserwowaniu spadku lub wzrostu owych stóp względem wyznaczonego poziomu następuje natychmiastowa interwencja banku centralnego. Forma owej interwencji uzależniona jest od m.in.: posiadanych przez bank centralny aktywów finansowych, poziomu rozwoju rynku międzynarodowego i oceny źródeł owych zmian oraz skuteczności reakcji banku na obszarze rynku międzynarodowego. Nałożona przez bank centralny stopa procentowa jest wiążącym parametrem dla całego rynku finansowego.
Strategia kontroli kursu walutowego
W owej strategii kurs walutowy pełni rolę tzw. „kotwicy” realizacji celu finalnego polityki monetarnej. Kurs walutowy jest utrzymywany na stałym poziomie, podlegającym niewielkim wahaniom, co pozwoli na odpowiedź w przypadku jego destabilizacji w gospodarce. W konsekwencji pozostałe parametry rynku pieniężnego zostają podporządkowane w celu kontroli kursu walutowego.
Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego
Następuje tutaj ogłoszenie przez bank centralny oficjalnego poziomu inflacji w jednym bądź kilku horyzontach czasowych, z znaczącym podkreśleniem, iż niska i stabilna inflacja stanowi główny cel polityki pieniężnej. Krótkoterminowe stopy procentowe rynku pieniężnego znajdują się pod ścisłą kontrolą banku centralnego. Bank dokona wyboru tej stopy procentowej, która posłuży do realizacji bezpośredniego celu inflacyjnego - najczęściej jest to stopa procentowa rynku międzynarodowego.
Strategia eklektyczna
Ta strategia charakteryzuje się realizacją wielu celów polityki pieniężnej. Poprzez optymalną realizację różnych celów dochodzi się do utrzymania niskiego poziomu inflacji. Owa strategia najczęściej wykorzystywana jest w państwach borykających się z problemem wysokiej inflacji.
By dokonać wyboru odpowiedniej strategii działania bank centralny musi zanalizować podejmowane potencjalne zadania pod kątem potrzeb i perspektyw rozwoju gospodarki krajowej. Obecnie decyzje podejmowane są, by ustabilizować inflację, a także tempo wzrostu gospodarczego.
Bank centralny jako wyłączny emitent pieniądza krajowego określa ilość środków pieniężnych stawianych do dyspozycji podmiotów gospodarczych, czyli decyduje o podaży pieniądza na rynku finansowym. To on ma bezpośredni wpływ na wielkość tzw. bazy monetarnej, dotyczącej ilości pieniądza gotówkowego pod postacią bilonu i banknotów. By móc należycie kontrolować podaż pieniądza bank centralny posługuje się agregatami monetarnymi będącymi statystycznymi miarami właśnie podaży pieniądza. Agregaty monetarne tworzone są przez każdy bank centralny indywidualnie, w oparciu o strukturę podaży pieniądza krajowego. Wyróżnia się 5 miar pieniądza. Są to:
Agregat M0 (baza monetarna)
Pieniądz gotówkowy, wartość rachunków bieżących banków komercyjnych oraz rachunki rezerwy obowiązkowej
Agregat M1
Zawartość agregatu M0 powiększona o wartość depozytów na żądanie w złotych i walutach obcych w bankach komercyjnych
Agregat M2
Zawartość agregatu M1 powiększona o wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie
Agregat M3
Zawartość M2 powiększona o bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nieprzekraczającym 2 lat oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu
Agregat ogólnej płynności gospodarki L (M4)
Zawartość agregatu M3 powiększona o papiery wartościowe i dokumenty handlowe.
Im szerszy agregat (obejmuje wtedy mniej płynne aktywa), tym trudniejsza jest jego kontrola. Obecnie na współczesnym rynku pieniężnym obserwuje się wiele nowoczesnych instrumentów finansowych w aktywach bankowych, umożliwiających swobodny przepływ pieniądza i kapitału. Sprawia to, iż zmniejszana jest skuteczność banku centralnego w kontroli podaży pieniądza bankowego.
Stopa rezerwy obowiązkowej skutecznie reguluje podaż pieniądza kredytowego, jednak obecnie maleje jej znaczenie w kształtowaniu owej podaży.
Banki centralne posługują się w regulacji podaży pieniądza również innymi instrumentami, m.in. prawnymi i instytucjonalnymi. Instrumenty prawne mają za zadanie określić stopień swobodny polityki kredytowej prowadzonej przez banki. Ustalają więc one zakres, charakter oddziaływania banku centralnego, a także granice ingerencji. Natomiast instrumenty instytucjonalne określają normy zachowań m.in. podczas pośrednictwa finansowego.
Na rynku pieniężnym doskonale widać zależność banków komercyjnych od banków centralnych obserwując jedynie znaczenie stop procentowych. W przypadku wzrostu stóp procentowych banku centralnego, analogicznie wzrastają stopy procentowe banków komercyjnych. Również spadek stóp procentowych banku centralnego ponosi za sobą natychmiastową odpowiedź banków komercyjnych. Ponadto banki centralne poprzez oficjalne rezerwy dewizowe zabezpieczają transakcyjne potrzeby banków komercyjnych.
Równie ważne zadanie ma Bank Centralny w obliczu kryzysu gospodarczego. Europejski Bank Centralny jako jeden z pierwszych podjął interwencję, by odpowiedzieć na globalny kryzys finansowy poprzez uregulowanie płynności międzybankowego rynku pieniężnego i kanał stopy procentowej. Jego działania polegały m.in. na:
Zwiększeniu skali operacji otwartego rynku
Zlikwidowaniu bariery w dostarczaniu ilości środków płynnych przy zachowaniu stałej stopy procentowej
Poszerzenie zakresu instrumentów finansowych stosowanych do zabezpieczenia dla transakcji banków z bankiem centralnym
Polski Bank Centralny - NBP
Na wniosek księcia Ksawerego Druckiego - Lubeckiego w roku 1828 powołano w Warszawie Bank Polski, będący bankiem państwowym. Jego zadaniem była przede wszystkim emisja polskiego złotego, według zasady tzw. srebrnego monometalizmu. To zadanie było wypełniane poprzez wymiany emitowanych złotych na srebrne monety, a rozmiary ich emisji zależały od zasobów srebra Narodowego Banku Polskiego. Ponadto jego celami była obsługa długu publicznego oraz prowadzenie operacji depozytowo - kredytowych charakterystycznych dla banku handlowego, tj. udzielał pożyczki i kredyty przedsiębiorstwom i instytucjom państwowym.
Według konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Spełnia on zadania tożsame z zadaniami innych Banków Centralnych, w tym Europejskiego Banku Centralnego, przy czym realizuje również cele charakterystyczne dla banku państwa posługującego się odmienną walutą. Z uwagi na tak ważną rolę NBP jego funkcjonowanie reguluje odmienna ustawa, inna niż dla banków komercyjnych.
Główne zadania Narodowego Banku Polskiego to:
Emisja pieniądza
Rozliczenia pieniężne
Regulowanie działalności kredytowej banków (udzielanie kredytów i nadzór)
Gospodarka dewizowa
Od października 2008 roku Narodowy Bank Polski wprowadził nowy mechanizm swojej działalności tzw. „pakiet zaufania”. Miał on umożliwić bankom pozyskiwanie środków złotowych na okresy dłuższe niż jeden dzień, pozyskiwanie środków walutowych oraz zwiększyć możliwości pozyskiwania płynności złotowej przez banki. W kwietniu 2009 roku owy pakiet został rozszerzony na wniosek banków komercyjnych o m.in.: wprowadzenie możliwości wykonywania 6-miesięcznych operacji repo (transakcja sprzedaży i odkupu papierów wartościowych, najczęściej skarbowych), wydłużenia transakcji swap we frankach szwajcarskich czy możliwości nettingu.
Banki komercyjne
Bank to instytucja przede wszystkim nastawiona na generowanie zysku poprzez przyjmowanie wkładów (prowadzenie rachunków dla osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, lecz posiadających zdolność prawną) i udzielanie kredytów.
Wkłady finansowe przeznaczane są na zakup papierów wartościowych lub inwestycje w aktywa o wysokiej płynności. Jednakże wkład jest dalej zobowiązaniem banku wobec klienta, który jest jego właścicielem.
Banki komercyjne stanowią jedyne ogniwo będące pośrednikiem finansowym zaopatrującym tradycyjne podmioty gospodarcze w płynność, z uwagi na licencję udzieloną im przez państwo. Dlatego mogą one udzielać kredyty i przyjmować depozyty.
Zasilanie banków w kapitał jest zbliżone do realizowanej przez banki centralne funkcji kredytodawcy ostatniej szansy. Kredyty refinansowane stanowią instrumenty polityki monetarnej wpływające na podaż pieniądza krajowego. Jedną z takich form jest kredyt lombardowy umożliwiający elastyczne pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Bank centralny udziela go na podstawie umowy ramowej zawartej z bankiem komercyjnym, określającej rodzaj papierów wartościowych, będących przedmiotem zastawu, a także haircut służący wyznaczeniu wartości poziomu zabezpieczeń dla tego kredytu. Ważną role w podaży pieniądza bankowego spełnia kredyt techniczny udzielany w ramach transakcji depozytowo - kredytowych.
Banki komercyjne na bazie aktualnych stop procentowych banku centralnego, zdywersyfikują go w celu wyznaczenia tzw. marży odsetkowej, która to właśnie stanowi ich źródło dochodu. W celu jej wyznaczenia brane są pod uwagę stopy procentowe narzucone przez bank centralny oraz polityka cenowa mająca sprawić, iż ich oferta stanie się dla klientów ekonomicznie atrakcyjna. Obecnie banki komercyjne prowadząc politykę cenową na rynku pieniężnym określają stopy procentowe:
Depozytów bankowych
Kredytów bankowych
Pożyczek rynkowych
Instrumentów pozabilansowych
Papierów wartościowych
Natomiast do zadań banków należą:
Przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych
Wykonywanie operacji czekowych i wekslowych
Dokonywanie obrotu dewizami i prowadzenie rozliczeń z zagranicą
Obsługa pożyczek państwowych
Emitowanie i obrót papierów wartościowych
Przechowywanie wartościowych przedmiotów i papierów wartościowych
Udostępnianie skrytek sejmowych
Udzielanie gwarancji bankowych
Udzielanie poręczeń
Wydawanie kart płatniczych i wykonywanie operacji przy ich użyciu
Nabywanie i zdobywanie wierzytelności pieniężnych
Bibliografia:
Begg D., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007,
Gliniecka J., System bankowy w regulacjach polskich i unijnych, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz - Gdańsk 2004,
Meredyk K., Teoria ekonomii, Tom II: Makroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003,
Pyka I., Bank centralny na współczesnym rynku pieniężnym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010,
9