1. NORMA PRAWNA

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma - zasada bądź reguła postępowania.

Norma prawna - szczególny rodzaj normy. Każda norma ma swojego adresata i każda zawiera żądanie jakiegoś zachowania (ew. pozwolenie lub zakaz).

Norma prawna jest najmniejszym sensownym elementem prawa.

Przepis prawny jest to jednostka redakcyjna tekstu aktu normatywnego. W aktach prawnych zawarte są przepisy. Dopiero z przepisów wyciągamy normy prawne. Norma i przepis nie muszą brzmieć jednakowo - ale muszą mieć ten sam sens.

Każda norma prawna powinna nosić dwie cechy. Musi być:

• generalna - pojęcie to odnosi się do adresata

• abstrakcyjna - odnosi się do zachowania które norma reguluje

Generalność oznacza, że adresat normy nie jest wymieniany z imienia i nazwiska, czy też tożsamości, ale za pomocą cech rodzajowych. Dzięki temu norma jest elastyczna - można ją stosować w wielu przypadkach

Abstrakcyjność oznacza, że norma reguluje zachowania określone w ogólny, rodzajowy sposób (tzn. np. „nie można zabijać” - a nie „nie można zabijać siekierą”).

Przeciwieństwem generalności jest indywidualność, a przeciwieństwem abstrakcyjności - konkretność. Normy indywidualne w zasadzie się nie zdarzają. Normy konkretne trafiają się, ale rzadko (np. jednodniowy zakaz spożywania alkoholu).

W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne. Natomiast stanowienie prawa powstają normy generalnej i abstrakcyjnej w sytuacji indywidualnej i konkretnej. Wyrok jest zawsze indywidualny i konkretny.

Norma prawna

Norma prawna odpowiada na trzy pytania:

KTO ? W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH ? JAK POWINIEN SIĘ ZACHOWYWAĆ ? (w zasadzie istotne jest też pytanie czwarte - CO MU GROZI JEŚLI SIĘ TAK NIE ZACHOWA ?)

Norma prawna składa się z trzech elementów:

• hipotezy - kto ? w jakich okolicznościach ? Określenie adresata i warunków w jakich się znalazł

• dyspozycji - określa treść powinnego zachowania (nakazu, zakazu, dozwolenia)

• sankcji - nie zawsze musi występować. Określa co grozi adresatowi jeśli nie będzie przestrzegał dyspozycji

Czynność konwencjonalna - dyspozycja może nakazywać, zakazywać bądź zezwalać na dokonywania pewnych czynności konwencjonalnych. Czynności takie to np. podpisanie umowy, sporządzenie testamentu. Czynność konwencjonalna to taka czynność, której prawo nadaje inny sens niż wynika z normalnego, naturalnego przebiegu (np. zwykle podnosimy rękę bo chcemy się podrapać w głowę - ale np. posłowie w ten sposób głosują).

Oskarżony - składa wyjaśnienia, Świadek - składa zeznania.

Dozwolenie mocne - to te dozwolenie, które są w prawie wyraźnie zaznaczone (generalnie bowiem wszystko co nie jest nakazane lub zakazane - jest dozwolone - nie obejmuje to organów władzy publicznej, one mogą działać dokładnie z literą prawa).

W związku z istnieniem prawa istnieją instytucje obowiązku i uprawnienia.

Jeżeli w dyspozycji zawarty jest nakaz bądź zakaz, to podmiot został do czegoś zobowiązany.

Jeżeli dyspozycja coś dozwala oznacza to, że podmiot został do czegoś uprawniony.

Obowiązek w prawie formułowany jest za pomocą różnych pojęć: „powinien”, „zobowiązuje się”, etc. Jeżeli w prawie cywilnym pojawia się tryb oznajmujący oznacza to, że mamy do czynienia z obowiązkiem.

Uprawnienie - sformułowania „może”, „jest uprawniony”, „ma prawo”.

Sankcja - określa dolegliwość którą poniesie adresat za to, że zachowa się sprzecznie z treścią dyspozycji. Sankcja określa konsekwencję za naruszenie rozkazu, nakazu, etc.

Pierwszym rodzajem sankcji jest:

• sankcja karna, penalna i represyjna - aby ją otrzymać należy dokonać czynu zabronionego. Są dwa rodzaje czynów zabronionych: - przestępstwo - szukamy w kodeksie karnym; wykroczenie - szukamy w kodeksie wykroczeń. Przestępstwo może być: - zbrodnią lub - występkiem. Sankcja karna wiąże się z pozbawieniem sprawy czegoś (pewnych dóbr, wolności, pieniędzy, możliwości wykonywania zawodu).

Kara pełni funkcje:

• prewencji ogólnej - zapobiega popełnieniu przestępstwa przez innych (boją się kary)

• prewencja szczególna - zapobiega popełnieniu kolejnego przestępstwa przez konkretną osobę

Sankcja egzekucyjna - charakterystyczna dla prawa cywilnego i administracyjnego. Stosowanie tej sankcji polega na przymuszeniu kogoś do spłacenia długów, etc. Może też polegać na unicestwieniu czegoś co zostało wzniesione wbrew prawu.

Sankcja nieważności czynności prawnej - z taką sankcją mamy do czynienia na gruncie prawa cywilnego. Jeżeli np. źle sporządzimy testament (niezgodnie z prawem) to zostaje on unieważniony.

Nie dla każdej normy prawnej znaleźć można sankcje. Stąd sankcja nie przez wszystkich uznawana jest za element normy. Taka norma dla której nie można znaleźć sankcji to lex imperfecta.

Teoria norm sprzężonych:

1. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - taka norma nie posiada w swojej budowie sankcji

2. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - określa sankcję dla normy sancjonowanej. Hipotezą normy sankcjonującej jest norma sankcjonowana, natomiast jej dyspozycją jest sankcja

Norma prawna jest wypowiedzią normatywną akceptowaną przez państwo i egzekwowaną przez przymus państwowy.

Norma prawna jest zapisana w postaci przepisu prawnego (techniczny zapis)

Norma prawna może być równoznaczna z przepisem prawnym, lub z dwoma przepisami prawnymi. Czasem zaś dwie normy prawne zawarte są w jednym przepisie.

SANKCJE

Sankcja nieważności - najmniej dolegliwa

Sankcja egzekucyjna

Sankcja karna - najbardziej dolegliwa

Sankcja nieważności - oznacza, że czynność którą zawarliśmy jest z mocy prawa nieważna - tzn. nie niesie konsekwencji prawnych. Nieważność z mocy prawa oznacza możliwość wniesienia do sądu sprawy o uznanie nieważności. Nieważność uznaje organ, który stosuje prawo. Nieważność może dotyczyć decyzji cywilnych i administracyjnych. O niezgodności decyzji administracyjnej z prawem decyduje NSA.

Sankcja egzekucyjna - jest to wykonanie orzeczenia przez nadanie klauzuli egzekucyjnej. Dopiero nadanie klauzuli egzekucyjnej umożliwia wyegzekwowanie wierzytelności. Egzekucja jest to możliwość prawna wyegzekwowania należności, które organ prawny orzekł w prawomocnym orzeczeniu.

Sankcja karna - oznacza w praktyce, że jest to co najmniej bardzo wysoka grzywna, lub kara pozbawienia wolności. Sankcja karna oznacza że państwo uznało jakiś czyn za wybitnie niewłaściwy i niepożądany. Przy sankcji karnej jesteśmy zmuszeni do poddania się tej sankcji (np. przy sankcji egzekucyjnej tak nie jest - jeżeli nic nie mamy, komornik nie może nam nic zabrać. Nie pójdziemy też do aresztu). Przy sankcji karnej grzywnę można zmienić w areszt.

2.. Normy prawne - składają się z trzech rzeczy - hipotezy (co ?), dyspozycji (jak ?), sankcji (co nam grozi ?). Nie wszystkie normy moralne zdobyły sankcje prawną. Norma prawna różni się od normy moralnej tylko sankcją (norma prawna narzuca na nas przymus państwowy - wiemy, że kara będzie wyegzekwowana). Początkowo każda norma prawna była normą moralną. Z czasem jednak normy te zaczęły się różnicować. Czasem zdarza się, że norma prawna jest sprzeczna z normą moralną (np. moralność mówi - nie donoś, a prawo - wiesz o przestępstwie ? Donoś ! - jedyne tajemnice, których złamać nie można to tajemnica spowiedzi i tajemnica adwokacka, tajemnica dziennikarska nie obejmuje najpoważniejszych przestępstw). Czasem zdarza się że norma prawna jest normie moralnej obojętna (np. wszystkie normy prawa procesowego).

Najważniejszą sankcją norm prawnych jest nie wysokość kary, ale jej nieuchronność. Najbardziej przestrzegane są te normy prawne, które mają dużą szanse na to aby zostać wyegzekwowane.

Normy prawne mogą prowadzić do nieprzestrzegania prawa (jeżeli są to normy spotykające się z brakiem uznania przez znaczącą większość obywateli). Ważne jest, żeby normy cieszyły się uznaniem większości tych, którzy mają je przestrzegać.

4.Stanowienie prawa - władza ustawodawcza (Sejm), rząd, poszczególni ministrowie, wojewodowie, KRRiT

[norma blankietowa - to norma odsyłająca do innych aktów prawnych]

Najwyższym aktem prawnym jest konstytucja, potem umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji, potem ustawy, potem umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji. Ustawy trzeba ratyfikować wtedy, kiedy dotyczą one obywateli (zmieniają ich prawa). Ustawy ratyfikuje prezydent.

Stanowienie prawa - to inaczej mówiąc ustawodawstwo, czyli możliwość zapisania prawa w postaci przepisów prawnych. Stanowienie prawa to tworzenie norm prawnych.

STANOWIENIE PRAWA

Stanowienie prawa jest to tworzenie norm prawnych i dawanie im zapisu w postaci przepisów. Prawo stanowi parlament (Sejm + Senat), a następnie akceptuje je (bądź wetuje, bądź wysyła do Trybunału Konstytucyjnego) prezydent. Bez podpisu prezydenta nie ma aktu prawnego. Prawo stanowić mogą (czasem) inne organy władzy - rząd, ministrowie - jednak tylko w wypadku tzw. norm blankietowych.

Przykład normy blankietowej:

„Zabroniona jest sprzedaż [prekursorów] do produkcji środków odurzających. [Listę tych środków ustali Minister Zdrowia i Opieki Społecznej]

Norma blankietowa (czyli puste miejsce które organ wykonawczy wypełni jakimś aktem wykonawczym) wskazuje, że organem uprawnionym do stanowienia prawa jest w tym przypadku MZiOS.

Tworzenie norm nieprzestrzegalnych jest patologią, gdyż człowiek, który przyzwyczai się do łamania prawa będzie je łamał także w innych wypadkach.

Tworzenie prawa - to tworzenie zapisu prawnego.

5. Stosowanie prawa - dostosowywanie norm abstrakcyjnych (paragrafów kodeksu cywilnego, karnego, etc.). Prawo stosuje sąd i organy wykonawcze (władzy administracyjnej)

Stosowanie prawa - prawo stosują organy państwowe przez wydawanie orzeczeń, czyli zamiana normy abstrakcyjnej na normę skierowaną do konkretnego adresata. Jest to niezbędne do zastosowania sankcji.

Istnieją dwie postacie winy - umyślna (karana zawsze) i nieumyślna (karana tylko w szczególnych przypadkach).

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa dotyczy tylko organów państwowych i jest zindywidualizowaniem normy abstrakcyjnej. Stosowanie prawa to dostosowanie normy generalnej do konkretnej sytuacji. W konkretnej sytuacji organ państwowy wydaje decyzję administracyjną na mocy której normą generalną dostosowuje się do sytuacji indywidualnej. Organ stosujący prawo może tworzyć nowe normy prawne - są to tzw. precedensy, tworzone na podstawie danego systemu prawnego (jest to możliwe np. w Wielkiej Brytanii - tzw. casual law). W systemie prawa kontynentalnego jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jednej gałęzi musi także stosować prawo innej gałęzi.

Kolizja przepisów - może nastąpić w:

2. przestrzeni

3. czasie

4. hierarchii

1. Kolizja prawa w przestrzeni - jest to możliwe wówczas gdy na terenie danego kraju funkcjonują różne systemy prawne (np. państwa federalne - w takim państwie istnieje wprawdzie prawo federalne - wspólne dla wszystkich, ale obejmuje tylko część przypadków). Największą kolizją na terytorium jednego państwa jest sytuacja, gdy w jednym miejscu czyn jest karalny, a w drugim już nie. Ustawodawca stwierdza więc, że prawo stanowe musi uznać te same czyny za przestępstwa może - jedynie różnicować sankcje dotyczące danego czynu. Inaczej następowałaby kolizja prawa w przestrzeni.

6. Przestrzeganie prawa - wszyscy obywatele i przebywający na terenie danego państwa. Prawo nie obowiązuje ludzi objętych immunitetem (najsilniejszy jest immunitet dyplomatyczny - zwalnia on z odpowiedzialności w danym kraju - taki delikwent sądzony jest w swoim kraju

Przestrzeganie prawa dotyczy wszystkich, którzy muszą się podporządkować normom prawnym obowiązującym na danej przestrzeni państwowej. Jeżeli popełnimy przestępstwo, a w między czasie zmieni się prawo, sąd stosuje prawo łagodniejsze).

PRAWORZĄDNOŚĆ

Praworządność jest to pewien stan faktyczny w którym podstawowe dziedziny relacji społecznych są uregulowane prawem, którego państwo przestrzega. Państwo praworządne to takie państwo, w którym organy państwowe działają zgodnie z obowiązującym prawem. Podstawowe dziedziny stosunków społecznych muszą być uregulowane przez prawo:

• relacje majątkowe

• relacje państwo-obywatel

Praworządne państwo musi przestrzegać prawa, które ustanawia.

Organy władzy publicznej

Administracja rządowa Administracja samorządowa

Gmina - rada gminy, zarząd gminy (wójt / burmistrz / prezydent)

Powiat - rada powiatu, zarząd powiatu (starosta)

Województwo - sejmik województwa, zarząd województwa (marszałek)

Administracja rządowa - wojewoda

Praworządności nie można łamać - jest ona, albo jej nie ma. Państwo praworządne to państwo w którym granice działania organów są ściśle określone.

Praworządność w sensie formalnym - państwo stanowi przepisu prawne i przestrzega ich

Praworządność w sensie materialnym - państwo stanowi i przestrzega prawa, ale dodatkowo musi być to prawo dobre.

Gwarancje istnienia praworządności:

• materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, politycznego i gospodarczego, który czyni łamanie prawa przez państwo niemożliwym (największe zabezpieczenia daje demokracja - i związany z nią podział władzy)

• instytucjonalne - konkretne instytucje, które mają przeciwdziałać łamaniu prawa przez państwo. Dzielimy je na:

1. ustrojowe (trójpodział władzy, działalność opozycji)

2. legislacyjne (związane z tworzeniem prawa: - respektowanie zasady nie działania prawa wstecz, - zasada uznania prymatu konstytucji nad innymi ustawami.

3. proceduralne (związane ze stosowaniem prawa) - np. wieloinstancyjność procesu postępowania sądowego.

7. WYKŁADNIA PRAWA - LUKI PRAWNE

Wykładnia prawa - innymi słowy interpretacja prawa. Podziału wykładni jest wiele - ze względu na podmiot, który dokonuje wykładni. :

1. autentyczna

2. legalna

3. praktyczna (sądowa)

4. doktrynalna

1. wykładni autentycznej dokonuje ten sam organ, od którego pochodzi dany akt prawny. Ta wykładnia jest tak samo ważna jak sam akt

2. wykładnia ta jest określana przez konstytucję tzn. konstytucja określa kto dokonuje tej wykładni - obecnie nie ma takiego organu, ale nieoficjalnie jest nim Trybunał Konstytucyjny

3. wykładni tej dokonuje organ stosujący prawo (najczęściej organ sądowy) - ma znaczenie dla konkretnej sprawy, dla której została wydana

4. wykładni tej dokonują naukowcy, którzy proponują ustawodawcy pewne rozwiązania prawne. Raczej rzadko stosowana

Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

1. językowa

2. celowościowa

3. systemowa

4. historyczna

1. odwołuje się do metod charakterystycznych dla języka polskiego - po prostu sprawdzamy znaczenie konkretnych słów. Często jednak zawodzi - gdyż ten sam wyraz może być czasem użyty kilkakrotnie w różnym znaczeniu

2. zastanowienie się jaki był cel ustawodawcy, co chciał osiągnąć

3. szukanie miejsca danego przepisu w danej gałęzi prawa. Sprawdzamy czy jest to przepis ogólny, czy szczególny, starszy czy młodszy, etc.

4. poszukujemy pierwowzoru danego zapisu prawnego w starych aktach prawnych. Przydatna głównie w czasie pracy nad aktem prawnym

Są jeszcze wykładnie zwężające (organ dokonujący wykładni zawęża pewne sformułowania) lub rozszerzające (na odwrót).

LUKI PRAWNE

Luka prawna to biała plama wśród przepisów. Luki mogą być pozorne lub rzeczywiste. Luki pozorne występują tylko wtedy, gdy stosujący prawo czegoś nie zauważa. Luka rzeczywista - występuje wtedy gdy wykładowca czegoś nie przewidział. Jeżeli coś nie jest uregulowane w prawie karnym - oznacza to, że nie zostało zabronione przez państwo (dopiero nowa ustawa może zmienić ten stan).

W innych gałęziach prawa lukę można zastąpić analogię. Są dwa rodzaje analogii:

• z ustawy

• z prawa

W Polsce dozwolona jest jedynie analogia z ustawy: Sędzia rozpatrując dany stan faktyczny szuka dla niego przepisu prawnego dotyczącego sprawy podobnej. Analogia z prawa - są to tzw. precedensy występujące w prawie anglosaskim. Tworzymy dla danej sytuacji nowy przepis prawny na podstawie danej gałęzi prawa. Tak ustanowione prawo może być stosowane w następnych podobnych sprawach (ale nie musi - decyzja należy do sądu, który może równie dobrze stworzyć nowy precedens).

9. AKT PRAWNY

(pojęcie najszersze) Wyraz woli państwa ujęty w odpowiedniej formie, uchwalony w odpowiednim trybie przez kompetentny organ

akty normatywne akty nienormatywne

(np. Konstytucja, ustawy, (np. wyroki sądu, decyzje

rozporządzenia, umowy administracyjne)

międzynarodowe)

1. Zawierają normy prawne 1. Załatwiają konkretną sytuację

(reguły abstrakcyjne i ogólne, 2. Wydawane przez organy zobo-

powszechnie obowiązujące) wiązane do stosowania prawa

2. Wydane przez organy prawo-

twórcze

3. Aby był ważny wymaga pub-

likacji (w Dzienniku Ustaw lub

w Monitorze Polskim)

W Dzienniku Ustaw publikuje się: konstytucję, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia.

W Monitorze Polskim publikuje się: uchwały Rady Ministrów, uchwały Sejmu, zarządzenia prezesa Rady Ministrów, prezydenta.

Akty prawne umieszczone w Dzienniku Ustaw wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji (nie licząc dnia publikacji) (chyba, że sam akt prawny wyznacza inaczej. Jeżeli w akcie prawnym w przepisach wprowadzających znajduje się informacja kiedy wchodzi w życie to prawo - wówczas „zasada 14 dni” nie obowiązuje).

---