RELIGIA A POLITYKA - WYKŁADY

TEORIE RELIGIOZNAWCZE

Antropologia kulturowa. Koncepcje pozytywistyczne, ewolucjonistyczne.

1. Koncepcja ewolucjonistyczno-kulturowa. James Frazer, Edward Tylor.

• Świat kultury, religia jest elementem (zjawiskiem) kultury, który rozwija się podobnie jak w procesie biologicznym (stadiami, ewolucyjnie, od prymitywnej podstawowej formy). Każda forma (stadium) religii jest całością skończoną. Proces ewolucyjny jest ciągły. Ewolucja może mieć charakter rozwojowy lub regresyjny. Proces ewolucji jest procesem jednokierunkowym (religie nie wrócą do swoich poprzednich form).

• Teorie utworzone pod koniec XIX wieku przez Frazera i Taylora.

• Taylor - koncepcja „pierwotnych form religii”.

1. Pierwsze stadium:

2. Animizm - wiara w uduchowioną przyrodę

3. Fetyszyzm - istnienie fetyszy pochodzenia organicznego.

4. Manizm - kult przodków (zmarłych)

5. Manaizm - istnieje siła obdarzająca „talentem”

6. Totemizm - człowiek i zwierzęta pochodzą ze wspólnego przodka

- przodkiem był człowiek

- przodkiem było zwierzę

- przodkiem był pół-człowiek pół-zwierzę

7. Drugie Stadium - formy pośrednie - religie politeistyczne:

8. Henoteizm - istnieje panteon bóstw, ale na czele stoi jeden główny bóg (Słowianie, starożytni grecy) - wyższy stopień politeizmu.

9. Trzecie Stadium - religie monoteistyczne:

10. Judaizm

11. Chrześcijaństwo (+ modyfikacje)

12. Islam

• Taylor - podział świata. Epoki rozwoju ludzkości

1. Etap dzikości - społeczności plemienne, pierwotne formy religii.

2. Etap barbarzyństwa - etap państw starożytnych (antycznych), politeizm

3. Etap cywilizacji - państwa narodowe europejskie (nowożytne). Monoteizm

• J.Frazer - 3 stadia rozwoju świata (stadia rozwoju myśli ludzkiej)

1. Magia (def: przy pomocy określonych środków można zapanować nad naturą, rzeczywistością)

2. Religia

3. Nauka

2. Koncepcja dyfuzjonizmu - religia jako zjawisko rozwija się ponieważ dochodzi do dyfuzji wzorów kulturowych (przemieszania)

1. Szkoła kulturowo-historyczna. Podstawowa kategoria: krąg kulturowy.

2. Przedstawiciel: Ojciec Wilhelm Schmidt.

KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE RELIGII

1. Koncepcja klasyczna psychologii religii

• L. Feurbach - koncepcja „ateistyczna”.

1. Religia jest zjawiskiem psychicznym. Koncepcja redukcjonistyczna (redukcja wieloaspektowego zagadnienia tylko do jednego zagadnienia). Świat natury jest jedynym realnie istniejącym światem. Człowiek jest najwyższą jednostką stworzoną przez naturę. Impulsem do tworzenia religii jest konflikt jaki występuje u człowieka (świadomość nieuniknionej śmierci fizycznej kontra nieskończoność świadomości). Psychika wytwarza projekcje, z tych projekcji powstają koncepcje życia po śmierci. Dzięki teorii życia po śmierci człowiek łatwiej podchodzi do własnej śmierci. Programy zbawcze, sacrum itd. Są wytworem umysłu. Idealizacja człowieka (konkretnej osoby) prowadzi do tworzenia się kultów. Przeszłość ulega idealizacji. Idealizowany człowiek nabiera cech `człowieka idealnego, bez wad'. Idealny człowiek w pewnym momencie odłącza się od społeczeństwa i rzeczywistości, staje się bogiem. Z tego powodu religia pełni negatywną rolę. Idealny człowiek dominuje nad społeczeństwem.

2. Dwie negatywne funkcje religii:

1. Funkcja dehumanizacyjna - idealizowanie człowieka prowadzi do umniejszenia wartości innych ludzi. Niszczenie poczucia wartości u ludzi.

2. Funkcja alienacyjna - wyobcowanie ludzi ze świata rzeczywistego (natury) do świata wyimaginowanego. Spożytkowanie ludzkiej energii dla celów bezwartościowych.

3. Istnienie religii świadczy o tym, że ludzkość znajduje się na etapie dziecięctwa.

2. Koncepcja psychoanalityczna - Z. Freud.

• Źródłem powstawania religii są popędy (wytwarzane przez podświadomość). Grupa wytwarza instytucje mające zabezpieczyć ją przed jednostkami ulegającymi popędom. Popędy uruchamiają religię. Popędy są tworami biologicznymi, zatem religia jest biologiczna. Psychika tworzy projekcje mające na celu zaspokojenie popędów.

Istnieją dwa popędy:

1. Popęd życia

2. Popęd śmierci

3. Wokół nich oscylują inne mniejsze popędy. Popędy obwarowane są przez religię.

• Funkcje religii (pozytywne)

1. Zaspokajanie popędów w sposób bezpieczny dla grupy i człowieka (przede wszystkim instynkt śmierci)

2. Eliminują neurozy (osłabiają)

• Jednak generalnie religia jest szkodliwa bo utrzymuje ludzkość na etapie dziecięctwa. Rolę terapeutyczną mogą pełnić psychoanalitycy.

KONCEPCJE SOCJOLOGICZNE

1. Socjologia religii - przedmiot badań taki jak w socjologii jednak z uwzględnieniem religii).

• Emil Durkheim - badacz wspólnot plemiennych.

1. Dwa obszary: społeczeństwo i jednostka. Społeczeństwo jako sacrum (święte, człowiek bez społeczeństwa nie istnieje). Proces socjalizacji ma ogromny wpływ na jednostkę, jedynym celem jednostki jest przyjęcie tych norm społecznych. Jednostka jako profanum (świat mniej wartościowy). Społeczeństwo jest obszarem aktywnym, jednostka jest bierna. Zasady religijne muszą być przez jednostkę przyswojone i wykonywane przez całe życie.

• Max Weber - socjologia rozumiejąca. Istnieje świat społeczeństwa i jednostki, społeczeństwo dominuje jednostkę, jednak w określonym kontekście jednostki pojedyncze mogą wpływać na społeczeństwo (np. Marcin Luter). Jednostka potrafi być kreatywna, stworzone przez nią idee potrafią samodzielnie zafunkcjonować (przechwycone przez społeczeństwo, idea odłącza się od swojego twórcy i żyją własnym życiem).

• Fenomenologia - kierunek w religioznawstwie. Twórcą był Gerardus Van der Leeuve. Najwybitniejszym przedstawicielem był Mircea Eliade.

1. Jest przeciwstawną koncepcją wobec koncepcji redukcjonistycznych(tych, które redukują badanie religii do jednego aspektu np. socjologicznego, psychicznego).

2. Jest to koncepcja która próbuje w pełni wyjaśnić istotę religii poprzez samą religię. Religia uznana za tak wyjątkowy twór badawczy, że należy wyodrębnić narzędzia i metody badawcze tylko dla badania religii. W religii poszukuje się tego co odróżnia religię, to co oryginalne zawiera istotę religii, to co występuje gdzie indziej najprawdopodobniej jest naleciałością. Tym co jest pierwotne, oryginalne w religii jest relacja człowiek-sacrum (relacja numinosum). Każda religia zawiera numinosum (poczucie świętości). Odczucie świętości ma charakter ambiwalentny (dwoiste, niejednoznaczne, nie jest tylko dobre).

3. Eliade- w każdej religii jest jakiś element objawienia. Same religie są tylko „kostiumem” dla tego objawienia stworzone przez cywilizacje. Dążenie do renowacji religii, powrotu do praobjawienia.

Metody Eliade(nie są powtarzalne):

I - zdobycie informacji, wiedzy

II - doświadczyć (odczucie)

III - zrozumienie

IV - kreacja

Człowiek żyje w świecie profanum, sacrum objawia się człowiekowi tylko poprzez relację nominosum. Sacrum jest dostępny dla człowieka jedynie poprzez obrzędy w czasie święta (dniu całkowicie poświęconego sacrum).

KONCEPCJE RELIGIJNE DOTYCZĄCE SPRAW BIOMEDYCZNYCH. ETYKA I MORALNOŚĆ

Funkcje religii regulatora życia społecznego. Kwestie higieniczne, żywieniowe (podłoże medyczne), sfera regulowana przez religię

1. Judaizm

• Stanowisko wywiedzione z Biblii hebrajskiej (stary testament)

• Niezbywalne prawo do życia (szacunek do wszystkiego, co stworzył Bóg)

• Rośliny i zwierzęta uśmiercane bez cierpienia, traktowane z szacunkiem. Zabijane tylko z konieczności. Świętość życia. Brak zwyczaju ścinania kwiatów.

• Zakaz mordowania, torturowania, samobójstw i aborcji.

• Ochrona zdrowia: podtrzymywanie życia ile się da. Walka o życie do końca

• Do 1945 roku - pogląd, że zarodek zostaje człowiekiem gdy Bóg zsyła na niego duszę (według filozofii Arystotelesa). Ok. 3 miesiąca ciąży. Różnica między zarodkiem a płodem. Dopuszczanie aborcji.

• Mężczyzna mu się ożenić, kobieta nie musi wychodzić za mąż.

• Sztuczne zapłodnienie: dopuszczalne (metodą klasyczną)

• Środki antykoncepcyjne: po urodzeniu dwójki dzieci (tzn. chłopca i dziewczynki)

• Brak zgody na In vitro

• Ekshumacja, sekcja zwłok: zakaz naruszania grobów. Sekcje dopuszczalne jedynie przed pochówkiem w uzasadnionych medycznie lub kryminalnie przypadkach. Wywodzi się z tradycji ludowych.

• Inżynieria genetyczna: zgoda, jednak z wyłączeniem eksperymentów na komórkach rozrodczych i DNA.

• Testowanie leków: zgoda, jeżeli osoba jest zdrowa i badania wykazują, że leki jej nie zaszkodzą

• Transplantacja: akceptowana w całości (od dawców żywych i martwych). Uwzględnianie decyzji zmarłego dawcy. Zakaz handlu organami. Zwłoki dawcy muszą pozostać w należytym stanie.

2. Chrześcijaństwo

• Stanowisko wywiedzione z nauczania Jezusa

• Dopuszczenie transplantacji („wskrzeszanie umarłych”) - od lat 90-tych

• Zakaz morderstw, okaleczania, samobójstw, aborcji]

• Płód jest człowiekiem od momentu poczęcia

• Zabójstwo: wojna sprawiedliwa, dopuszczenie kary śmierci, wyrok sprawiedliwy, nieumyślne spowodowanie śmierci, obrona konieczna

• Środki antykoncepcyjne, sztuczne zapłodnienie, In vitro, badania prenatalne - brak zgody

• Ekshumacja, sekcja zwłok - zgoda (od niedawna)

• Inżynieria genetyczna - jak w judaizmie

• Sterylizacja - brak zgody (chyba, że ze względów medycznych)

KONCEPCJE RELIGIJNE DOTYCZĄCE SPRAW BIOMEDYCZNYCH. ETYKA I MORALNOŚĆ. CD

Chrześcijaństwo (kościół katolicki) - Cd.:

• transplantacja - od dawców martwych i żywych. Zasada zgody na oddanie organów. Szacunek do zwłok dawców.

• eutanazja - sprzeciw. Jednak idea godnej (dobrej) śmierci. Człowiek ma prawo do godnej śmierci. Zachowane warunku konwencjonalnego leczenia.

• eksperymenty medyczne - zgoda

• testowanie leków - na ludziach zdrowych, nie za pieniądze.

Prawosławie:

• podobnie jak kościół katolicki, jednak większy rygor

• oparcie się na opinia kościoła katolickiego

Protestantyzm:

• nie formułuje jednoznacznych stanowisk `tak' albo `nie' („wspólnota ludzka może się pomylić”). Do każdego przypadku należy podchodzić indywidualnie. Zawsze działa się w ten sposób by ocalić jak najwięcej życia.

• sztuczne zapłodnienie - zgoda (jednak nie In vitro - chyba, że indywidualne szczególne przypadki).

• aborcja - przeciw, jednak należy rozpatrzeć dlaczego kobieta nie chce urodzić i zlikwidować te powody. Ostateczna decyzja należy do kobiety.

• sterylizacja czasowa - dopuszczalna (całkowita nie)

• eutanazja - brak zgody

• homoseksualizm , matka zastępcza - dziecko ma prawo do wiedzy historycznej i genetycznej. transplantacja - nie można pobierać organów od dawcy żywego, który nie ukończył 18 roku życia.

Islam

• Allach jest wszechmogący - ingerencja w idealne twory Allacha nie jest dopuszczalna. Nie poprawia się Allacha.

• przeszczepy - tylko to co się samo regeneruje ( skóra, cebulki włosów, wątroba, szpik/krew)

Hinduizm, Buddyzm

• Ahimsa - zasada niekrzywdzenia

• zabijanie zwierząt/roślin bezbolesne i tylko z konieczności

• transplantacja - zgoda, po trzech pełnych dobach po śmierci mózgowej

5

---