S. Bortnowski Warsztaty dziennikarskie*
1. Tytułowanie i dzielenie tekstów:
Tytuł jest znakiem tekstu, jego wizytówką, symbolem. Tytuł powinien być wezwaniem, zaproszeniem do czytania, stwarzać zachętę, prowokować, zwabiać. Tytuł jednowyrazowy ma dużą moc ekspresyjną, powinien być wykorzystywany rzadko i tylko wtedy, gdy ma przykuć uwagę czytelnika. Najczęściej pojawiają się tytuły dwu-, tzry- i czterowyrazowe.
Stylistyka tytułów:
informacyjne
oceniające, komentujące
apelujące
intrygujące, tajemnicze, niejasne
oparte na metaforze, poetyckie, symboliczne
stylizowane, aluzyjne, odwołujące się do gry słów, kalamburów, aliteracji
Poszczególne rodzaje tytułów mogą się krzyżować.
Jak zapowiadać teksty?
wypunktowanie najważniejszych informacji, jakby telegraf
streszczenie tekstu, jego esencja
teza artykułu (często wyrwana z tekstu)
cytat wypowiedzi
krótka prezentacja postaci
interesujący początek tekstu, często graficznie wyróżniony
- służ to atakowaniu odbiorcy, zachęcaniu do lektury, przyciąganiu uwagi
Jak dzielić teksty? Akapity - przejrzystość tekstu
- pierwszy akapit krótki, podział na akapity jest podziałem logicznym tekstu, akapit stanowi cześć treściowo-składniową; Akapit argumentujący - spójna, wręcz matematyczna konstrukcja zdań. A. rozwijający - spójność + swoboda.
Śródtytuł -podobnie jak tytuł, ważne aby zachować zasadę jednolitości.
2. Informacja czyli sedno dziennikarstwa.
redagowanie tekstu w redakcji, określenia żargonowe: rozpiska - spis tekstów gotowych bądź zapowiedzianych; oficjałki - sprawozdania z oficjalnych uroczystości, dwie/trzy nogi - 2/3 kolumny, szare - tło informacji; prawo redaktora do zmiany tekstu;
Jak redagować teksty:
pytania informacji prasowej: kto? co? gdzie? kiedy? jak? dlaczego? z jakim skutkiem?
prawo odwróconej piramidy: najważniejsze informacje na początku, LID - początkowy, najważniejszy element informacji
wypowiedź powinna być obiektywna, zdystansowana, bez komentarza
Artykuł o charakterze informacyjnym - nie obowiązuje zasada odwróconej piramidy, wszystkie fakty są jednakowo ważne i podporządkowane danemu tematowi; Art. inf. często powstaje jako montaż depesz agencyjnych lub widomości od korespondentów.
W informacjach przeważają zdania pojedyncze, złożone współrzędnie, średniej długości. Puenta lub komentarz - myśl w 3-4 słowach
Sprawozdanie - odmiana informacji. Dotyczy jednego wydarzenia zrelacjonowanego na ogół bez wnikania w wewnętrzne zależności i związki spraw. Częste schematy i szablony - potrzeba przełamania monotonnej formy
3 Publicystyka, czyli dziennikarstwo dla tych, którzy analizują rzeczywistość.
Publicystyka to dostrzeganie problemów, ich analiza i ocena. Początkujący dziennikarz najczęściej korzysta z własnych doświadczeń, co może być niewystarczające, konieczność pogłębienia obserwacji rzeczywistości, lektury. Artykuł publicystyczny podobieństwo do szkolnej rozprawki -teza, argumentacja, potwierdzanie, obalanie tezy. Wymaga słownictwa egocentrycznego, modulantów modalnych, afektujących, sytuujących.
Polemika - odmiana artykułu publicystycznego; odpieranie argumentów i dowodzenie własnej racji: spokojny wywód, wskazanie na niepełność poglądów adwersarza i ich upraszczający charakter, emocjonalność, ironia, pozorna autoironia, absurd. repliki wyróżnia składnia dyskursywna - zdania wielokrotnie złożone, często o konstrukcji paralelnej, pojawiają się tez pytania retoryczne, rozbudowanie porównania.
Komentarz- krótka, kilkunastozdaniowa, podzielona na akapity wypowiedź ujawniająca stanowisko autora w danej sprawie; informacja rozsiana jest tu po całym tekście i podporządkowana ocenie.
Bliżej literatury.
Felieton - ukazuje się cyklicznie i ma wyodrębnioną rubrykę w gazecie; wypowiedź dłuższa od informacji depeszowych, krótsza od artykułu. Dystans wobec tematu, brak zdyscyplinowanej kompozycji - przypadkowość i dygresyjność refleksji. Od szczegółu do ogółu, rzecz błaha zyskuje szerszy wymiar, szukanie paradoksów, eksponowanie siebie, ja rządzi felietonem; możliwość kombinowania tematów i tonacji nieograniczona - hybrydyczność gatunku.
Recenzja - łączy informację (i reklamę) z analizą krytyczną i oceną książek oraz wszelkich zjawisk artystycznych. Najważniejsza jest fachowość oparta na pogłębionej wiedzy nie tylko z danej dyscypliny i skala porównawcza; najczęstsze zarzuty - nijakość stylistyczna, banalność myśli, sloganowość, infantylny entuzjazm lub naukowy żargon; może być recenzja-felieton.
Wywiad - albo zgłębia problem (rozmówca jako ekspert) albo prezentuje postać i osobowość rozmówcy. Wywiad najlepiej zacząć od podskórnego napięcia, od stwierdzenia które musi wywołać reakcję, a zakończyć puentą rozmówcy lub własną (zamiast zwykłego podziękowania). Dziennikarz może być medium (słuchać i relacjonować) lub stosować riposty, kwestionować podsumowywać.
Reportaż - fabularny lub problemowy, sztuka pytań, najlepsze reportaże tworzą literaturę faktu
Portret - pogranicze między wywiadem a reportażem, przekształcenie wywiadu w formę literacką, Oprócz słów bohatera opis wyglądu i sytuacji wywiadu, narracja dziennikarska o cechach mowy pozornie zależnej, komentarz, dialog - formalne wskaźniki reportażu. W portrecie rola dziennikarza ukryta, w reportażu - wyeksponowana. Dziennikarz jest detektywem - szukający w różnych źródłach. Dłuźszy reportaż przekształca się w opowieść paraliteracką lub literacką, staje się świadomą konstrukcją, mówi poprzez celowy układ zdarzeń, jest montowany.
Książka Bortnowskiego ma służyć za przewodnik uczniom, którzy marzą o zawodzie dziennikarza (oraz uświadomić ich, że nie jest to takie łatwe i przyjemne jak sobie wyobrażają, a bywa i nudne) oraz dla nauczycieli polonistów, przy konstruowaniu lekcji i warsztatów dziennikarskich. Stąd taki a nie inny układ treści. Najpierw informację o dziennikarskich formach podawczych oraz ćwiczenia podzielone na: ćwiczenia warsztatowe: bardziej suche i teoretyczne, dotyczące treści zamieszczonych w rozdziale, typu znajdź, wydziel w tekście, podkreśl, wymyśl tytuł itp., oraz ćwiczenia z ławki szkolnej - zasadniczo bazujące na tym co robi się w szkole, często odwołujące się do zadań szkolnych (rozprawka, charakterystyka, sprawozdanie) i przekształcających je na zadanie dziennikarskie; ćwiczenia te mogą być również inspiracją i pomocą dla nauczyciela, niektóre są nawet ciekawe. Po każdym rozdziale znajdują informację syntezujące, do zapamiętania. Układ treści zorganizowany jest tak aby unaocznić, to co mówią same słowa, stąd liczne ramki, pogrubienia tekstu, rozstrzelenia liter - co jest ważne przy przyciąganiu uwagi i szybkim przeglądaniu tekstu i czytaniu orientacyjnym.