Pty. 33 liga polska i liga narodowa
Liga Polska - polska tajna niepodległościowa organizacja polityczna działająca w latach 1887-1894. Została powołana do życia w Szwajcarii w 1887 przez grupę dawnych uczestników powstania styczniowego przebywających w zaborach pruskim i austriackim, a także na emigracji. Grupa ta, z Zygmuntem Miłkowskim (publicystą znanym jako Teodor Tomasz Jeż) na czele, zebrała się w sierpniu 1887 na zamku Hilfikon koło Zurychu i powołała Ligę Polską - organizację mającą kierować działalnością polityczną zarówno w kraju, jak i za granicą. 5 grudnia 1887 została ogłoszona Ustawa Ligi Polskiej, w której zapisano, że Zadaniem Ligi jest przysposobienie wszystkich sił narodowych celem odzyskania niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych na podstawie federacyjnej i z uwzględnieniem różnic narodowościowych. Na czele Ligi Polskiej stała Centralizacja, w skład której weszli Zygmunt Miłkowski, major Ludwik Michalski i Maksymilian Hertel. Do jej zadań należało:
rozwijanie działalności rozpoznawczej w polityce międzynarodowej,
przygotowanie planów organizacji wojskowej,
obrona żywiołu polskiego przed wpływami obcymi i wynarodowieniem przez zaborców,
popieranie oświaty ludu i dobrobytu klas wydziedziczonych.
Program Ligi Polskiej opierając się na założeniach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z lat trzydziestych, zakładał organizację ogólnonarodowego powstania w trzech zaborach w celu odzyskania niepodległości. Przyszłe odrodzone państwo polskie miało być wg założeń organizacji, liberalną republiką demokratyczną wolną od wszelkich konfliktów społecznych. Z Ligą Polską współpracowały pisma Głos w Warszawie i Przegląd Społeczny we Lwowie. Od 1888 działał też przy niej Związek Młodzieży Polskiej "Zet". W 1888 Liga wydała nową Ustawę, w której zmieniono np. zwrot o granicach przedrozbiorowych i federacji na sformułowanie: Liga z gorącym współczuciem popierać będzie rozwój samodzielny narodowości, które wchodziły do składu dawnej Rzeczypospolitej. W 1893 niezadowoleni z mało konkretnej działalności organizacji młodzi członkowie, z Zygmuntem Balickim, Romanem Dmowskim i Janem Ludwikiem Popławskim na czele przejęli nad nią kontrolę, przemianowując zarazem na Ligę Narodową. Formalne rozwiązanie Ligi Polskiej nastąpiło w 1894.
Liga Narodowa - tajna organizacja polityczna działająca we wszystkich zaborach. Został powołana do życia w 1893 roku w miejsce Ligi Polskiej. Do jej przywódców zaliczali się: Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego, Jana Popławskiego. Jej celem było kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego- silnego, gotowego oprzeć się innym narodowościom i realizującego własną misję dziejową. Charakteryzowało ją dążenie do utworzenia jednolitego narodowo państwa. Negowała walkę klasową. Za zagrożenie uważała działalność mniejszości narodowych. Piętnowała ucisk carski, krytykowała obóz ugodowców za ich lojalizm wobec Rosji. Jej działacze odzyskanie niepodległości pojmowali jako cel dalekosiężny. Organizacja ta wydawała we Lwowie "Przegląd Wszechpolski".
W 1897 roku Liga Narodowa postanowiła stworzyć stronnictwo narodowo - demokratyczne (ENDECJA) w celu podjęcia działań na szeroką skalę. Endecja głosiła:
- podstawą jest naród rozumiany jako wspólnota etniczna
- największym zagrożeniem jest ideologia klasowa (socjalizm) oraz żydowska mniejszość narodowa jako czynnik obcy rozładowany w społeczeństwie polskim oraz żywioł germański, natomiast z Rosją jako nardem słowiańskim będzie trzeba się porozumieć w obliczu wroga jakim są germanie, co więcej Rosja ze względu na prymitywizm kulturowy nie stanowi specjalnego zagrożenia dla polskiej tożsamości narodowej.
- należy unarodowić wszystkie warstwy społeczne od chłopa, poprzez mieszczanina do szlachcica.
- krzewić solidarność narodową poprzez wszystkie dostępne środki oddziaływań, a więc towarzystwo oświaty narodowe, polskie spółki, spółdzielnie, towarzystwa gimnastyczne. Wszędzie tam gdzie było można prowadzić jakieś legalne formy działalności, należało wykorzystać dla dobra polski. Największe wpływy miała w zaborze pruskim, natomiast słabe w kongresówce. Endecja była kierowana przez Dmowskiego z Galicji.