Fil.nie bada zadnego wybranego fr. Rzeczywistosci interesuje się swiatem jako caloscia, bada najbardziej szczegol. Pr. Rzadzace spol, przyroda, mysla ludzka oraz drogi naukowego poznania swiata ma wymiar uniwersalny dazy ku syntezie; przedm: fil klasyczna pytala o nature bytu,poznania, czlowieka, spoleczenstwa,powinnosci czlowieka ONTOLOGIA teoria bytu, metafizyka, nauka o bycie, inaczej przyrodoznaw-stwo,n. o najogolniejszych zas. rzeczywistosci, jej atrybutach, strukturze,mechanizmach zmian.jednym z podst pytan ontologii jest zasadniczy probl fil co jest pierwotne:byt czy swiadomosc? duch czy materia?czyli czy byt redukuje się do struktur swiata widzialnego,czy tez jego podst sa uchwytne pojeciowo struktury swiata widzialnego czy tez niewidzialn GNOSEOLOGIA (epistemologia)teoria poznania,n. o przedm,zakresie, zrodlach, metodach i prawomocnosci poznania-odp na caly katalog roznych problemow fil,majacych swoje odniesienie do n szczegol-dziedzina abstrakcyjna ale wazna-zajmuje się analiza poznaniahistoriozofiafil spol zaj się spol,bada jego dzieje ich rytm i prawa nimi rzadzace, problemat. struktur,warstw spol,geneza powst zmian,zanikanie inst spol, probl migracji itpfil czlowiekakoncentr zainteresowanie na indywiduum-na osobowosci czlowieka-przedm zainteresowan i refl jest pojedynczy czlow,stawia pyt o sens i cel zycia, powinnosci i stosunki, wonosc i odpowiedzialnoscDzieje filozofii 7/6wpne Grecja, przedtem kult.przedfilozof. charaktery. się-brakiem fil ale ludzie zadawali pytania filozoficzne, odp na nie szukano w sferze mitolog-religijnej ludzie posiadali spora wiedze empiryczna,z ktorej jednak nie wyprowadzali wnioskow natury filoz 7/6pne pierwsi mysliciele, probl m.in.genezy swiat-poszukiwali 1-szej substancji,z kt.swiat mogl być zbudowany-1 zasada z kt mogl powstac bogactwo fenomenow(swiata)było ARCHE-1-szymi mysliciel stos te metode był TALES Z MILETU-rozpoczal szkole filozofow Jonskich-fil przyrody-prazasada jest woda-zrodlo zycia,bez niej nic nie istnieje ANAKSYMANDER-aperion-neutralny bezkres ANAKSYMENES-powietrze-od nich zaczelo się filozoficzne myslenieHERAKLIT Z EFEZU-pyt-Jak ten swiat istnieje?-ogien-metafora jak powstal swiat-ogien jest dynamika,procesem „pantha rei”-swiat jest dynamiczny pozbawiony stabilnosci-heraklit był DIALEKTYKIEM; dialektyka-1 heraklitenska-swiat jako dynamika-2-odnosila się do sztuki mowienia, dyskutowania argumentacji, poprzez jezyk poznajemy czlow. PARMENIDAS - przeciwnik Heraklita; istnieje niezmienny, niepodzielny byt, dyskwalfikuje zmysly, wyklucza ruch, brak ruchu, bo niebyt przechodziłby w byt, ważny jest rozum, statyzm, zasada tożsamości i niesprzecznosci(nie moze jednoczesnie istniec byt i niebyt) DEMOKRYT Z ABDERY-podrozowal poznajac filozofie i religie-atomistyczna koncepcja materii; atomos - niepodzielność, calość świata zbudowana jest z małych czasteczek, ktore wchodzą w określone konfiguracje tworząc rzeczy, a rozdzielajac sie rozkładają rzecz z powrotem na atomy; atom jest wieczny - podobnie do bytu Parmenidasa tylko, że atom znajduje się w ruchu
(zalozycielem szkoly MATERIALIZMU ATOMISTYCZNEGO był LEUKIPPOS)-koncepcja idealnego spol kierujacego się demokracja, zwolennik HEDONIZMU-czerpanie przyjemnosci z zyciafilozofowie przyrody,kierowali uwage ku swiatu zewn.,kolejny już uznal ze fil powinna zwrocic się ku czlowiekowi
LUKRECJUSZ - "O naturze wszech rzeczy"; oprocz atomu istnieje próżnia, czyli są atomy i nieatomy, w próżni następuje ruch; atomy- mają "haczyki" ktore powodują ich łączenie,- spadaja z gory na dol w nieskonczonosc wszechswiata,- różnią się cechami ilościowymi SOKRATES-czlowiek-najwazniejszy el rzeczywistosci 1 teza sokratesa-odrzucenie dotychczasowej wiedzy-dysponentami wiedzy byli i sa mysliciele,z kt należy podjac dialog by sprawdzic wiedze-S. sztuke dialogu opracowal do perfekcji, drazyl az doprowadzil do tego ze rozmowca poczal watpic w to co mowil-rozmowcy w koncu stwierdzali ze albo nic nie wiedza albo sa glupcami-często kompromitowal autorytety Formy dialogu-elenktyczna-na celu eliminowanie blednych mnieman i utrzymywanie w ryzach ”madrali”,którzy przyparci do muru przyznawali się do chwiejnej wiedzy ”sokratejska niewiedza”majentyczna pozytywna-chodzilo o kreowanie prawdy,S. w drodze rozmowy dochodzi do prawdy,tu rozmowca dochodzi do slusznego stwierdzenia—z S. zwiazany jest tzw.INTELEKTUALIZM ETYCZNY-uznawal ze istnieje sojusz miedzy rozumem i dobrem-zastanawiamy się przeciez jak postepowac moralnie-kwintesencja stanowiska S.-trzeba poznac czym jest dobro +obronne mowy sokratesa; skazany przez sad ludowy za bezboznosc i psucie mlodziezy, nie odczuwal potrzeby podrozowania, jedynym dobrem jest wiedza a zlem niewiedza, ze bogactwo i wysokie urodzenie nie przynosza zaszczytow a jedynie nieszczescie PLATON-uczen S.,to on uczynil S. bohaterem,pisal pieknym jezykiem,wazne idee przedstawial poprzez metafory ”jaskinia platona”-w jaskini sa przykuci ludzie którzy widza tylko cienie swoich sylwetek;swiat jest dualistyczny-istnieje byt pierwotny (twory)niezmienne i doskonale)i ich ziemskie odbicie (czyli to co my widzimy-znieksztalcone cienie);uwazal ze niektorzy wyjatkowi ludzie mogą dotrzec do idealnego swiata-piekna,dobra, doskonalosci-zanurzenie w swiecie zmyslowym= oderwanie od idealnego swiata;koncepcja praegzystencji duszy-zadaniem czlow. Jest w drodze kontemplacji odkrywanie wiedzy jaka posiada dusza-tylko nieliczni potrafia tak gleboko zatopic się w sobie-sa to filozofowie-nie kontentuja się pozorami, osiagaja prawdziwa madrosc;dusza jest tym co boskie w czlow.-jest niematerialna i niesmiertelna;3rodzaje poznania za pomoca duszy:1-zmyslowe-czyli domysl, mniemanie,opinia,kt.przedmiotem sa zjawiska swiat zmyslowy; 2-posrednie-poznanie rozsadkowe,kt przedm sa pojecia posrednie(matematyczne,geometryczne wlasnosci)3-noetyczne-bezposrednie widzenie prawdy,istnienia;Platon wprowadza TELEOLOGIZM-celowosciowa interpretacje powstania i budowy swiata,towarzyszy temu PANPSYCHIZM-poglad ze planety i wszechswiat posiadaja dusze,ponieważ dusza jest zasada zycia, bog stworzyl najpierw dusze a potem cialo; CNOTA dazenie do celu idealnego i partycypacja na poziomie ludzkiej aktywnosci w absolutnym dobru,kt samo w sobie jest zbyt odlegle,by bezposrednio było miara ludzkiej dzialalnosci; 3czesciom duszy odpowiadaja 3 cnoty:-duszy pozadliwej cnota jest umiarkowanie,impulsywnej-mestwo, rozumnej-madroscharmonie miedzy nimi zapewnia 4 cnota-sprawiedliwosc; spoleczenstwo podzielil na 3 grupy:1-rzadzacy spolecz. (najmadrzejsi-filozofowie-glowa)2-dbajacy o porządek (sluzby dbajace o porządek spol,administracja-sila-tors)3-ludzie pracy(rolnicy,rzemieslnicy-ponizej przepony),nie uwzglednial niewolnikow.„Panstwo”-opisuje idealne panstwo-z gory wszystko okreslone,zycie jest racjonalne i efektywne,nad panstwem czuwa madry prawodawca,prawo jest na samym szczycie,okresla każdy el. zycia, jest przed wszystkim realizacja wartosci moralnych, dobra, od platona zaczyna się IDEALIZM sztuka jest nasladowaniem natury,a powinna być nasladowanie idei,poezja to boski szol bowiem przez poetow przemawiaja bogowie;2drogi interpretacji sztuki: koncepcja naturalistyczna-nasladowanie-kreacjonistyczna-mistyczny proces tworzenia w natchnieniu ARYSTOTELES ZE STARGINY-uczen platona, zdawal sobie sprawe ze w fil istnieja 2 nurty reprezentowane przez Demokryta(konc. materialist) i Platona (konc idealist.)-oba kierunki uznal za jednostronne-droga prawdy prowadzila go do syntezy mater. i ideal. ARYSTOTELIZM; swiat sklada się nie tylko z materii ale tez z tego co idealne-konc. dualist.-forma jest w ruchu,jest czyms zmiennym, idealnym,materia jest stala-po prostu istnieje; zwany FILOZ ZLOTEGO SRODKA-uwazal ze istnieje 1 przyczyna, nie majaca swojej przyczyny,ale reszta dokonuje się w lancuchu przycz-skutkowym; wiedza jest ogolna ale byt nie-bada najogolniejsze zasady bytu i pierwsze przeslanki wiedzy; 4 zas wyjasniajace rzeczywistosc:FORMA-ksztalt, postac,to co rozpoznawalne jako istota,pierwiastek czynny, energia,definiuje gatunek,poj doskonalej formy prowadzi do poj formy czystej,ducha i boga;MATERIA-substrat,podloze wszelkich zmian,nieokreslonosc, szczegolo-wosc,potencjalnosc-charakter. się brakiem gotowosci do przyj. formy innej, doskonalszej PRZYCZYNOWOSC-4rodzaje-formalna-forma, wzor wg kt rzecz zostaje wykonana-materialna-istnienie tworzywa-sprawcza-to co wykonuje czynność-celowa-celem jest dobro CELOWOSC-kt okresla mechanizm ruchu; mowil o spol-priorytet należy do klasy sredniozamoznej bo to ona jest zainteresowana utrzymaniem dobrze zorg. panstwa, przeciwstawial się oligarchii i demokr1 klasyk liberalizmu; czl. to istota polityczna(spoleczna), czlowieczenstwo wynika z faktu przebyw. wśród innych-socjalizacja; EUDEMONIZM-nurt etyczny,szczescie to wartosc nadrzedna,czlowiek osiaga szczescie bedac istota dzielna tzn.korzystanie z rozumnosci-każdy czyn winien być zdominowany namyslem-racjonalizm dzialania”czlowiek jest kowalem wlasnego losu””nie przesadzaj w niczym”, mowi tez o cnotach EUKLIDES i szkola megorejska-„nie ufac zmyslom ale rozumowi”, byt jest 1,to absolutna niezmienna tozsamosc,kt nie dopuszcza obok siebie swego przeciwienstwa, dobro jest 1 ale jest wielopostaciowe, zlo jest niebytem,nie istnieje, metoda megarejczykow była nastepujaca-krytykowali konkluzje (zamiast przeslanek)wykazywali ich absurdalnosc
Szkola cynikow-ANTYSTENES-zalozyciel, przeciw. cyrenaikow, glosili ascetyzm, wyrzeczenea, tylko na tej drodze można być czlow,być wolnym,rozwijajac osobowosc, indywidualnosc, odrzucaja swiat materialny Antystenes-REIFIKACJA (wyrzeczenie),odrzucali akty spoleczne-polityki, moralnosci itp.,formowali program negujacy to co nazywamy cywilizacja-najbardziej znany DIOGENES Z SYNTOPY-nauczal postawy rozwoju swojej indywidualnosci,rozumu, mieszkal w beczce, bedacej symbolem wyrzeczenia,uwazal ze być cynikiem jest bardzo trudno,ale oznacza to być czlow. Aleksander Wlk tez chcial go poznac”czlowieka nie widzialem zadnego ale tlum jest ogromny”,narazal się bogatym ludziom EPIKUR Z SAMOS-zyl w trudnych czasach,mowil jak zyc w takim swiecie,jak wyglada zycie madrego czlow-filozofa,autor zawolania”zyj w ukryciu”-tzn z dala od teatru wydarzen politycznych,wojennych-nie sa godne jego czasu, madry czlow tworzy swój wlasny swiat wartosci, był hedonista, 2postawy do osiagniecia szczescia-kierow. się rozumem-czlow wyobraza sobie sytuacje lekowe-po ich analizie okazuje się ze czesta sa pozorne,urojone, Epikur stworzyl liste lekow i bojazni; najwazniejsze-lek przed wieczna kara,potepieniem-wymyslony przez ludzi, to czlowiek uznal ze bogowie będą go karac wiecznym potepieniem za grzechy na ziemi, uwaza ze bogowie nie interesuja się ziemskim padolem, bogowie sa madrzy i nie mogliby skazywac czlow na potepienie -wieczna kara nie miesci się w pojeciu sprawiedniwosci;lek przed smiercia-lek pozorny,smierc nie naklada się na zycie, gdy zyjemy smierci nie ma,gdy jest smierc to nas już nie ma; zycie wartosciowe to takie kt dostarcza najwiecej wartosci,swiat medrca zwany jest autentycznie OGRODEM EPIKURA ATARAKSJA-porzadany stan istnienia czlowieka-Epikur twierdzi ze trzeba dazyc do ataraksji,ukojenia-wyciszenia(rodzaj nirwany), przyjemnosc to stan wewnetrznego ukojenia,spokoju, blogostanu-wazne żeby odkryc piekno swiata; możemy przyjac odp postawe wobec cierpiena, już samo cierpienie można uznac za przyjemne,ma w sobie el pozytywny,medrzec potrafi przyjac odp postawe wobec bolu, CZWORMIAN LECZNICZY EPIKURA:pamietaj,ze bogowie nie sa msciwi,nie ma kary wiecznej; pamietaj ze smierc jest nieuchronna,przyjmij postawe spokoju; pamietaj ze to co jest dobre,jest latwe do uzyskania; pamietaj ze ze zla można latwo zrezygnowacSTOICY-fil dotyczy stos czl do swiata przyrody a także do siebie samego; uwazali ze w swiecie tym istnieje el materialny i duch; swiat przyrody jest tym co wieczne i niezniszczalne, jego rozwoj nie jest chaotyczny,madry obserwator widzi porządek,madrosc, racjonalnosc, w przyrodzie istnieja prawa i koniecznosci które medrzec akceptuje i stara się zrozumiec-ZYC ZGODNIE Z NATURA; stoicyzm odrzuca emocje,uczucia, namietnosci, emocje nie mogą rzadzic istotaracjonalna; postawa stoicka-postawa zrozumienia,zgody z przyroda,prawami i koniecznosciami, nieuleganie impulsom, stan ten jest APATIA postawa niezaangazowania uczuciowego,a także meznosci medrca postawa duzych wymagan wobec siebie, nie jest to latwe,trzeba się doskonalic; stoicyzmnurt perfekcjonistyczny wymagajacy od swego zwolennika nieustannego doskonalenia; szkola nawiazywala do etyki cynikow, eraklitejskiej filozofii przyrody,poniekad do Platona i Arystotelesa,najbardziej uniwersalistyczna ze szkol hellenistycznych,najbardziej wplywowa w kulturze rzymskiej;3fazy-1-zalozycielska, wczesna,atenska-2-srednia-okres rozpowszechniania się poza atenami-3-pozna,rzymska, zwana neosstoicyzmemwybitni stoicy tego okresu LUCIUS SENEKA-w jego rozumowaniach dominowala etyka,fil miala ksztaltowac ducha,uczyc czynow ,nie slow,porzadkowac zycie,uczyc jak być szczesliwym a nie marnowac zycie
SW. AUGUSTYN(370-430ne)mysliciel chronologicz z antyku, mentalnie ze sredniow, ur się w Numbii,rodzina patrycjuszy, wszechstronnie wyksztalcony,poznawal swiat we wszystkich aspektach, pozniej tworca ASCETYKI,poczatkowo miał niewiele wspolnego z chrzescijanstwem,zauroczyl się nim, pelen entuzjazmu dla nowej wiary,tworzac zreby syntezy zwanej pozniej AUGUSTYNIZMEM; odwoluje się do Pisma Sw i fil Platona, fil teocentryczna”uwierz abys zrozumial”, droga do prawdziwej madrosci wiedzie przez religie, odrzucal rozum, zycie jest pielgrzymka wiadaca do swiata ponadzmyslowego ze swiata pozornego,przemijajacego, karze odwracac się od swiata zmyslowego ILUMINACJA akt oswiecenia-wazny el wskaz na to kim czl. jest i czy wejdzie na droge prawdy, od Boga zalezy zycie czlowieka,czy będzie ono pelne i udane czy nieszczesliwe i ulomne AKT PREDESCYNACJI-zycie ludzkie okreslone jest z gory przez Boga,ale czl ma poznawac co jest celem zycia na ziemi; istnienie i trwanie swiata jest calkowicie zwiazane ze stworca; ILUMINACJA-wartosc poznania umyslowego, nie zmyslow,a wtedy gdy odnosi się do spraw eschatologicznych nabiera zabarwienia mistycznego;dobro-wszystko co istnieje, gdyz jest dzielem Boga-dobra absolutnego;glowne dobro w rzeczach stworzonych przez Boga-miara,postac,porządek; TEODYCEA-obrona doskonalosci Boga przed zarzutem odpowiedzial. za zlo istniejace w swiecie; zlo jest zepsuciem naturalnej miary,postaci czy porzadku; ANTROPOLOGIA-wyroznione miejsca poza Bogiem zajmuja pojecia czlowieka, duszy i ciala; dusza-byt prosty o swoistej substancji-7stopni rozwoju:1-ozywienie ciala, 2-zycie zmyslowe,3-sztukai wiedza, 4wewnetrzne oczyszczenie i oderwanie od dobr zmyslowich,5-dusza osiaga doskonala czystosc 6-dusza poznaje Najwyzsza Prawde,7-wcodzi w posiadanie Najwyzszego Dobra; trudna droga do swietosci-pokusy plyna glownie ze strony ciala i autor nasz nie chce ich usprawiedliwiac, wszelako nie uwaza, ze cialo z natury jest grzeszne;podzial ludzkosci na: kieruj. się zasadami zycia chrzescijanskiego-boskiego; kieruj. się zasadami zycia ludzkiego; glowna siedziba panstwa bozego jest niebo ale po ziemskim padole porusza się czastka jego czlonkow PIOTR ABELARD-uwazany za jednego z ojcow SCHOLASTYKI-była metodą rozumowania polegającą na ścisłym stosowaniu ustalonej procedury. Składała się z komentowania tekstu, dyskusji i wyciągania wniosków,Podst założenia scholastyki: Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można jednak uzasadnić je rozumowo. Metody rozumowego dowodzenia oparte były na dziele Arystotelesa pt. Logika. Była podstawą teologii, czyli nauki o Bogu.
TOMASZ Z AKWINU substancjonalne pojmowanie bytu-jedynymi bytami sa subst., czyli byty indywidualne; 5dowodow na istnienie Boga:1-z ruchu (kazda rzecz poruszajaca się jest poruszana przez inna)2-z przyczyny sprawczej;3-z przygodnosci i koniecznosci (istn. bytu z koniecznosci i bytu nie posiadajacego przyczyny koniecznosci poza soba)4-ze stopniowania w rzeczach(cos jest mniej lub wiecej dobre, wiec istnieje cos co jest najlepsze)5-z boskiego kierownictwa;; Bog stworzyl swiat, co dla swiata było konieczne ale dla Boga nie; stworzenie swiata było aktem bozym wolnym i nie wymuszonym(creatio ex nihilo-stworzenie z niczego);; personalistyczna koncepcja czlowieka: czlowiek =dusza(doskonalsza skladowa czlowieka, Bog stwarza dusze zawsze dla konkretnego,niepowtarzalnego ciala,w zwiazku z czym niemozliwa jest jej praegzystencja czy wedrowka z ciala do ciala)+cialo(ma swoje wady,ale dusza tez nie jest bez wad);; hierarchia bytow-czlow jest na pograniczu stworzen duchowych i cielesnych; 5wladz duszy:wegetatywna ,zmyslow.pożądawcza, ruchu przestrzennego,poznania umyslowego; 3poziomy duszy: roslinny,zwierzecy,rozumny;; cnoty-ich domena jest wola, fundamentalne cnoty to:1sprawiedliwosc (rzadzaca czynami gdy w gre wchodza prawa innych ludzi),2 umiarkowanie (panujace nad uczuciami),3mestwo (umozliw. woli podporzad-kowanie się nakazom rozumu praktycznego) ,4roztropnosc (sprawnosc slusznego rozwiazyw. szczegolowych probl moralnych);; sumienie nie jest wladza odrebna od woli czy rozumu, jest to pewien akt czy akty przykladania miernika naszego rozumu do postepowania, może tez oznaczac zespol naturalnych zasad rozumu praktycznego, okreslanych w srednioweiczu nazwa SYNDEREZIS FRANCOIS BACON jeden z wlk utopistow-autor Nowej Atlantydy, studiowal prawo w Cambridge; odkryl 2 skrajne,przeciwstawne sobie modele(przygladajac się sposobom uprawiania wiedzy):-empirycy-podobni do MROWEK-zbieraja tylko i uzywaja-racjonalisci-PAJAKI-sami z siebie snuja watek; postuluje 3-wg niego poprawny sposób na przykl. PSZCZOLY-kt postepuje w sposób posredni: zbiera wprawdzie material, lecz wlasnymi silami go przerabia i ksztaltuje, nie inne jest zadanie filozofii: nie opiera się wylacznie na silach umyslu, nie sklada tez materialu dostarczonego przez historie naturalna i eksperym. mech. w stanie surowym, lecz zmieniwszy i uksztaltowawszy go poprzednio w rozumie NOWOZYTNOSC KARTEZJUSZ (RENE DESCORTES) racjonalista COGITACJONIZM-cogito ergo sum-to jedyny pewnik,aksjomat,kt jest pkt wyjscia do formulowania kolejnych twierdzen, swiadomosc wlasnego myslenia jest pierwszym i oczywistym faktem na kt można budowac gmach wiedzy pewnej;; metoda-nowy gmach należy rozpoczac od wypracowania niezawodnego,prowadzacego ku prawdzie narzedzia-prawdziwie naukowej metody, dzieki metodzie DEDUKCYJNEJ fil jest w stanie wydobyc i przedst. wiedze w postaci logicznie uporzadkowanego syst;; dowod na istnienie Boga-Bog-substancja nieskonczona,niezalezna,o najwyzszym rozumie i mocy,kt stworzyla czlowieka i wszystko in. co istnieje o ile istnieje(stwierdza ze bog istnieje);DUALIZM istnieje 2 substancje, czl tez sklada się z 2el: duszy (substancji myslacej) ciala-sub rozciaglejoba naleza do odmiennych porzadkow-fiz i duchow, nie ma miedzy nimi mozliwosci komunikacji i przenikania MECHANICYZM-cialo ludzkie jest rodz skomplik maszyny, caly swiat rzadz się zasadami mechaniki, panuje w nim koniecznosc i powszech. determinizm
TOMASZ HOBBES- fil. materialism mechanistyczny, istnieją tylko ciała oddziałujące na siebie, punktem wyjścia proc. poznania - zmysły > sensualizm. Panteista -bóg tożsamy z materialist.i mechanist. naturą. Pożądamy to co jest nam znane. pożąd. > dobra unikamy > zła. to co dla nas dobre/dla wrogów złe. Odrzuca arystotel. formule czlow. jako istosty spol. - czlowiekiem rządzą te same prawa co przyrodą > bezwzgledne zaspok. potrzeb > człow. człow. wilkiem. Nie czyn drugiemu tego czego bys nie chcial żeby on czynil tobie. Panstwo > zrodzone z rozsadku zabesp. egoistyczne interesy, dobro czy zlo sadzi panstwo nie bog/ dobro i zlo -absolutna racja okreslajaca porządek natury.
SPINOZA - panteizm-immanencja-bog jest obecny w swiecie; teizm-transcendencja-bog przekracza ramy swiata; brak problemu dualizmu duszy i ciała, wolnosci i koniecznosci, bo subst jest jedna, jest nią Bóg, bo tylko On może być samoistny, nieskonczona ilosc przejawow, wszystko bierze się z natury Boga w róznych przejawach tego samego, brak roznych swiatow; wszystko wywodzi się z koniecznej natury Boga wiec wszystko jest konieczne ale sa jej 2 rodzaje- konieczna koniecznosc i wolna koniecznosc; ludzie sa podmiotami etycznymi bo sa wolni; LEIBNIZ - brak oddzialywania substancji które sa zamkniete-prawdziwe atomy-monady-zamkniete byty, sa one o charakterze duchowym, bo sa niepodzielne podobnie jak atomy; zmiennosc swiata to wewnetrzna wlasciwosc monad, maja one zdolnosc postrzegania, które rozni monady miedzy soba poziomem swiadomosci; monada boska z wszechwiedza; swiat duchowy(monady) jest realny; swiat materialny jest fenomenalny; czas i przestrzeń nie jest czyms realnym; niedoskonalosci szczegolów potrzebne są do tworzenia doskonałosci calości JOHN LOCKE - liberazlizm, “list o tolerancji”, przeciwnik racjonalizmu genetycznego > natywizmu, cala wiedza oparta na dośw., z niego się wyprowadza, 2 źródła poznania: obserwacje zwrócone ku zmysłowym rzeczom zewn.; obserwacje zwr. ku wew. czynnosciom duchowym, empiryzm, umysł > tablua rasa. łączył empiryzm genetyczny (cała wiedza i zasady pochodza z doswiad. i przyzwyczaj. Z racjonalizmem (doswiadczenie -zrodlo wiedzy, ale jej uzasadnienie musi być pewne - intuicyjno-dedukcyjne). Idea nabiera znaczenia subiektywnego. Idea -to, co stanowi przedmiot postrzegania, myślenia. Cecha przedmiotu -zdolność wytw. w umysle idei: pierwotne(proste odzwierciedl. w umysl >ruch, ksztalt); wtorne(umysl laczy poslugujac się ideami pierwot. cech -smak). Idee zloz.(umysl tworzy z idei prostych). Fil Moralna Locka - zasad. moral. nabyte przed doś., wychow. Cnota jest powszechnie uznana nie dlatego ze jest wrodzona ale ze jest uzyteczna. Dobre to co sprawia przyjemnosc, zle co przykrosc. Szczescie - najw. przyjemnosc. czlowiek -istota obdarzona rozumem Prawem antury jest powszechna wolnosc dysponowania soba i swoim mieniem. BERKLAY - nie ma 2 skrajnych idei, wiemy tylko to co spostrzegamy; brak własności pierwotnych, obiektywnych; konkretne spostrzeżenia odnoszą się do własności wtórnych; cała nasza wiedza jest subiektywna; nie postrzegamy rozciągliwości jak u Locke'a; istniejemy jako „spostrzeżenie boskie”; ludzie istnieją jako dusze; spirytualizm
HUME - mamy tylko konkretne spostrzeżenia; łączymy idee na zasadzie podobieństwa, zwiazku przyczynowo-skutkowego; doswiadczamy fakty, a nie zwiazki miedzy faktami; akt wiary umyslu - wiara jest instruktorem JAN JAKUB ROUSSEAU krytykuje-fatalne skutki postepu(cyw skazona wiecznym pragnieniem poznania)-pieniadz(szkicuje obraz cyw konsumpcyjnej)-syst edukacji-zlowrogie wynalazki(np. druk)-wlasnosc prywatna;; zestawia czlowieka DZIKIEGO (pragnie spokoju,chce po prostu zyc i nie mieć nic do roboty-zyje niejako sam dla siebie)i ZYJACEGO W SPOLECZ.(obywatel,wciąż czynny,dreczy się ciagle by znalezc sobie zajecie,trudzi się i mozoli do smierci,pyszni się swym bogactwem-zyje jakby poza soba,tylko w opinii drugich,z tego czerpie poczucie swojego istnienia)”cywil. prowadzi do wyobcowania czlow”;; 2czynniki wczesniejsze niż rozum, wyznaczajace ludzka nature:-troska o pomyslnosc i zycie,odraza do zaglady albo cierpienia kazdej istoty czujacej;; UMOWA SPOLECZNA-utworzenie os publ w ten spos przez polaczenie wszystkich i otrzymuje miano civitas-obecnie nosi miano republiki-wola powszechna może kierowac panstwem, wazna jest wolnosc i rownosc; sprzeciwia się dyktatowi jednostki,podst umowy spol jest WLASNOSC a wych obywatela winno klasc nacisk na rozwijanie wiezow braterstwa IMMANUEL KANT - kategoryczny imperatyw > uniwersalne prawo moralne. Imperatywy nakazują: hipotetycznie(przedstawiaja praktyczna koniecznosc możliwego czynu, jako srod. prowadz. to czegos innego, co chcemy); kategorycznie(przest. jako sam w sobie, bez wzgl. na inny cel, obiektyw. konieczny. Kateg. imperatyw jest jeden: postepuj tylko wdlg. maksymy, która mialaby być powszechnym prawem. Praktyczny imp. Postepuj tak bys czlowieczenstwa w sobie i w innych uzywal zawsze jako celu nie jako srodka.
HEGEL - idealizm > światem rządzi duch, kt. trzeba poznac by trafnie objasnic rzeczyw. Duch>absolut>rozwija się - wykazuje dynamikePrawa myslenia sa jednoczesnie prawami rzeczyw. logika myslenia=logika zdarzen > panlogizm. myslowe spekulacje>znajdowanie odp. na pyt. stawiane przez świat obiektywny. regularnosc=triadyczność. Dzieje sa terenem dzial. ducha, kt. podlega koniecznosci > dzieje sa ciagiem zdarzen nieprzypad., koniecznych. Postacie wyjatk. wybijaja się na szarym tle ludzk. masy >w zbudzaja zawisc. KIERKEGAARD - atakował kościoły; rozprawiał się z heglizmem; bez ryzyka nie ma wiary; drogi jakie można wybrać: estetyczna- zycie Kierkegaarda podczas studiów; religijna - zycie Don Juana; etyczna- trzymam się zasad moralnych, ta droga nie wiedzie do Boga
MARKS I ENGELS - odrzucili heglowska teze idei; materia jest czym pierwotnym, a idea wtórnym; przyroda istnieje dla czlowieka kiedy się od niej odróżnia; człowiek ma potrzeby- zaspokaja je za pomocą przyrody; człowiek jest z konieczności istotą społeczną; 2.poziom dialektycznych sprzecznosci mozliwosci zaspokajania (sprzeczność między zaspokajaniem potrzeb a możliwosciami ich zaspokajania) - wiedzie do ciagłego rozwoju dóbr wytwórczych, - zaspokajanie potrzeb przebiega w społecznościach; 3.poziom sprzecznosci dialektycznych (sprzeczność między stosunkami produkcji a siłami wytwórczymi - sprzeczność między klasami społecznymi, sprzeczności nieantagonistyczne, sprzeczności antagonistyczne, zachodzą między grupami podstawowymi, nie da się go rozwiązać w ramach stosunków - rozwiązanie- likwidacja jednej z dwoch klas
NIETZSCHE - krytyka zastanej moralnosci, chrzesc., eu. systemow wart, szukanie podstaw kultury, reflek. nad tworcza aktyw. czlow. Falszywe sa: sprawied, altruizm, litosc, szczescie, asceza, nagroda, kara etc. Proponowal afirmcje wart. zycia, aprobate dla wolnosci i NIErownosci. Wola mocy - indywidualna aktywnosc>istota zycia i jego podst. wlasciwosc: sila fiz, odpornosc na nerwy, dynamika dzialania. Przeciwienstwo Schopen. fil biernosci i rezygnacji. Nadczlowiek> Ideał, sens istnienia znajduje w innych obszarach niż trad. moralnosc/ Narzuca wlasne wartosci/ Poprzez niego idea zywotnosci, afirmacja zycia, sily, energii/ doskonalosc duchowa, wynosi go ponad slabych/ Nadczlowiek>efekt zabiegow hodowlanych: czlowiiek odwoluajc się do woli mocy moza panowac nad instynkatami i popedami. SARTRE JEAN PAUL - skupia się na: pojeciu egzystencji (egzystencja czlowieka zawsze poprzedza jego esencje. Najpierw istnieje a dopeiro potem okresla swój byt ludzki, poprzez swoje projekcje staje się tym, czym pragnie być i czym siebie uzcyni. wolnosci jednostki (istota egzystencji czlowika jest wolny wybor. Czlowiek jest calkowicie autonomiczny. Wolnosc jest mu dana nie może jej porzucic. Czlowiek jest skazany na wolnosc. odpowiedzialnosci jednostki za czyny - czlowiek jest skazany naa wolnosci i wynikajaca z niej odpowiedzialnosc, nie może jej przezucic na innego czlowieka ani tez na obiektywne czynniki, historie czy spoleczenstwo. Kazda proba przerzucenia odpowiedz. na kogos innego jest ucieczka od zycia autentycznego, od samego siebie -zawsze prowadzi do degradacji czlowieka. relacji między jednostka a spoleczenstwem - nasze odnoszenie się do innych ludzi pozbawione jest autentycznego wspolzycia, komunikacji oraz pozcucia wzajemnego zrozumienia i wspolnoty, Obdarzajac kogos miloscia, przejemnoscia itd. uprzedmiatawiamy go i pozbawiamy wolnosci gdyz: dac cos komus to znaczy wziąć go w niewiole. Nie jest możliwa ani wzajemna czulosc, ani tez autentyczna wspolnota, gdyz jest tylko w naszych relacjach z innymi ludzmi możliwa: ileglosc, jednych i dominacja innych. Czlowiek skazany jest na wieczne wybory, pozbawiony obietkywnej skali wartosci. calowicie osamotniony i zagubiony uswiadamia sobie w koncu ze jego zycie jest istnieniem daremnym i absuradalnym. Amsurdem ejst zesmy se urodzli, ze pomrzemy.