Temat: Monitoring jakości gleby oraz powierzchni ziemi.
Monitoring Powierzchni Ziemi (MPZ) stanowi główne ogniwo Państwowego Monitoringu Środowiska. Jego celem jest poprawa skuteczności działań w zakresie ochrony powierzchniowej warstwy Ziemi wraz z glebą, jej naturalnym ukształtowaniem i podstawowymi strukturami ekologiczno - użytkowymi. Zadaniem MPZ jest analizowanie, ocena i prognozowanie jakościowych i ilościowych zmian w strukturze ekologicznej, będących skutkiem: radykalnej ingerencji człowieka w środowisko, długotrwałego użytkowania środowiska, antropopresji z przyległych i odległych terenów, żywiołów naturalnych. Do najpopularniejszych czynników zagrożenia pomniejszenia biologicznie czynnej powierzchni ziemi i zniekształcenia jej chemizmu oraz biopatologicznego zanieczyszczenia należą: zmiany w strukturze użytkowania ziemi, techniczna zabudowa powierzchni ziemi, górnicza eksploatacja surowców, składowanie odpadów, przemysłowe i motoryzacyjne zanieczyszczenia ekosystemów, chemizacja produkcji rolnej i leśnej, erozja wodna i wietrzna, inwestycje powodujące degradacje gleby i zakłócenia stosunków wodnych.
Podsystem: Monitoring jakości gleby i ziemi
Obowiązek prowadzenia monitoringu gleby i ziemi w ramach PMŚ wynika z zapisów art. 26 oraz art. 109 ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62, poz. 627 z póz. zm. ), przy czym okresowe badania jakości gleby i ziemi należą do zadań własnych starosty. Kryteria oceny określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359)
Badanie i ocena jakości gleb użytkowanych rolniczo w Polsce ma na celu zidentyfikowanie w skali kraju terenów, na których występują przekroczenia standardów jakości gleby i ziemi i tym samym stworzenie podstaw do podjęcia działań naprawczych poprzez opracowanie i realizację planów rekultywacji tych obszarów. Identyfikacja lokalnych skażeń gleby i ziemi jest zadaniem starosty. Jest to proces wieloetapowy w którym istotną rolę pełni wstępne wskazanie obszarów, w przypadku których w wyniku działalności kontrolnej organów lub skarg mieszkańców stwierdzono, że istnieje ryzyko wystąpienia zanieczyszczeń. Dla takich obszarów, starosta zgodnie z rozporządzeniem MŚ w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, ustali rzeczywisty poziom zanieczyszczenia w trzech etapach:
Określenie listy substancji, które mogą występować na danym terenie
Przeprowadzenie pomiarów wstępnych w celu potwierdzenia lub wykluczenia wytypowanych w etapie I substancji
Przeprowadzenie szczegółowych badań mających określić stężenia substancji ustalonych w poprzednim etapie, co będzie stanowiło podstawę do wskazania zakresu i sposobu przeprowadzenia rekultywacji gleb.
Badania gleb mogą także prowadzić WIOŚ w ramach sieci wojewódzkich, stosownie do specyficznych potrzeb regionu. Ponadto dodatkowym zadaniem starosty jest prowadzenie publicznie dostępnych rejestrów terenów, na których stwierdzono przekroczenie standardów wraz ze wskazaniem obszarów wymagających rekultywacji.
Ogólnie rzecz biorąc, w badaniach tych oznacza się około 40 parametrów fizyko- chemicznych. Badania takie przeprowadzane są w 5-cio letnich przedziałach czasowych. Mierzone są m.in.: skład granulometryczny (8 frakcji), % próchnicy, % CaCO3, pH, kwasowość hydrolityczna, kwasowość wymienna, zawartość przyswajalnych dla roślin form fosforu (P2O5), zawartość potasu, magnezu, siarki, azotu ogólnego, węgla organicznego, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, wymiennego wapnia, potasu i magnezu, oraz sodu, przewodnictwo elektryczne, radioaktywność. Oblicza się również stosunek C:N, zasolenie gleby, kationową pojemność sorpcyjną, sumę zasad wymiennych oraz stopień wysycenia kationami zasadowymi. W próbkach glebowych oznacza się również zawartość rozpuszczalnych form wapnia, magnezu, potasu, sodu, glinu, żelaza, fosforu, manganu, kadmu, miedzi, chromu, niklu, ołowiu, cynku, kobaltu, wanadu, litu, berylu, boru, strontu i lantanu.
Funkcjami systemu monitoringu gleb są:
- zapobieganie degradacji gleb poprzez ostrzeganie w czasie realnym o powstaniu w glebach zmian geochemicznych, chemicznych, hydrologicznych i biologicznych.
- wpływanie na wyłączenie gleby z produkcji .żywności, na podstawie danych pomiarowych o stanie szkodliwych zanieczyszczeń gleby
- dostarczanie danych o stratach ekologicznych i o wymiernych stratach w gospodarce rolnej, leśnej, które wynikają z degradacji gleby, powietrza i imisji zanieczyszczeń przemysłowych, energetyki, komunikacji jak też rolnictwa
- ułatwianie stosowania przepisów prawnych w ochronie gleby i gruntów przez dysponowanie bazą danych z monitoringu gleb
- obniżanie nakładów na dokumentowanie potrzeb ochrony gleby przez wielokrotne wykorzystanie bazy danych systemu monitoringu gleb
Sieć pomiarowa monitoringu gleb musi być wyznaczona równolegle z siecią zintegrowanego monitoringu środowiska przy zastosowaniu jednolitego układu odniesienia przestrzennego. Badania i pomiary kontrolne są prowadzone w stałych polach zaznaczonych w sieci pomiarowej. Pola te wyznaczane są zwykle w pobliżu stacji opadowych IMGW, położonych w zasięgach różnych stref zanieczyszczeń powietrza. Każde z pól musi być zlokalizowane w obszarze określonych i charakterystycznych dla danego terenu jednostek glebowych. Siec pomiarowa powinna obejmować około 1000 punktów. Z tych ok. 100 położonych powinno być w stacjach krajowego monitoringu środowiska np. w zakładach doświadczalnych różnych instytutów i uczelni PAN. Zakładów takich jest w Polsce 162. W 200 kolejnych polach lokalizuje się punkty pomiarowe sieci monitoringu gleb na obszarach specjalnie zagrożonych różnego typu zanieczyszczeniami.
Projekt sieci pomiarowej systemu monitoringu gleb opracowuje się na mapach w skali 1:100 000 i następnie wyznacza się na mapach topograficznych w skali 1:25 000
Badania w punktach sieci pomiarowej SA przeprowadzane w cyklach wieloletnich i rocznych:
Badania kontrolne całych profilów glebowych powtarza się co 10 lat
Badania kontrolne wierzchniej warstwy gleby (próbki gleby pobiera się na głębokościach 0-15 cm i 15-20 cz) i roślinności, przeprowadza się corocznie w ciągu 3-5 lat
Dane z badań kontrolnych ekosystemów leśnych uzyskuje się w cyklach 2-3 letnich
Dane z badań roślin wskaźnikowych i fauny uzyskuje się corocznie
Dane z monitoringu powietrza uzyskuje się w cyklach 2 razy w roku
Na podstawie danych z wyników bezpośrednich pomiarów kontrolnych gleby można uzyskać odpowiedzi na pytania:
- jakie i gdzie występują specjalnie groźne zanieczyszczenia gleby
- czy i jaka następuje akumulacja zanieczyszczeń w materiale glebowym w różnych strefach zanieczyszczeń powietrza i opadów atmosferycznych
- czy i jakie są zmiany w glebach użytkowanych rolniczo w zależności od ich rodzaju i położenia w różnych strefach zagrożeń środowiska
- jaka jest dynamika procesów destabilizacji ekosystemów leśnych w zależności od ich typu i typu gleb oraz położenia w strefach zagrożeń środowiska
- jakie jest tło zanieczyszczeń gleb w stacji bazowej
System monitoringów branżowych:
- monitoring terenów rolnych - MTR
- monitoring agroekologiczny - MA
- monitoring chemizmu gleby i roślin - MChGR
- monitoring chemizacji rolnictwa - MChR
- monitoring erozji gleb - MEG
- monitoring melioracji i rekultywacji gruntów - MMRG
- monitoring użytków zielonych i mokradeł - MUZM
- monitoring terenów zurbanizowanych - MTZ
- monitoring terenów górniczych - MTG
- monitoring struktur przestrzennych - MSP
- monitoring użytków zielonych - MUZ
- monitoring terenów leśnych - MTL
- monitoring zniekształcenia powierzchni ziemi - MZPZ
- monitoring odpadów w środowisku - MOŚ