Problem zadłużenia w gospodarce światowej

Kryzys zadłużeniowy:

• przesłanki

• uwarunkowania

• próby rozwiązania

Dług zagraniczny

• Dług zagraniczny danego kraju jest to zobowiązanie wobec nierezydentów tego kraju płatne w obcej walucie, dobrach lub usługach.

• Na dług zagraniczny składają się:

• Obligacje sprzedane za granicą prywatnym inwestorom

• Oficjalne pożyczki rządowe

• Bezpośrednie zagraniczne inwestycje

• Inwestycje portfelowe

• Kredyty zaciągnięte w zagranicznych bankach

Źródła kryzysu zadłużeniowego

• Kraje rozwijające się zwykle finansowały niezbędne dla ich rozwoju inwestycje zaciągając zagraniczne pożyczki.

• Przed I wojną światową i w okresie międzywojennym pożyczki te miały formę głównie obligacji rządowych, co doprowadziło m.in. do ogłoszenia w l. 1931-33 niewypłacalności przez wszystkie (poza Argentyną) kraje Ameryki Łacińskiej.

• Po II wojnie światowej instytucje powołane w Bretton Woods udostępniły specjalne kredyty na cele rozwojowe.

• Jednocześnie prywatni inwestorzy z krajów rozwiniętych podjęli na dużą skalę inwestycje w krajach rozwijających się - najpierw w sektorze wydobywczym, potem również w sektorze produkcyjnym.

Zewnętrzne źródła kryzysu zadłużeniowego

• Na skutek kryzysu energetycznego l. 1973-74 i 1978-79 i wzrostu cen ropy w krajach OPEC pojawiły się setki miliardów dolarów (petrodolary), które zostały ulokowane w bankach europejskich i amerykańskich.

• Znaczna część tych petrodolarów została pożyczona przez kraje rozwijające się dla sfinansowania ich zakupów kilkakrotnie (w stosunku do cen z 1973r.) droższej ropy naftowej.

• Obsługa długu przypadła na okres światowej recesji na początku l. 80-tych, spadek popytu na dobra eksportowane przez kraje rozwijające się, wzrost stóp procentowych i aprecjację dolara.

Wewnętrzne przesłanki kryzysu zadłużeniowego

Błędna polityka ekonomiczna większości krajów rozwijających się:

• Zbyt ekspansywna polityka fiskalna i monetarna

• Przewartościowane waluty (wysokie realne kursy walutowe)

• Administracyjna kontrola cen i stóp procentowych

• Niezrównoważone budżety

• Presja inflacyjna

• Problemy ze zrównoważeniem bilansu płatniczego

• Ucieczka kapitału

• Spadek oszczędności i skłonności do inwestowania

Pojawienie się kryzysu zadłużenia

• Samo zadłużenie nie jest problemem tak długo jak kraj-dłużnik jest w stanie obsługiwać swoje zadłużenie.

• Jednakże w l. 1978-1982 kilkanaście krajów było zmuszone podjąć negocjacje dotyczące restrukturyzacji zadłużenia, w tym takie państwa jak Turcja, Polska, Rumunia. Było to jednak traktowane jako liquidity problem -czyli problem płynności: chodziło o przesunięcie terminów spłat a nie o same spłaty.

• Przełomem w ujawnieniu głębi i skali kryzysu zadłużeniowego był sierpień 1982 r., gdy oświadczenie o niemożności wywiązania się w terminie ze swych zobowiązań złożył drugi co do wielkości na świecie dłużnik - Meksyk. Tak powstał solvency problem.

Zadłużenie wg grup krajów (w mld. USD)

• Wg danych MFW, w 2007 r. łączne zadłużenie zewnętrzne przypadające na kraje rozwijające się i rynki wschodzące przekroczyło kwotę 3.5 bilionów USD;

• zadłużenie to stale rośnie;

• stanowiło to ok. 70% wartości rocznego eksportu tych krajów;

• I około 30% ich rocznego PKB;

• Udziały te systematycznie spadały do kryzysu;

• Ok. 15- 20% łącznego zadłużenia przypada na kraje, które mają poważne problemy z jego obsługą;

• Wśród nich międzynarodowe instytucje finansowe wyodrębniły w połowie l. 90-tych grupę tzw. najciężej zadłużonych biednych krajów (HIPC) i właśnie zadłużenie tych krajów stało się przedmiotem szeregu działań ze strony wspólnoty międzynarodowej

Zadłużenie wg regionów w 1990 i 2000
(w mld. USD)

Najbardziej zadłużone kraje świata (mld. USD)

Klasyfikacja długu zagranicznego

• Całkowity dług zagraniczny wg okresu spłaty:

• Dług krótkookresowy (do 1 roku)

• Dług długookresowy

• Wykorzystanie kredytów IMF

• Długookresowy dług wg rodzaju dłużnika:

• Prywatne zadłużenie nie gwarantowane przez rząd

• Zadłużenie publiczne oraz gwarantowane przez rząd

• Dług wg rodzaju wierzyciela:

• Publiczni wierzyciele

• Prywatni wierzyciele

Próby rozwiązania

• Inicjatywa na rzecz Poważnie Zadłużonych Państw (Debt Relief Initiative for Heavily Indebted Poor Countries, HIPC), utworzonej w 1996 roku; obecnie z inicjatywy korzysta 29 krajów.

• Kraje, które chcą uzyskać redukcję długów w ramach Inicjatywy HIPC muszą spełnić warunki, które będą gwarancją wejścia na drogę rozwoju. Są to reformy makroekonomiczne, strategie wychodzenia z biedy - każdy kraj zobowiązany jest je opracować, poprawa standardów rządzenia i działania antykorupcyjne, reformy społeczne, zdrowotne oraz edukacji.

• Wielostronną Inicjatywę w sprawie Redukcji Zadłużenia (Multilateral Debt Relief Initiative, MDRI), utworzona w 2006 roku.

• Najnowsza inicjatywa jest rezultatem porozumień ze Szczytu G8 w Gleneagles w 2005 roku. IMF wspólnie z Bankiem Światowym oraz Afrykańskim Bankiem Rozwoju postanowiły umorzyć 100% długów 19 krajów które spełniły wymagania HIPC.

Zagrożenia związane z kryzysem zadłużeniowym

• ogromne obciążenie krajów dłużniczych obsługą długu

• drastyczne ograniczenia importu,

• próby zwiększenia eksportu (ostatnio dość udane)

• oszczędności budżetowe

• drastyczne pogorszenie warunków życia

• ujemny wpływ na dynamikę wzrostu gospodarki światowej

Na przykład Afryka…

• Od 1970 do 2002 r. tylko kraje Afryki dostały 540 mld dol. pożyczek z krajów bogatych.

• Spłaciły już 550 mld, ale wciąż pozostaje im do oddania... blisko 295 mld!

• To skutek wysokich odsetek i opóźnień w płatnościach.

• Dług stale rośnie.

Konwersja długu

• Od początku lat osiemdziesiątych kraje dłużnicze i wierzycielskie stosowały wiele metod redukcji długów. Oprócz najbardziej znanych planów Jamesa Bakera, Nicolasa Brady'ego i Zasad z Toronto (Toronto Terms) istotną rolę odgrywają tzw. rynkowe techniki redukcji zadłużenia (market - based menu approach).

• Transakcje konwersji długu można określić jako porozumienie polegające na sprzedaży lub zamianie (swap) na międzynarodowym rynku finansowym posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika.

Konwersja długu

• W zależności od tego, co jest przedmiotem wymiany, można wymienić kilka podstawowych transakcji swap:

• zamiana długu na dług (debt for debt swap),

• zamiana długu na udziały kapitałowe w przedsiębiorstwach (debt for capital swap),

• zamiana długu na towary pochodzące z danego kraju (debt for commodity swap) i

• zamiana długu na wydatki na ochronę środowiska (debt for nature swap).

• Do transakcji konwersji długu zalicza się też niekiedy zamianę długu na obligacje (debt for bond swap) oraz wykup długu przez kraje dłużnicze (buy-backs).

Program oddłużenia

• Program Redukcji Zobowiązań Najbiedniejszych i Najbardziej Zadłużonych Państw Świata (Heavily Indebted Poor Countries - HIPC) - jest to jedna z najważniejszych inicjatyw Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Grupy Banku Światowego, zapoczątkowana w 1996 roku, wyróżniająca się swoją kompleksowością.

• Zakłada redukcję wszystkich kategorii zadłużenia i udział wszystkich kredytodawców. Daleko idąca restrukturyzacja połączona jest z programami redukcji ubóstwa oraz innymi programami pomocowymi.

• Jest to odpowiedź na sytuację w krajach, w których od kilkudziesięciu lat systematycznie wzrastało zadłużenie, powodując nadmierne obciążenie budżetu, co uniemożliwiało wydatkowanie na rozwój redukcję ubóstwa.

Program oddłużenia - realizacja

Postęp?

• Wskaźnik zadłużenia 37 krajów, które spełniają kryteria oddłużenia w ramach programu dla Ciężko Zadłużonych Krajów Ubogich [ Heavily Indebted Poor Countries] zmalał ze 109 % PKB w 1997 r. do 86 % w 2002 r.

4

---