Laboratorium z metrologii
Data: 8 III 2000 r.	Imię i nazwisko:	Ocena:
Wydział, rok, grupa: IMiR, II A, grupa 3	Temat: Projektowanie i nadzorowanie sprawdzianów. (ćw. 3)	Uwagi:

1. TEORIA

Prawidłowość wykonania wałków, otworów, stożków, gwintów, łuków, krzywizn, itp. w produkcji seryjnej sprawdza się sprawdzianami. Stosowanie sprawdzianów oparte jest na zasadzie dwugranicznego tolerowania wymiaru, to znaczy: wymiar rzeczywisty przedmiotu powinien znajdować się w obszarze ograniczonym górnym i dolnym wymiarem granicznym.

Sprawdziany pozwalają więc stwierdzić, czy wymiary kontrolowanego przedmiotu nie przekroczyły wymiarów granicznych, nie podając wartości liczbowych tych wymiarów. Klasyfikują natomiast przedmioty produkcji na dobre (to znaczy mieszczące się w polu tolerancji wymiaru) i złe (czyli braki naprawialne i nienaprawialne).

Sprawdziany przeznaczone do sprawdzania dolnych wymiarów granicznych otworów i górnych wymiarów granicznych wałków przyjęto nazywać sprawdzianami przechodnimi, zaś nieprzechodnimi - sprawdziany przeznaczone do sprawdzania górnych wymiarów granicznych otworów i dolnych wymiarów granicznych wałków. Nieprzechodnie sprawdziany odróżnia się od przechodnich skróconą powierzchnią pomiarową (krótszy tłoczek dla sprawdzianów dla otworów, ścięcia na powierzchniach pomiarowych dla sprawdzianów do wałków) i dodatkowo oznacza kolorem czerwonym.

Sprawdzian przechodni ulega szybszemu zużyciu. Aby więc zwiększyć trwałość wymiarową sprawdzianów przechodnich, przy ich projektowaniu przewiduje się pewien zapas na zużycie.

Do sprawdzania wałków stosuje się: sprawdziany szczękowe jednolite, sprawdziany szczękowe ze wstawianymi szczękami, sprawdziany szczękowe nastawne.

Sprawdziany do otworów mają kształt tłoczka. Dla większych średnic zamiast pełnych tłoczków stosuje się sprawdziany łopatkowe lub średnicówkowe.

Tolerowanie sprawdzianów do wałków i otworów.

Dokładność wykonania sprawdzianów musi być znacznie większa niż dokładność sprawdzanych nimi przedmiotów. Dlatego tolerancje wykonania sprawdzianów uzależniono od sprawdzanego wymiaru. Pola tolerancji wykonania są rozmieszczone względem wymiarów granicznych A i B wałka i otworu.

Wymiary sprawdzianów oblicza się według poniższych wzorów:

Sprawdziany do wałków:

Sprawdziany do otworów:

Wartości liczbowe wielkości: H, H₁, y, y₁, z, z₁ określające wielkość i położenie pól tolerancji sprawdzianów odczytujemy z odpowiednich tablic.

2. POMIARY

1. Projekt i kontrola wymiarów sprawdzianu tłoczkowego.

Należało obliczyć wymiary sprawdzianu tłoczkowego do otworów *26 H7. Odchyłki odczytane z tablic wynoszą:

ES = +0,021 mm

EI = 0 mm

Górny wymiar graniczny otworu:

B = N + ES = 26 + 0,021 = 26,021 mm

Dolny wymiar graniczny otworu:

A = N + EI = 26 + 0 = 26 mm

Tolerancja otworu:

T = B - A = 26,021 - 26 = 0,021 mm

Z tablic odczytujemy dla określonej klasy dokładności wielkości pomocnicze określające położenie pól tolerancji sprawdzianu:

H = 0,004 [mm]

z = 0,003 [mm]

y = 0,003 [mm]

Obliczone wymiary konstrukcyjne		Zmierzone wartości wymiarów sprawdzianu
Sprawdzian tłoczkowy	Obliczone wymiary sprawdzianu i tolerancja wykonania	Wymiar nastawczy stosu płytek wzorcowych	Odczytane odchyłki	Zmierzone wymiary sprawdzianu
*26 H7	Smin = 26,003 * 0,002	26,000	- 0,007	25,993
		Smax = 26,021 * 0,002	26,000	+ 0,017	26,017
		Gz = 25,997

Wnioski: Z powodu tego, że zmierzone wymiary sprawdzianu są mniejsze od obliczonych wartości należy odrzucić ten sprawdzian jako nieodpowiedni.

2. Projekt i kontrola wymiarów sprawdzianu szczękowego

Należało obliczyć wymiary sprawdzianu szczękowego do wałków *33 h7. Odchyłki odczytane z tablic wynoszą:

ES = 0 mm

EI = -0,025 mm

Górny wymiar graniczny wałka:

B = N + ES = 33 + 0 = 33 mm

Dolny wymiar graniczny wałka:

A = N + EI = 33 - 0,025 = 32,975 mm

Tolerancja wałka:

T = B - A = 33 - 32,975 = 0,025 mm

Z tablic odczytujemy dla określonej klasy dokładności wielkości pomocnicze określające położenie pól tolerancji sprawdzianu:

H₁ = 0,004 [mm]

z₁ = 0,0025 [mm]

y₁ = 0,003 [mm]

Obliczone wymiary konstrukcyjne		Zmierzone wartości wymiarów sprawdzianu
Sprawdzian szczękowy	Obliczone wymiary sprawdzianu i tolerancja wykonania	Wymiar nastawczy stosu płytek wzorcowych	Odczytane odchyłki	Zmierzone wymiary sprawdzianu
*33 h7	Smin = 32,975 * 0,002	33,000	-	-
					Smax = 32,9975 * 0,002
					Gz = 33,003

Wnioski: Z powodu tego, że wartości nie były odczytywane z długościomierza poziomego nie możemy powiedzieć, czy sprawdzian ten nadaje się do użycia.

3. Nastawić wymiary sprawdzianu szczękowego:

Należało obliczyć wymiary sprawdzianu szczękowego do wałków *36 h7. Odchyłki odczytane z tablic wynoszą:

ES = 0 mm

EI = -0,025 mm

Górny wymiar graniczny wałka:

B = N + ES = 36 + 0 = 36 mm

Dolny wymiar graniczny wałka:

A = N + EI = 36 - 0,025 = 35,975 mm

Tolerancja wałka:

T = B - A = 36 - 35,975 = 0,025 mm

Z tablic odczytujemy dla określonej klasy dokładności wielkości pomocnicze określające położenie pól tolerancji sprawdzianu:

H₁ = 0,004 [mm]

z₁ = 0,0025 [mm]

y₁ = 0,003 [mm]

Obliczone wymiary sprawdzianu nastawnego:

S_max = 35,9975 * 0,002 [mm]

S_min = 35,975 * 0,002 [mm]

---