ZAGADNIENIE DODATKOWE:

DOSKONALENIE SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ I STYLISTYCZNEJ UCZNIÓW I. J. Kowalikowa „Tekst cudzy- tekst własny”

1. Uczeń- nauczyciel- tekst

Uczeń nieustannie obcuje z tekstami- jedne odbiera, inne tworzy. „Cudze” stanowią źródło informacji. „Własne” świadczą o przyswojeniu oraz przekształceniu tych informacji. Nauczyciel pełni tu rolę pomocniczą.

2. Umiejętności tekstotwórcze.

Uczeń powinien poznać tekst cudzy, a potem, wzorując się na nim, tworzyć własny. Związki między tekstem pierwotnym z tekstem- reakcją:

- całościowe lub wybiórcze odtwarzanie treści,

- odwzorowanie struktury tekstu,

- naśladowanie formy wypowiedzi,

- przejmowanie cech stylistycznych wzorca,

- rozwijanie określonych wątków i motywów,

- transformacja treściowa lub formalna tekstu wzorca ( np.. dopisywanie zakończeń),

- parodia i pastisz,

- odwoływanie się do tekstu wzorca w postaci motta, cytatów,

Kontakt z tekstem cudzym umozliwia:

- nabywanie określonej wiedzy,

- doskonalenie sprawności językowych,

- twórczą samorealizację w postaci stworzenia tekstu własnego wzorowanego na cudzym,

- rozwój zainteresowań i potrzeb czytelniczych,

- wzmacnianie wiary we własne możliwości w zakresie odbierania i tworzenia tekstów,

3. Czytanie ze zrozumieniem:

Aby tekst cudzy mógł spełniać rolę wzorca, musi zostać w pełni odebrany- warunkiem jest opanowanie przez ucznia umiejętności czytania ze zrozumieniem -> obejmuje poprawne wychwytywanie sensów narastających linearnie i sekwencyjnie a także jawiących się dopiero w wyniku odniesienia wypowiedzi do rozmaitych kontekstów. Powinna rozwijać się stopniowo od pierwszych lat nauki, choć jej poziom pozostawia często wiele do życzenia, nawet u licealistów. Polonista powinien stosować ćwiczenia ją doskonalące i egzekwować ich wykonanie.

Na odbiór dzieła literackiego przez ucznia mają wpływ:

- cechy tego dzieła (rodzaj, styl, gatunek, kompozycja),

- właściwości jego recepcji jako procesu (nauczyciel przybiera rolę odbiorcy w stosunku do utworu i nadawcy w stosunku do uczniów),

- cechy indywidualne odbiorcy (wrażliwość, doświadczenie czytelnicze),

- cechy nauczyciela odzwierciedlające się w kierowaniu interpretacji ( wiedza, umiejętności, upodobania, temperament),

- umiejętności warsztatowe, czyli pisarskie,

4. Kształcenie świadomości komunikacyjnej uczniów:

Doskonalenie sprawności językowej uczniów powinno obejmować 3 obszary:

a) świadomość komunikacyjna uczniów ( funkcje tworzonej wypowiedzi),

b) poziom ich sprawności w zakresie operowania słowem, stylem i organizacją wypowiedzi,

c) repertuar form gatunkowych i umiejętności ich wykorzystywania

Czynniki zewnętrzne, które wpływają na proces tworzenia dzieła:

- czas tworzenia ( wypracowanie klasowe ma ograniczony czas tworzenia, domowe- pisze się ile się chce),

- miejsce pracy ( cisza czy gwar? dobre czy złe oświetlenie?)

- kontakt z dziełem- wzorcem ( w niektórych przypadkach mogą sięgać do pierwowzoru, w innych- np. na zadaniu klasowym- muszą korzystać jedynie z własnej pamięci)

5. Wybrane propozycje:

Są tu różne teksty- publicystyka, fragmenty prozy, do każdego pytania pod spodem -> np. M. Malińskiego „Twój raj” - jego własna interpretacja biblijnego mitu o raju. Polecenia pod tekstem:

- Opisz twój raj- jak go sobie wyobrażasz?

- Jakie rady dałbyś temu, kto szuka szczęścia?

- Napisz, co sądzisz o takim pojmowaniu raju, jaki prezentuje x. M.M.,

II. M. NAGAJOWA „KSZTAŁCENIE JĘZYKA UCZNIA W SZKOLE PODSTAWOWEJ”

Im niższe warstwy społeczne obejmowała szkoła, tym bardziej wzrastała świadomość konieczności oddziaływania na mowę ucznia. Celem j. polskiego jest kształcenie czynnej i biernej znajomości różnych odmian j. ojczystego : potocznej, artystycznej, naukowej, mówionej, pisanej. Głównym zadaniem polonisty jest kształcenie odmiany pisanej, bo uczeń mowę ćwiczy też poza szkołą.

TEORIS DWÓCH KODÓW BERNSTEINA:

kod rozwinięty -> bogaty dobór środków językowych, nauczyciel dąży do tego, by uczniowie opanowali ten kod w stopniu jak najszerszym,

kod ograniczony-> język, z którego dziecko „wychodzi z domu” - ograniczone słownictwo, składnia. Wpływa na to rodzina, środowisko zawodowe, brak czasu dla dziecka, patologia,

Nauczyciel musi wyrównać oba kody- głównie dzieje się to podczas nauczania początkowego ( I-III).

STYLE OSOBNICZE WG KLEMENSIEWICZA:

a) samorzutny (indywidualny styl ucznia -> temperament, intonacja, mimika, słownictwo, uczuciowość)

b) umyślny ( twórczość literacka i artystyczna -> uczeń świadomie go stosuje)

Przy kształtowaniu celu umyślnego cenne są ćwiczenia z twórczości i zabawy językiem.

ĆWICZENIA JĘZYKOWE:

1. Słownikowo- frazeologiczne:

Cel: powiększenie zasobu słownictwa czynnego i biernego, kształcenie płynnej mowy, zapobieganie błędom słownikowo- frazeologicznym.

Podczas korzystania z tekstów lit. i publicystycznych należy wskazywać cechy stylu, charakterystyczne zwroty w tekście, omawiać nieznane uczniom wyrazy. Sam powinien często korzystać ze słowników. Ćwiczenia w powiększeniu słownictwa powinny być systematyczne- warto pomyśleć nad różnymi sposobami wprowadzania nowych wyrazów ( n przykładzie lekcji, ze słownikiem).

Rodzaje ćwiczeń słownikowo- frazeologicznych:

- bogacenie zasobu leksykalnego ucznia- nazywanie rzeczy, czynności, łącznie wyrazów w związki wyrazowe,

- wyrobienie stylistycznej i technicznej wprawy w posługiwaniu się wyrazami- dobieranie wyrazów bliskoznacznych i zastępczych, wyr. oceniające.

Przykład: Po wizycie w muzeum uczniowie opowiadają swoje wrażenia, potem wspólnie układają plan sprawozdania i w grupach rozwijają 1 punkt planu,

2. Ćwiczenia gramatyczno- stylistyczne:

nauka gramatyki ma dostarczyć uczniowi wiedzę o faktach i zjawiskach językowych, ale najważniejsze SA ćwiczenia praktyczne -> odchodzi się od normatywnego nauczania gramatyki.

Cel tych ćwiczeń: rozwijanie umiejętności wypowiadania się w piśmie, kształcenie sprawności w wyzyskiwaniu synonimiki składanej, zapoznanie z regułami stylistycznymi.

Rodzaje tych ćwiczeń:

- dotyczące części mowy i fleksji- rozpoznawanie części mowy i określanie ich form, stosowanie zaimków, które pozwalają uniknąć powtórzeń, stosowanie strony biernej i czynnej, trybów czasownika. Przykład: Zastąp zaimkami powtarzające się w tekście wyrazy,

- słowotwórcze- poszerzanie zasobu gramatycznego ucznia o konstrukcje rzadziej używane- np. przymiotniki zakończone na -alny, =owy, -liwy,

- ćwiczenia przeciwdziałające sztywności języka- tworzenie wypowiedzi poważnych i śmiesznych, zwięzłych i rozwlekłych, oficjalnych i potocznych, współczesnych i dawnych. Przykład: Zmień ton tekstu wypowiadanego przez bohatera z podniosłego na żartobliwy.

3. Ćwiczenia kompozycyjne:

Cel- ćw. Umiejętności sporządzania planu wypowiedzi- też planu twórczego własnej wypowiedzi.

Rodzaje planu:

- ramowy ( treści najistotniejsze, bez szczegółów)

- szczegółowy ( treści najważniejsze + mniej ważne_

Często nauczyciel popełnia błąd dając uczniom za podstawę wykonania plan utwóru wielowątkowy na początku, gdy jeszcze słabo sobie z tym radzi -> trzeba zacząć od utworów prostych i krótkich.

Stylistyczne środki kompozycyjne, które gwarantują spójność tekstu:

- zaznaczenie początku i końca,

- budowanie treści na zasadzie ciągu wypowiedzi- a nawet jakby odpowiedzi- nadawcy na ukryte w podtekście pytania odbiorcy,

- każde zdanie winno nawiązywać do poprzedniego,

- zaimek częsty w użyciu,

- spójnik - tez b. pożądany,

4. Ćwiczenia z zastosowaniem słowników:

Szkoła powinna wykształcić w uczniach nawyk i umiejętność stosowania słowników, przygotować do pracy samokształceniowej.

Aby uczeń pracował samodzielnie ze słownikiem należy:

- wprowadzić podstawowe wiadomości z zakresu gramatyki i leksykografii,

- prowadzić częste wspólne ćwiczenia słownikowe w klasie,

- starannie przygotowane ćw. Leksykograficzne zadać do wykonania jako pracę domowa.

Podstawa umiejętności posługiwania się słownikiem są:

a) znajomość alfabetu,

b) umiejętność rozwiązywania skrótów

c) wiedza o deklinacji i koniugacji,

d) wiedza słowotwórcza o wyrazach pochodnych.

1

---