Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością podobną do niezawisłości sędziowskiej. Ze swojej działalności rzecznik zdaje sprawę Sejmowi.
Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli zyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak / własnej inicjatywy. Podejmując sprawę Rzecznik może zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z trybów postępowania:
- samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
- zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy.

Po zbadaniu sprawy, Rzecznik - o ile stwierdził naruszenie praw i wolności obywatela - wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne. Może on m.in..:
- żądać wszczęcia postępowania cywilnego,
- żądać wszczęcia przez prokuraturę śledztwa,
- zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego,
- wnieść kasację do każdego prawomocnego orzeczenia

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał konstytucyjny jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa. Trybunał Konstytucyjny orzeka w następujących sprawach:
- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
- zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją,
- zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
- skargi konstytucyjnej.

Wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej. Postępowanie toczy się w trybie określonym przepisami kodeksu postępowania cywilnego.
Rozprawa jest jawna.
Orzeczenia Trybunał mają postać wyroków lub postanowień, są ostateczne i mają moc powszechne obowiązującą (art. 190 konstytucji).

Trybunał Stanu

Trybunał Stanu został powołany do określenia tak zwanej odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte, jak wspomniano wyżej, osoby zajmująca najwyższe stanowiska państwowe: Prezydent premier i członkowie rządu, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, naczelny dowódca sił zbrojnych, posłowie i senatorowie.
Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może być złożony przez komisję sejmową grupę posłów Uczącą co najmniej 50 osób lub trybunał Konstytucyjny.
Trybunał Stanu stwierdzając winą oskarżonego orzeka następujące kary:

- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego,
-- utratę wszystkich orderów, odznaczeń,

zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk.

Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców i 16 członków.

Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny stanowi istotny organizm życia publicznego w gminie, będącej podstawową jednostką organizacyjną terytorialnego podziału państwa. W gminie mogą być tworzone dzielnice miejskie, osiedla, sołectwa. Ustrój gminy określa jej statut. Zakres działalności gminy obejmuje wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, istotne z punktu widzenia zaspokojenia wspólnych potrzeb. Zadania wykonuje gmina w imieniu własnym (posiada osobowość prawną) oraz zlecone zadania administracji rządowej.

Zadaniami własnymi gminy są:
- gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny,
- drogi gminne, ulice, mosty oraz organizacja ruchu drogowego,
- wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci,
- zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
- lokalny transport zbiorowy,
- ochrona zdrowia,
- pomoc społeczna (m.in. ośrodki i zakłady opiekuńcze),
- komunalne budownictwo mieszkaniowe,
- oświata (szkoły podstawowe, przedszkola, inne placówki oświatowo-wychowawcze) ,
- kultura (biblioteki, domy kultury, ogniska muzyczne),
- kuitura fizyczna, boiska, hale sportowe, pływalnie i inne urządzenia sportowe, tereny rekreacyjne,
- targowiska i hale targowe,
- zieleń,
- cmentarze komunalne,
- porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa,
- utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.

Realizację niektórych swoich zadań może gmina zlecić innym podmiotom gospodarczym, zawierając z nimi właściwe umowy albo tworzyć własne kompetentne w danej dziedzinie jednostki organizacyjne, a także własne przedsiębiorstwa. Może też być udziałowcem różnych spółek oraz tworzyć spółki jednoosobowe. Gmina może prowadzić, poza podstawową działalnością o charakterze użyteczności publicznej, również działalność czysto zarobkową, jeżeli wymagają tego potrzeby społeczne.

Z mocy prawa mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową. Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy (rada miasta, rada miasta i gminy) wybierana na okres 4 lat. Formą działania rady gminy są sesje. Organem wykonawczym gminy jest zarząd. Jest on wybierany przez radę gminy spośród jej członków w liczbie od 4 do 7 osób. Przewodniczący zarządu (wójt, burmistrz, prezydent miasta) nie muszą być członkami rady gminy. Zarząd wykonuje zadania gminy oraz uchwały rady. Jednostką organizacyjną pomocną zarządowi w wykonaniu jego zadań jest urząd gminy (miasta lub miasta i gminy). Urzędnikami gminnymi są m.in. sekretarz i skarbnik.

Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego są: powszechne, równe i odbywają się w głosowaniu tajnym. Mieszkańcy gminy mogą podejmować rozstrzygnięcia w drodze lokalnego referendum.

Przysługujące gminie prawo własności i inne prawa majątkowe stanowią mienie komunalne. Dochodami gminy są jej dochody własne (podatki, opłaty, dochody z majątku gminy) oraz subwencje i dotacje z budżetu państwa. Gminy mogą tworzyć związki międzygminne na podstawie uchwał rad poszczególnych gmin. Szczególnym przykładem jest dobrowolnie utworzony Związek Miast Polskich z siedzibą w Poznaniu. Wspólną reprezentacją gmin z obszaru województwa jest wybierany przez nie sejmik samorządowy. Formą jego działalności są sesje. W przerwach między sesjami działa jego prezydium.

W ramach gmin i miast działają samorządy: dzielnic, osiedli i wsi. Organami samorządu dzielnicowego (osiedla) są: rada dzielnicy lub osiedla; zarząd dzielnicy lub osiedla; przewodniczący zarządu. Organami samorządu wsi są: zebranie wiejskie; rada sołecka; sołtys.

Nadzór nad działalnością komunalną samorządu terytorialnego sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewodowie. Poza tym w zakresie spraw budżetowych, regionalna izba obrachunkowa. Jedynym kryterium nadzoru jest zgodność działalności komunalnej z prawem (a nie ich celowość). Tylko w przypadku niezgodności z prawem organ nadzoru orzeka nieważność podjętych działań. Od orzeczenia organu nadzorczego władzom gminy przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

---