ROZWÓJ PRZEWODU POKARMOWEGO

Powstanie cewy jelitowej wiąże się ze zmiana kształtu zarodka oraz tworzeniem się owodni i sznura pępowinowego

Z wpuklonej do wnętrza zarodka endodermy powstaje rynienka jelitowa

Z przedniej części zarodka rynienka zamyka się tworząc ślepo zakończony z przodu zawiązek pierwotnego jelita przedniego

Nieco później w ten sam sposób w tylnej części zarodka powstaje ślepo zakończony zawiązek pierwotnego jelita tylnego

środkowa część rynienki jelitowej pozostaje otwarta i łączy się z pęcherzykiem żółtkowym za pomocą przewodu żółtkowego

Na obu końcach zarodka, naprzeciw ślepych końców jelita, warstwa endodermy pukla się do wnętrza zarodka

- w części głowowej powstaje zatoka gębowa w miejscu zetknięcia się „jej” z końcem jelita przedniego tworzy się błona gębowa

- w części ogonowej powstaje prostnica oddzielona od jelita tylnego błona stekowa

Po zaniku błony gardłowej (gębowej) i błony stekowej na obu końcach jelita powstają 2 otwory: pierwotny otwór ustny i pierwotny otwór odbytowy

Jak różnicuje się pierwotny przewód pokarmowy?

1. Z jelita przedniego powstaje gardło, przełyk, żołądek i przednia część dwunastnicy. Z wypukleń jelita przedniego tworzą się zawiązki płuc i tarczycy

2. Na granicy miedzy jelitem przednim i środkowym powstaje uchyłek wątrobowy i pęczki trzustki

3. Z jelita środkowego różnicuje się tylna część dwunastnicy, jelito cienkie, jelito grube i część okrężnicy

4. Z jelita tylnego powstaje okrężnica zastępująca stek

GARDŁO PIERWOTNE

Położony w kierunku doglowowym odcinek jelita przedniego to tzw. jelito gardłowe, czyli gardło pierwotne. Po jego bokach powstają parzyste kieszonkowe uwypuklenia - kieszonki skrzelowe (gardłowe) miedzy, którymi tworzą się zgrubienia - luki skrzelowe

U ssaków powstaje 5 par luków skrzelowych i 5 par kieszonek skrzelowych

- z luków skrzelowych rozwijają się elementy szkieletowe, mięśniowe i łącznotkankowe trzewioczaszki, gardzieli i krtani

- kieszonki skrzelowe dają początek tarczycy, przytarczycom i grasicy

JAMA USTNA

W wyniku pęknięcia błony gębowej zatoka gębowa łączy się z jelitem przednim, przez co powstaje pierwotna jama ustna otwierająca się na zewnątrz otworem gębowym

Jest on ograniczony:

- od strony grzbietowej przez wyniosłość szczękowa

- od strony brzusznej przez wyniosłość żuchwową

W jamie ustnej w obu wyniosłościach (na górze i na dole) ektoderma tworzy po 2 wpuklenia:

Blaszkę zębową

Blaszkę wargowo-dziaslowa dzieląca się na wargi i dziąsła

JĘZYK

Tworzy się z zawiązków powstających na dnie jelita gardłowego. Mięśnie języka powstają z somitomerow potyliczych. Z ich miotomów w dnie jelita gardłowego migrują mioblasty i kierują się do zawiązków jelita. Wykształcone mięśnie języka są unerwione przez nerw podjęzykowy. Nabłonek jednowarstwowy przechodzi w wielowarstwowy rogowaciejący, a na powierzchni języka rozwija się brodawki smakowe, a po nich również brodawki mechaniczne.

ROZWÓJ ZĘBÓW

Blaszka zębowa rozciągająca się na całej szerokości zawiązków szczeki i żuchwy. Z niej w równych odstępach wysuwają się zawiązki oddzielnych narządów szkliwotworczych (z jednego narządu rozwinie się jeden ząb mleczny)

Można wyróżnić 3 fazy rozwoju narządu szkliotworczego:

- faza pęczka - narząd szkliotworczy zbudowany jest z komórek nabłonkowych, które wewnątrz zaczynają przekształcać się w gwiaździste komórki miazgi

- faza czapeczki - od pęczka narządu szkliotworczego wrasta brodawka zęba powstała z zagęszczonej mezenchymy. W blaszce zębowej powstaje dodatkowy fałd - blaszka zębowa boczna, z której powstaną zawiązki zębów stałych

- faza dzwonka - w narządzie szkliotworczym można wyróżnić nabłonek zewnętrzny i wewnętrzny oraz zawarte miedzy nimi miazgę narządu szkliotworczego, a cały zawiązek zęba znajduje się w kieszonce zębowej

Korona zęba - powstaje z narządu szkliotworczego i brodawki zęba

Korzeń zęba - powstaje dopiero po uformowaniu się korony zęba. Różnicuje się on z narządu szkliotworczego, w miejscu gdzie stykają się nabłonki wewnętrzne i zewnętrzne

PRZEŁYK

Jest prosta częścią pierwotnego jelita przedniego i wydłuża się wraz ze wzrostem klatki piersiowej. Jego ściany są pofałdowane i pod koniec rozwoju zarodkowego wyścielone są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim.

Ściana przełyku zbudowana jest z 4 warstw:

- błony śluzowej (+m.gl.)

- błony podśluzowej

- błony mięśniowej (m.p.pr.)

- błony zewnętrznej - przydanki

ŻOŁĄDEK

Żołądek jednokomorowy - rozwija się z rozszerzenia pierwotnego jelita przedniego tuz za przełykiem. W wyniku bardzo silnego rozrastania się wątroby ulega dwom obrotom wokół przednio-tylnej osi żołądka.

Początkowo ma on kształt wrzecionowaty a jego wzrost jest nierównomierny. Najbardziej rozrasta się część doglowowa, która od strony grzbietowej tworzy tzw. krzywiznę większą, natomiast cześć brzuszna rośnie wolniej i tworzy wklęsła krzywiznę mniejsza. W nabłonku żołądka stopniowo pojawiają się lejkowate cewki, z których powstają gruczoły żołądka. Na terenie krzywizny większej pojawiają się tzw. gruczoły denne

Żołądek wielokomorowy - zawiązuje się tak samo jak jednokomorowy, jednak po pierwszym obrocie rozrasta się Ściana krzywizny większej. Powstająca w ten sposób przestrzeń dzieli się na zawiązek żwacza i zawiązek czepca. W obrębie krzywizny mniejszej tworzą się 3 uwypuklenie - zawiązek ksiąg. W części przylegającej do dwunastnicy powstaje trawieniec.

Początkowo 4 zawiązki leża jeden za drugim. Później zaczynają zmieniać swoje położenie. Zawiązek żwacza rośnie najszybciej i tworzy 2 ślepe worki: grzbietowy i brzuszny. Ulegają one skróceniu, co powoduje również zmianę położenia pozostałych przedżołądków. Ostateczne rozmieszczenie przedżołądków u płodu bydła ustala się w 14 tyg. rozwoju.

JELITO ŚRODKOWE

Światło jelita wyściela nabłonek jednowarstwowy cylindryczny. Kosmki jelitowe tworzą się jako uwypuklenia nabłonka, do których później wrasta mezenchyma z naczyniami

Pierwotne jelito ŚRODKOWE bardzo szybko się wydłuża, podczas gdy jama otrzewnej ma za mała objętość, aby mogło się ono tam zmieścić. Dlatego początkowo jelito skręca się i fałduje, natomiast później pojawia się przejściowa fizjologiczna przepuklina - jelito tworzy długa pętle pępkową, która wysuwa się do pozazarodkowej jamy ciała w sznurze pępowinowym.

Pętla jelita wydłuża się i obraca a równocześnie zaczynają się różnicować poszczególne odcinki jelita.

Dopiero po uwstecznieniu się pranerczy pętla pępkową wycofuje się z pozazarodkowej jamy ciała i w całości mieści się w jamie otrzewnej.

Dwunastnica tworzy pojedyncza pętle

Jelito czcze jest silnie skręcone i pofałdowane

Jelito ślepe - duże różnice gatunkowe - Np. u konia osiąga bardzo duże rozmiary

Okrężnica podzielona na 3 odcinki

- wstępujący

- poprzeczny

- zstępujący, który przechodzi w odbytnice i odbyt

WĄTROBA

Na brzusznej stronie jelita pierwotnego, tuz za zawiązkiem żołądka znajduje się tzw. pole wątrobowe

Z niego powstaje wątroba i pęcherzyk żółciowy. Pole wątrobowe przekształca się w uchyłek wątrobowy, w którym można wyróżnić 2 części:

- szersza doglowowa - część wątrobowa

- większą doogonowa - część pęcherzykowa

W części wątrobowej komórki endodermalne tworzą zawiązki beleczek wątrobowych. W środku beleczek pojawiają się kanaliki żółciowe. Komórki endodermalne kontaktujące się z naczyniami włosowatymi bardzo szybko przekształcają się w hepatocyty.

Początkowo wątroba stanowi 1 duży płat, później wyodrębnia się w niej większy płat prawy i mniejszy płat lewy.

Część pęcherzykowa uchyłka wątrobowego rośnie znacznie wolniej. Z niej powstaje zawiązek pęcherzyka żółciowego i przewodu pęcherzyka żółciowego.

Obie części uchyłka wątrobowego: wątrobowa i pęcherzykowa, połączone są z dwunastnica wspólnym przewodem, który wydłuża się i przekształca w przewód żółciowy.

TRZUSTKA

Rozwija się z 2 zawiązków wytworzonych przez nabłonek endodermalny jelita pierwotnego.

1. Pęczek trzustkowy grzbietowy- powstający za uchyłkiem wątrobowym

2. Pęczki trzustkowe brzuszne - dwa małe uchyłki powstające z odgałęzienia wątrobowego

Zawiązki te wydłużają się, ich końce rozszerzają się i wielokrotnie dzielą

W wyniku rozrastania się i przemieszczania żołądka pęczki brzuszne zostają przesunięte na stronę grzbietowa gdzie łączą się z pęczkiem grzbietowym.

Miejsca, w których powstały oba pęczki trzustkowe pozostają jako ujścia głównych przewodów wyprowadzających. U ssaków zlewają się one w jeden przewód trzustkowy uchodzący do jelita za przewodem wątrobowym.

Embriologia ćwiczenia 6

4

---