Geografia
Pobrzeża
1. Regiony geograficzne: pobrzeże szczecińskie, pobrzeże koszalińskie, pobrzeże gdańskie
2. Krajobraz pobrzeży: formowany przez wiatr, morze i rzeki
wybrzeża klifowe - efekt niszczącej działalności fal morskich (wyspa Wolin, przylądek Rozewie, gdyńska dzielnica Orłowo, Soliński P.N.)
wybrzeża płaskie - przeważające na wybrzeżu Bałtyku
mierzeje - efekt budującej działalności morza (Mierzeja Helska, Mierzeja Wiślana) jeziora przybrzeżne (Jamno, Serbsko, Bukowo)
wydmy - efekt akumulacyjnej działalności wiatru (przenoszenie piasku), uboga roślinność (okolice jeziora Łebsko, Słowiński P.N.)
rozległe tereny równinne - doliny rzek (Żuławy Wiślane - największa delta w Polsce, obszary najniżej położone - depresje zajmują 30% żuław - Raczki Elbląskie 1,8m p.p.m.)
3. Wydobywanie- nic nie jest wydobywane, przede wszystkim alternatywne elektrownie (wiatrowe)
4. Klimat: dobre warunki na wypoczynek, okres wegetacyjny ok. 210 dni
gleby: rdzawe, bielicowe
4. Największe miasta: Gdańsk, Gdynia, Szczecin (przemysł chemiczny, spożywczy, stoczniowy), uczelnie wyższe, uniwersytety, uczelnie techniczne, medyczne..
5. Turystyka dobrze rozwinięta
Pojezierza
1. Regiony geograficzne: Pojezierze Wielkopolskie, Pomorskie, Pojezierze Mazurskie
2. Krajobraz młodoglacjalny (utworzony podczas ostatniego zlodowacenia)
a) formy wypukłe: wzgórza moren czołowych, wysoczyzny, obszary moreny dennej, ozy, kemy (Wieżyca 329m n.p.m, Dylewska Góra 312m n.p.m)
b) formy wklęsłe: doliny rzeczne, pradoliny, liczne zagłębienia (Często wypełnione wodą)
c) równiny sandrowe - zbudowane z drobnego materiału skalnego (sandr Bdry, sandr augustowski)
c) dużo jezior:
- jeziora rynnowe: Gopło (wielkopolskie), Raduńskie(kaszubskie) , Hańcza (18,5m)
największe jeziora na poj. Mazurskim - Śniardwy (114km2), mamry (104km2)
- jeziora wytopiskowe: efekt pozostałych brył martwego lodu
d) pradolny: warszawsko - berlińska, Toruńsko Eberswaldzka
3. Klimat, gleby, obszary leśne
gleby: mady, czarne ziemie
kompleksy leśne: Puszcza Piska, Puszcza Augustowska, Puszcza Drawska, Bory Tucholskie
parki narodowe: Wigierski Węgierski.N., Drawieński P.N, Wielkopolski P.N., „Ujście Warty”, „Bory Tucholskie”
klimat: najchłodniejszy obszar to Pojezierze Suwalskie(krótkie,gorące lato,długa,mroźna zima,kontynentalizm.), Pojezierze Pomorskie jest pod wpływem oceanizmu(chłodne lato i niezbyt mroźna zima). Pojezierze mazurskie - najkrótszy okres wegetacyjny ok. 190 dni
4. Surowce mineralne
sól kamienna - Inowrocław
ropa naftowa, gaz ziemny - Gorzów Wielkopolski
żwir, gliny, piaski,
5. Turystyka
- malownicze jeziora
- olbrzymie kompleksy leśne
- historyczne miasta (poznan)
- zabytki (staromiejska zabudowa Poznania, Olsztyna, Torunia)
6. Poznań
- 450 zabytków (Dawny ratusz miejski)
- zakłady przemysłu maszynowego, chemicznego, spożywczego
- drugie centrum bankowości w Polsce
- ośrodek kultury i nauki (uniwersytet A.Mickiewicza)
7. Gospodarka pojezierzy:
a) w dużych miastach przemysł elektromaszynowy, środków transportu i chemiczny, materiałów budowlanych.
b) rolnictwo: dominują łąki i pastwiska. Hoduje się bydło, uprawia się ziemniaki, żyto i len.
8. Większe miasta i ich funkcje.
Najważniejsze miasta leżące na pasie pojezierzy to: Poznań, Olsztyn i Toruń. W miastach tych występują następujące gałęzie przemysłu przetwórczego: lekki, elektromaszynowy i lekki. Każdy posiada rozwiniętą turystykę - obszar pojezierzy słynie głównie właśnie z pięknych krajobrazów i dobrze rozwiniętej turystyce.
Niziny środkowopolskie
1. Regiony geograficzne: nizina Wielkopolska, Śląska, Mazowiecka, Podlaska, Polesie Lubelskie
2. Krajobraz - rzeźba staroglacjalna
a) dominują płaskie równiny oraz wysoczyzny morenowe - rozległe, niewysokie wzniesienie utworzone z materiału morenowego, otoczone przeważnie pradolinami.
b) najwyższe wzniesienia: Wał Trzebnicki, Wzniesienia Łódzkie (ponad 250m n.p.m)
c) N. Podlaska - tereny bagienne
d)Występują szerokie doliny rzeczne (położone między wysoczyznami)
e) Wydmy śródlądowe - powstałe w wyniku akumulacyjnej działalności wiatru z pisasków rozległe pola wydmowe
3. Klimat
najdłuższy okres wegetacyjny (230 dni) - nizina śląska
nizina wielkopolska - - okres wegetacyjny ok. 220dni
wezbrania Odry - spowodowane dużymi opadami deszczu latem
nizina mazowiecka - zasoby wód artezyjskich (200m pod powierzchnią)
4. Gleby i obszary leśne
gleby: bielicowe, brunatne, płowe
lasy: bory Dolnośląskie, Stobrawskie, puszcza Kurpiowska, Kampinoska, Białowieska, Kozienicka, Knyszyńska
parki narodowe: Biebrzański P.N., Kampinoski P.N., Białowieski PN(roślinność), Narwiański PN, Poleski PN (rozlewiska, bagna)
5. Surowce mineralne
węgiel brunatny - Bełchatów, Konin, Turek
węgiel kamienny - Polesie Lubelskie
rudy miedzi - nizina śląska, Lubin, Polkowice
sól kamienna, potasowa - Nizina Wielkopolska, Kłodawa
6. Miasta
Warszawa, Łódź, Wrocław - mieszka w nich ponad 8% ludności polski
Mieści się tu wiele instytucji przemysłowych, naukowych i kulturalnych
7. Warszawa - miasto stołeczne
Funkcje: administracyjna, kulturowa, oświatowa i naukowa, transportowa, przemysłowa, militarna, turystyczna
1,6 mln mieszkańców
centrum gospodarcze, największa liczna inwestycji zagranicznych w Polsce
60 szkół wyższych.
1100 zabytków - Zamek Królewski, kolumna Zygmunta
8. Przemysł
Gospodarkę w pasie nizin można podzielić na trzy filary: przemysł, rolnictwo i usług.
Przemysł rozwinięty jest przede wszystkim w aglomeracjach: warszawskiej, łódzkiej, wrocławskiej i białostockiej.
Warszawa, Wrocław - przemysł elektromaszynowy, środków transportu
Łódź i Białystok - przemysł włókienniczy i odzieżowy.
Wyżyny
Wyżyna Śląsko - Krakowska
Krainy geograficzne: wyżyna krakowsko - częstochowska, wyżyna śląska
Wyżyna Śląska
- Wyżyna śląska -
najbardziej przekształcony region Polski,
największe skupisko ludności i przemysłu
środowisko uległo degradacji w wyniku dużego wykorzystania surowców
Najwyższe wzniesienie: Góra Św. Anny 400 m n.p.m. (zbudowana z bazaltów, świadczy to o występowaniu wulkanów)
Wydobywanie: rud cynku i ołowiu i węgla kamiennego
Przemysł: Górnośląski okręg Przemysłowy (górnictwo i hutnictwo)
Największe miasto: Kielce (ośrodek przemysłowy, naukowy, kulturalny)
- Wyżyna krakowsko - częstochowska Od Krakowa do Częstochowy
występowanie korzystnych warunków naturalnych - liczne pola uprawne
walory turystyczne (przyrodnicze i pozaprzyrodnicze) Ojcowski P.N.
najwyższe wzniesienie: Skałka 512m n.p.m
Krajobraz: Formy krasowe wykształcone w jurajskich wapieniach:
- krasowe doliny
- ostańce wapienne
Gleby: rędziny
Wyżyna Małopolska
Regiony geograficzne: Niecka Nidziańska, Wyżyna Kielecka
- Niecka Nidziańska
formy krasu powierzchniowego i podziemnego wykształcone w skałach gipsowych
zasoby wód mineralnych - Liczne uzdrowiska (Busko Zdruj)
- Wyżyna kielecka
Najwyższe wzniesienie: Góry Świętokrzyskie (zbudowane z kambryjskich piaskowców kwarcowych) - najniższe góry w Polsce, najwyższy pas: Łysogóry, najwyższy szczyt: Łysica 612 m n.p.m.
W górach świętokrzyskich występują gołoborze- rumowiska skalne: stok Łysicy i Łysej Góry
- Wyżyna Sandomierska
Gleby: czarnoziemy, brunatne,
Dobre warunki do upraw: okres wegetacyjny 220 dni (Wyżyna sandomierska wykorzystywana rolniczo)
Turystyka: jaskini Raj, kamieniołom wapieni, ruiny zamku w Chęcinach
Wyżyna Lubelska z roztoczem
Najwyższe wzniesienia: ponad 300m n.p.m.
- Roztocze:
Najwyższe wzniesienie: Wielki Dział 390m n.p.m.
Wykształciły się na pokładach lessu liczne wąwozy
Występuje węgiel kamienny
Gleby: na lessie: czarnoziemy
Najwięcej gruntów ornych.
Krajobraz: na lessie liczne wąwozy
Wydobywanie: węgla kamiennego
Park narodowy: Roztoczański P.N.
Główne miasto: Lublin - Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie, Katolicki Uniwersytet Lubelski, ośrodek kulturalny
Inne miasta: Zamość, Kazimierz Dolny
Zamość: wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO
Kotliny podkarpackie
Regiony geograficzne: kotlina sandomierska, kotlina oświęcimska (połączone Bramą Krakowską)
Proces powstawania: Kotliny podkarpackie powstały w trzeciorzędzie.
Trzeciorzęd: Nasuwające się Karpaty obciążyły ten obszar, w wyniku czego powstało zapadlisko tektoniczne
Czwartorzęd: po wkroczeniu lądolodu na tym obszarze zostały naniesione osady polodowcowe, iły, piaski. W wyniku ostatniego zlodowacenia powstały piaszczyste wydmy w szerokich dolinach rzecznych.
Krajobraz: wysoczyzny, tzw. płaskowyże (Kolbuszowski, Tarnogrodzki) ponad 250m n.p.m.; liczne doliny rzeczne, którymi płyną dopływy Wisły
Klimat: długi okres wegetacyjny ( ponad 220 dni ), średnia roczna suma opadów to 600mm, temp. Średnia temp. Latem przekracza 18*C
Gleby: bielicowe, brunatne, mady
obszary wykorzystywane rolniczo
obszary leśne: Puszcza Niepołomicka, Sandomierska i Solska
wydobywanie:
siarka - kotlina sandomierska, Tarnobrzeg
ropa naftowa, gaz ziemny - kotlina sandomierska, Tarnów, Lubaczyów
sól kamienna - Wieliczka, Bochnia
uprawianie:
północ kotliny sandomierskiej: ziemniaki, pszenica,
południe: buraki cukrowe
Miasta: Kraków , Tarnów
Najwięcej gruntów ornych.
Park narodowy: Roztoczański P.N.
Główne miasto: Lublin - Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie, Katolicki Uniwersytet Lubelski, ośrodek kulturalny
Inne miasta: Zamość, Kazimierz Dolny
Zamość: wpisany na listę dziedzictwa kulturowego Unesko
Karpaty
1. Podział:
Karpaty:
Zewnętrzne:
Pogórze Karpackie, Beskidy
Wewnętrzne:
Tatry, Obniżenie Orawsko - Podhalańskie
Karpaty - długość 1300km, szerokość od 120km do 300km; przebiegają przez: Austrię, Czechy, Słowację, Rumunię, Węgry, Ukrainę
Karpaty Zewnętrzne: najwyższe wzniesienie: Babia Góra 1725m n.p.m. (Beskid Żywiecki) flisz - występujące na przemian warstwy piaskowców, zlepieńców i łupków (powstałe w erze mezozoicznej)
Pogórze Karpackie - najwyższe wzniesienia nieznacznie przekraczają 500m n.p.m.,
Beskidy - większość wznosi się ponad 1000m n.p.m.
Karpaty Wewnętrzne:
Obniżenie Orawsko - Podhalańskie: jedyne pasmo: Pieniny (Trzy Korony 982m n.p.m.), przez Pieniny przepływa Dunajec, który tworzy Przełom Dunajca
Tatry: najwyższe pasmo w Polsce; na terenie Polski leży 20% Tatr; najwyższy szczyt Tatr: Gerlach 2655m n.p.m., najwyższy szczyt Polski - Rysy 2499m n.p.m.
Żleb - długie zagłębienia w urwistych ścianach skalnych
Piarg - gruz skalny, który tworzy stożki usypiskowe
Turnie - pojedyncze skałki o ostrych wierzchołkach i stromych stokach
Przełęcz - obszar położony najniżej pomiędzy szczytami
Grań - linia grzbietowa zbocza
Szczyt - najwyższy punkt wypukłej formy terenu
Wysokie: zbudowane ze skał granitowych, rzeźba wysokogórska, formy polodowcowe, cyrki polodowcowe, doliny U-kształtne, wały morenowe, wygłady lodowcowe
Zachodnie: zbudowane ze skał osadowych, tj. wapieni, margli i dolomitów, rzeźba krasowa, doliny, baszty, iglice skalne, jaskinie, wywierzyska
Klimat: piętrowość klimatu, co 100m temp. Spada o 0,6*C, Tatry - duże sumy opadów, ponad 1500mm, pozostały obszar Karpat 700-1200mm
Teren zasobny w wodę, liczne potoki, wiele źródeł, jeziora zaporowe (Karpaty zew.), wody mineralne, liczne uzdrowiska (Krynica, Szczawnica, Muszyna, Rabka)
Piętra klimatyczno-roślinne:
Piętro pogórskie (uprawy rolne)
Regiel dolny (lasy liściaste, mieszane)
Regiel górny (lasy iglaste)
Kosodrzewina (kosodrzewina)
Hale (trawy)
Turnie (skały)
1. Miasta: Zakopane
Sudety
1. Sudety - rozciągają się przez Polskę, Czechy, Niemcy
2. Podział: Sudety Zachodnie, Środkowe i Wschodnie, Przedgórze Sudeckie
3. Powstanie Sudetów: występują wszystkie rodzaje skał, zróżnicowana budowa geologiczna, obszar obejmują trzy orogenezy.
Początkowo Sudety zostały sfałdowane i wypiętrzone, następnie w wyniku procesów zewnętrznych uległy prawie całkowitemu zrównaniu, podczas następnej orogenezy zostały znów wypiętrzone (zręby- Góry Sowie, Stołowe), pomiędzy nimi występują zapadliska tektoniczne (Kotlina kłodzka).
4. Krajobraz Sudetów- skały magmowe, głębinowe
Karkonosze - najwyższe pasmo Sudetów (Śnieżka 1602m n.p.m.) - skały granitowe, metamorficzne; występują formy polodowcowe (cyrki, jeziora: Wielki, Mały Staw, Śnieżne Kotły), liczne gołoborza, liczne zrównania grzbietowe (Równina pod Śnieżką)
Sudety Środkowe - najniższa część Sudetów, Góry Stołowe, charakterystyczne formy skalne (szczeliny, labirynty, iglice, grzyby skalne) formy te powstały w wyniku wietrzenia i denudacji (Szczeliniec Wielki, „Błędne skały”)
Sudety Wschodnie - najwyższe pasmo to Śnieżnik (1425m n.p.m.), zbudowane z gnejsów i wapieni, liczne jaskinie (Jaskinia Niedźwiedzia)
Przedgórze Sudeckie - tereny faliste, pagórkowate, położone na wysokości około 300m n.p.m., wzniesienia Ślęży (718m n.p.m.)
5. Wydobywanie:
wiele surowców mineralnych:
węgiel brunatny (okolice Bogatyni
granity, bazalty, piaskowce, wapienie, marmury
węgiel kamienny (Wałbrzych)
rudy żelaza, miedzi, cynki, ołowiu
uran, złoto, srebro
6. Przemysł:
rozwój górnictwa, przemysłu mineralnego, włókienniczego, szklarskiego i drzewno-papierowego.
7. Największe miasta: Wałbrzych, Jelenia Góra
8. Turystyka:
źródła wód mineralnych: szczawy, radoczynne oraz cieplice
liczne uzdrowiska: Kudowa, Lądek, Polanica, Duszniki, Karpacz.
- piękne panoramy,
- malownicze wodospady
- ciekawe formy skalne
Miasta turystyczne: Karpacz, Szklarska Poręba