RW- 6 zajęcia

Helena Skibińska „Praca korekcyjno- kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu”

3. SPRAWNOŚĆ MOTORYCZNA

3.1. Motoryka ogólna i manualna jako czynnik gotowości dziecka do nauki szkolnej

• Motoryka ogólna ciała- 3 składowe:

- postawa ciała

- chód

- ruch poszczególnych części ciała

• 2 sposoby ruchu:

1. przemieszczanie się w przestrzeni całego ciała- ruch lokomocyjny

2. ruch poszczególnych części ciała, kończyn, głowy, bez przemieszczania całego ciała w przestrzeni- ruch bezlokomocyjny

• Jeżeli ruch dotyczy kończyn- ma charakter manipulacyjny

• Motoryka ogólna ciała (obraz ruchowy człowieka) zależy od sprawności czynnościowej dwóch struktur:

1. układu wykonawczego ruchu- wiąże się z ukł. mięśniowym i kostno- stawowym

2. układu sterowniczego ruchu- wiąże się ze strukturami nerwowymi

Uszkodzenie któregokolwiek z elementów tych struktur powoduje zniekształcenie prawidłowego obrazu ruchu.

• Patrząc biocybernetycznie na centralny układ nerwowy sterujący motoryką ogólną ciała, można przyjąć, że obraz ruchowy człowieka jest kształtowany przez szereg układów lub bloków czynnościowych. Należą do nich:

- układ wykonawczy dla ruchów dowolnych

- układ koordynacji ruchowej

- układ informacyjny

- układ środkowy

- układ scalający

• Współpraca wszystkich układów (bloków) czynnościowych oparta jest na sprzężeniu zwrotnym. Aby wszystkie układy sterownicze i wykonawcze ruchu mogły działać sprawnie, musi prawidłowo funkcjonować układ środkowy (twór siatkowaty pnia mózgu i międzymózgowie), który umożliwia czynność wszystkich układów biorących udział w ruchu.

• Układ dla ruchów dowolnych- zlokalizowany w części ruchowej półkuli mózgowej umożliwia w sposób dowolny wykonanie ruchów poszczególnych mięśni i grup mięśniowych. Odgrywa szczególną rolę w uczeniu się skomplikowanych czynności ruchowych, z których po wielokrotnym powtarzaniu powstają programy ruchowe. Jest zintegrowany z

• układem koordynacji ruchowej- czuwa on nad płynnością, celowością ruchu, postawą ciała poprzez prawidłowy rozkład napięcia mięśni. Składa się z szeregu struktur: układu pozapiramidowego, móżdżku, błędnika. Dla prawidłowej postawy ciała i ruchu konieczny jest też sprawny

• układ informacyjny- zapewniający dopływ informacji o stanie otoczenia, jak również o sprawności motoryki ciała.

• Wiadomości o tym, co dzieje się dookoła nas i z nami samymi, dostarczają receptory rozmieszczone w różnych częściach naszego organizmu, z których drogami nerwowymi przenoszone są sygnały do ośrodkowego układu nerowego. Informacje te mają dla motoryki ogólnej ciała bardzo istotne znaczenie. Potrzebne są one przy kontroli ruchu, lecz przede wszystkim przy podejmowaniu decyzji ruchu.

• Układ scalający sterowanie ruchem- odgrywa istotną rolę w zaplanowaniu ruchów dowolnych, w wykonywaniu złożonych czynności ruchowych.

• Ręka skupia w sobie trzy podstawowe czynności:

- czynność chwytną, która jest czynnością najbardziej prymitywną, spotykaną również wśród niższych form życia

- czynność manipulacyjną, występującą u wielu zwierząt, lecz najlepiej wykształconą u człowieka

- mowę ręki, najwyższą formę czynności ręki

• Pisanie wymaga zarówno czynności chwytnej, jak i manipulacyjnej. Czynność pisania angażuje całą rękę, gdyż ruchy pisarskie wymagają udziału nie tylko palców, ale także przedramienia i łokcia. Sprawność ruchów pisarskich jest zależna od dynamiki procesów nerwowych oraz anatomicznej dojrzałości aparatu kostnego i mięśniowo- stawowego ręki oraz poziomu koordynacji wzrokowo- ruchowej. Dojrzałość tę osiąga dziecko wraz z wiekiem, zaś sprawność w miarę nabywania doświadczeń w pisaniu.

• U dzieci 7-8 letnich nie jest jeszcze zakończony proces kostnienia dłoni. Skostnienie nadgarstka następuje dopiero w wieku 10-13 lat. Ręce dziecka, a w szczególności palce są bardzo giętkie, bowiem kości palców mają zakończenia chrząstkowe.

• Niezbędną do pisania sprawność manualną zdobywa dziecko w toku wykonywania różnych działań, a zwłaszcza czynności angażujących drobne ruchy palców. Należą do nich: wydzieranie, wycinanie, naklejanie, zginanie, wyszywanie, nawlekanie, rysowanie, malowanie oraz wszelkie prace konstrukcyjne. Doniosłe znaczenie takich zajęć Olega na tym, że sprzyjają one kształtowaniu się ruchów dowolnych, celowych, skoordynowanych. Właśnie tego typu potrzebne są przy pisaniu.

3.2. Zaburzenia i opóźnienia rozwoju ruchowego i ich objawy:

• Poważniejsze zaburzenia wiążą się z nieprawidłowym rozwojem fizycznym, tj. wadą narządów ruchu, uszkodzeniem stawu biodrowego lub brakiem ćwiczeń spowodowanym, np. długim unieruchomieniem wskutek choroby. Inne zaburzenia rozwoju ruchowego są konsekwencją wyraźnych schorzeń lub uszkodzeń centralnego układu nerwowego, co wymaga interwencji neurologa.

• H. Spionek uważa, że istnieją tzw. mikrozaburzenia rozwoju ruchowego, które można podzielić na kilka różnych grup objawowych:

1. obniżenie sprawności pojedynczych aktów ruchowych, np. chwytu pęsetkowego, co utrudnia wykonywanie precyzyjnych ruchów, takich jak: trzymanie ołówka- skutek zaburzeń funkcjonowania układu piramidowego

2. wszelkie zaburzenia „melodii” kinetycznej oraz koordynacji ruchowej. Dziecko wykonuje poprawnie poszczególne ruchy, nie potrafi jednak powiązać ich w harmonijną całość- wrażenie jakby każda grupa mięśni pracowała niezależnie od siebie. Jest to skutek zaburzeń funkcjonowania układu pozapiramidowego.

3. Obniżenie precyzji ruchów docelowych z jednoczesnym wzmożeniem psychoruchowego napędu. Ruchom docelowym towarzyszą współruchy (synkinezje) oraz wzmożone napięcie mięśniowe. W czasie codziennych działalności dziecko zużywa sporo energii na ruchy niepotrzebne. Wzmożony tonus mięśniowy (paratonia) powoduje, że dziecko nie może rozluźnić mięśni, niezaangażowanych w wykonywanie czynności

4. Zaburzenie koordynacji ruchowo-wzrokowej powodujące, że dziecko z wielkim trudem uczy się dostosowywać swoje ruchy do właściwości przedmiotów. Powiązania ruchowo- wzrokowe wytwarzają się w tych wypadkach z dużym opóźnieniem.

• Według Natowskiej najczęściej spotykane zespoły zaburzeń ruchowych u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym to:

1. Niezręczność ruchowa całego ciała (jest to lżejszy stopień opóźnienia rozwoju motorycznego)

2. Niezręczność manualna (może występować na tle ogólnego opóźnienia rozwoju ruchowego lub mieć charakter izolowany)

• Opóźnienie rozwoju ruchowego może wyrównywać się w ciągu kilku czy kilkunastu lat życia dziecka, może jednak również przetrwać aż do wieku dojrzałego, pozostawiając ślady na całe życie. Decyduje o tym zarówno stopień opóźnienia, jak i rodzaj wychowawczego oddziaływania na dziecko. Nieporadność w codziennych zajęciach prowokuje rodziców do pomocy i częstszego wyręczania dzieci. Efektem tego jest brak okazji do usprawniania motoryki oraz powstawania wtórnych zaburzeń w sferze emocjonalno-motywacyjnej. Dzieci te dostrzegają niekorzystną różnice między możliwościami swoimi i kolegów, głęboko odczuwają kpiny osób, które nie rozumieją prawdziwych przyczyn ich trudności. Dzieci te są bierne, mało samodzielne, mają niską samoocenę i poczucie małej wartości, unikają rówieśników.

3.3. Metody badania motoryki:

Do oceny rozwoju ruchowego służą następujące metody:

1. wywiad z matką- w którym niezbędne jest ustalenie historii dotychczasowego rozwoju ruchowego dziecka.

2. Obserwacja dziecka-podczas codziennych zajęć dowolnych, zabaw manipulacyjnych, konstrukcyjnych, czynności samoobsługowych.

3. Analiza wytworów- pozwala uchwycić symptomy zaburzeń motoryki.

4. Badania testowe i eksperymenty:

1. Polska adaptacja tekstu N. Oziereckiego dokonana przez Barańskiego- służy do obliczania wieku ilorazu rozwoju ruchowego. Obejmuje zadania ruchome przeznaczone dla dzieci i młodzieży w wieku 4-16 lat. Próby ruchowe dzielą się na 6 grup :

1. Sprawdza równowagę (koordynację statyczną)

2. Koordynację ruchów rąk

3. Koordynację ruchów ciała

4. Zdolność do wykonywania ruchów szybkich

5. Zdolność do wykonywania różnych ruchów jednocześnie

6. Precyzję ruchów i zdolność koncentrowania się wyłącznie na czynnościach zadanych, co ocenia się faktem występowania lub niewystępowania przyruchów (synkinezji)

Badany uczeń otrzymuje do wykonania z każdej grupy jedno ćwiczenie, odpowiednie dla jego wieku. Jeżeli potrafi je wykonać- dostaje następne z tej samej grupy , Lech przeznaczone dla dzieci o rok starszych. Jeżeli nie potrafi- dostaję ćwiczenie z tej samej grupy ale dla dzieci o rok młodszych.

2. test „Kreskowanie” Miry Stambak- służy do oceny motoryki rąk. Miarą srawności ruchowej w nim jest liczba kresek wpisanych w kolejne kratki (1cm x 1cm) w ciągu jednej minuty

3. test „Karty” Rene Zazzo- dziecko kładzie karty na stole jedna po drugiej jak najszybciej tylko potrafi. Karty trzyma w jednaj ręce a drugą je odkłada.

4. Zadania z testu B. Wilgockiej-Okoń- zadania badające dojrzałość do pisania

5. Zadania z testu H. Spionek- „Próby odwzorowania figur geometrycznych”- są miarą sprawności motorycznej i koordynacji wzrokowo- ruchowej

6. „Skala do oceny percepcji N.C.Kepharta”

7. „Skala do oceny sprawności ruchowej A.Somervell i Ch.Ison”- służy do oceny możliwości motorycznych dzieci od 6 roku życia- skala ta obejmuje kolejne etapy rozwoju ruchowego, poczynając od obracania się (toczenia) przez cztery fazy pełzania, cztery fazy raczkowania, chodzenia, skakania, podskakiwania, galopowania, do ślizgania się i przeskakiwania.

---