Temat: Pojęcie controllingu i jego główne założenia.
Pojęcie „controlling” jest synonimem angielskiego słowa „to control”. W języku polskim jednoznacznie kojarzy się z kontrolą. Oprócz tego, stosowana często w literaturze przedmiotu spolszczona nazwa „kontroling" wywołuje natychmiast negatywne nastawienie. W języku angielskim „to control” oznacza: sterować, kierować, prowadzić. Controllingu nie można więc kojarzyć z kontrolą, ponieważ jest ona tylko jego częścią. Controlling jest nowoczesną koncepcją zarządzania przedsiębiorstwem, urzeczywistniającą wszystkie funkcje zarządzania. Wspiera on menedżerów przy podejmowaniu szybkich i racjonalnych decyzji przez kształtowanie wiarygodnego systemu informacji analitycznej. Skuteczne wprowadzenie controllingu do przedsiębiorstwa wymaga więc istnienia odpowiedniego systemu informacyjnego, o czym będzie mowa bardziej szczegółowo w kolejnym podrozdziale. Realizacja zadań stawianych przed controllingiem w przedsiębiorstwie powoduje określone zapotrzebowanie na informacje ekonomiczne.
W literaturze można spotkać wiele definicji controllingu:
uproszczone - zakładające, że istotą controllingu jest proces porównywania stanu pożądanego (wzorcowego) ze stanem rzeczywistym;
kompleksowe - określające controlling jako system wzajemnie powiązanych przedsięwzięć, zasad, metod i technik służących wewnętrznemu systemowi sterowania i kontroli, zorientowanemu na osiągnięcie planowanego celu;
poglądowe - objaśniające controlling jako proces nawigacji i sterowania gospodarczego za pomocą planu, wyznaczającego miejsce przeznaczenia;
abstrakcyjne - traktujące controlling jako zintegrowany podsystem kierowania, planowania, kontroli i informacji, wspierający adaptację i koordynację całego systemu zarządzania.
Spośród różnych określeń controllingu na uwagę zasługuje sformułowana przez Petera Webera definicja, która obejmuje trzy części składowe: funkcje controllingu, realizacja funkcji controllingu w ujęciu organizacyjnym, wyznaczenie obszaru objętego systemem. Każdą z tych części Weber opisuje w następujący sposób:
controlling jest podsystemem zarządzania przedsiębiorstwem, który częściowo przejmuje, a częściowo wspomaga procesy planowania, sterowania i kontrolowania, umożliwiając w ten sposób koordynację całego systemu;
funkcje controllingu mogą być wykonywane przez odrębną komórkę organizacyjną lub stanowisko pracy (controllera), jednak w małych przedsiębiorstwach takie wyodrębnienie nie jest konieczne;
obszar objęty controllingiem zależy od tego, czy dotyczy operacyjnej części controllingu, czy także jego części strategicznej.
Hilmar J. Vollmuth uznaje controlling za ponadfunkcyjny instrument zarządzania, „...który powinien wspierać dyrekcję przedsiębiorstwa i pracowników zarządu w podejmowaniu decyzji. Właściwe kierowanie przedsiębiorstwem zakłada jednak, że istnieje w nim planowanie, którego cele ustalane są wspólnie przez dyrekcję przedsiębiorstwa i pracowników zarządu. Aby controlling mógł być skutecznie wprowadzony do przedsiębiorstwa trzeba stworzyć odpowiedni system informacyjny”.
Controlling wdrożonym w zakresie obejmującym wszystkie obszary działalności przedsiębiorstwa w pełni pokrywa poszczególne realizowane przez przedsiębiorstwo funkcje oraz uwzględnia wpływ otoczenia na jego działalność. Jest on cennym narzędziem zarządzania, dzięki któremu można skutecznie powiązać znane wcześniej metody oraz techniki organizacyjne i zarządzania, które stosowane dotychczas oddzielnie.
Controlling jako instrument zarządzania nie musi być obecny we wszystkich przedsiębiorstwach. To wynik przyjętej kultury organizacyjnej. Niekiedy duże przedsiębiorstwa nie mają dobrze wypracowanego systemu controllingu, jednakże wdrożenie systemu controllingowego daje przedsiębiorstwu możliwość przejścia od struktury chaotycznej, w której brak dobrze zdefiniowanych kanałów przepływu informacji i uprawnień (zarządzanie autokratyczne), do struktury hierarchicznie zdecentralizowanej o określonej harmonii wewnętrznej. Wielu zarządców obawia się, że controlling będzie przejmował funkcje kierownicze w momencie jego implementacji, jednakże controlling jedynie wspomaga funkcje kierownicze, a decyzje w dalszym ciągu leżą w sferze przywilejów kierowników.
System controllingowy będą wprowadzały te przedsiębiorstwa, które dostrzegą bariery utrudniające im skuteczne rozwiązywanie problemów. Praktyki stosowania controllingu zaczerpnięte z przedsiębiorstw zachodnioeuropejskich doskonale widoczne są w polskich firmach i przynoszą znaczne efekty. Nieistotne jest, czy mamy do czynienia z firmą produkcyjną, handlową, usługową, czy jest to bank, hipermarket, zakład energetyczny, controlling może być stosowany w każdej branży. Specyfika przedsiębiorstwa wyznacza obszary stosowania controllingu i wymaga przede wszystkim od osób, do których tak naprawdę controlling jest skierowany, a więc od kadry zarządzającej, określenia potrzeb informacyjnych.
1