Centrum Kształcenia Ustawicznego

w Ostrowcu Świętokrzyskim

Praca kontrolna nr 1

Z przedmiotu: Analiza i ocena zagrożeń.

Temat: „Zagrożenia związane z prądem elektrycznym”

Prowadzący: Arleta Szymańska

Zbigniew Woźniak SEM. I

Ocena: Rok 2010/2011

Zagrożenia powodowane przez prąd elektryczny

Powszechne stosowanie energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki i w życiu codziennym niesie oprócz wielu korzyści również wiele zagrożeń, zarówno dla człowieka, jak i dla jego środowiska pracy i życia. Niewłaściwie eksploatowane urządzenia elektryczne mogą powodować porażenia, awarie, pożary i wybuchy. W Polsce wskaźnik liczby wypadków śmiertelnych, spowodowanych porażeniem prądem elektrycznym w 2000 r. wyniósł 7,5, wielokrotnie zatem przewyższa wskaźniki w najbardziej uprzemysłowionych państwach Europy, które wynoszą od 1,3 do 2,0. Jest to spowodowane m.in. niedoskonałością technicznych rozwiązań instalacji elektrycznych i urządzeń w milionach mieszkań, zabudowań gospodarskich i innych obiektów budowlanych. Przyczyną jest również niedostateczna wiedza o występowaniu zagrożenia i sposobach jego ograniczania.
Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka może mieć charakter
bezpośredni lub pośredni. Działanie bezpośrednie (porażenie elektryczne)
występuje wtedy, gdy przez ciało człowieka popłynie prąd elektryczny. Wywołuje on wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie, zakłóca działanie układu nerwowego, co może objawiać się uczuciem bólu, kurczami mięśni, zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi, zaburzeniami wzroku, słuchu i równowagi, utratą przytomności czy migotaniem komór serca, a często kończy się nawet śmiercią. Główną przyczyną śmierci w wyniku porażenia prądem, często uważaną za jedyną, jest migotanie komór serca, lecz śmierć może nastąpić również w skutek uduszenia, lub blokady serca, przy czym należy pamiętać o tym że każdy organizm ludzki inaczej reaguje na przepływ prądu elektrycznego.
Porażenie prądem może wystąpić po zetknięciu się ciała człowieka z częściami metalowymi, które normalnie nie są pod napięciem, czyli są oddzielone od obwodu elektrycznego izolacją roboczą, lub po zetknięciu z przedmiotami metalowymi nie stanowiącymi części urządzeń elektrycznych np. z instalacją wodociągową i grzewczą. Szczególne zagrożenie powoduje obsługa przyrządów ręcznych, których napięcie przekracza napięcie bezpieczne, więc najczęstszą przyczyną porażeń jest zetknięcie się z uszkodzonymi przyrządami takimi jak: wiertarki czy lampy przenośne.
Skutki porażenia prądem zależą od jego rodzaju, wartości, czasu oddziaływania oraz drogi przepływu przez ciało.
Działanie pośrednie prądu elektrycznego powoduje różnego rodzaju urazy, powstające bez przepływu prądu przez organizm, np. oparzenia łukiem elektrycznym czy uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego.
Porażenia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem (np. w wyniku zwarć), a także nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy oraz instrukcji obsługi urządzeń, lekkomyślnością, czy brakiem odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach.
W określonych warunkach urządzenia elektryczne mogą także spowodować pożar i wybuch. Pożar powstaje zwykle na skutek niewłaściwego stanu technicznego urządzeń elektrycznych, np. nadmiernego nagrzewania się, iskrzenia połączeń lub nieprawidłowego ich użytkowania. Wybuch może być spowodowany nawet przez urządzenie w pełni sprawne technicznie, którego konstrukcja nie jest jednak przystosowana do wymagań danego środowiska pracy. Prąd elektryczny jest niewątpliwie błogosławionym wynalazkiem ludzkości, ale stykając się z nim, trzeba zachować wielką ostrożność.

Jak postępować przy porażeniu prądem?
Uwalnianie porażonego spod działania
prądu elektrycznego

- wyłącz napięcie właściwego obwodu elektrycznego
- odciągnij porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi
narzędziami z suchego drewna lub tworzywa sztucznego
- gdy wyłączenie napięcia może spowodować upadek porażonego,
zabezpiecz go przed tym
- po wyłączeniu napięcia upewnij się o jego braku za pomocą
wskaźnika napięcia

Pierwsza pomoc

Skutki porażenia prądem są tym groźniejsze, im większą powierzchnię ciała objęło porażenie. Gdy już dojdzie do porażenia prądem, szansę na uratowanie życia ludzkiego zależą od sprawności i szybkości osoby ratującej. Pierwszą czynnością jest natychmiastowe wyłączenie prądu i jak najszybsze przystąpienie do ratowania, ponieważ w pierwszej minucie istnieje 98% szansy na to, że człowiek zostanie uratowany, gdy już po 8 minutach szansa ta maleje do 5%. Następnie, jeżeli jest możliwość, trzeba usunąć porażonego spod działania prądu, zabezpieczając go równocześnie przed ewentualnym upadkiem, cały czas pamiętając o tym, że ratujący musi być dobrze odizolowany w takim samym stopniu od ziemi co od porażonego. Należy zachować szczególną ostrożność przy dotykaniu gołych części przyrządów, oraz ciała porażonego. Jeśli porażony stracił przytomność natychmiast powinno zastosować się sztuczne oddychanie. Ważne jest też to, aby nie wlewać mu nic do ust , lecz okryć go ciepło i skierować go do szpitala.


PORAŻENIEA PRĄDEM

Przepływ prądu elektrycznego przez ciało człowieka może go oszołomić i wstrzymać proces oddychania, a nawet pracę serca. Oparzenia powstają zarówno wtedy, kiedy prąd wchodzi do ciała, jak i wówczas, kiedy je opuszcza spływając "do ziemi". Prąd zmienny powoduje dodatkowo skurcze mięśni, co często uniemożliwia odrzucenie przewodu elektrycznego.

PIORUN
Jest to naturalne, atmosferyczne wyładowanie elektryczności, która kieruje się ku ziemi poprzez najbliższy wysoki punkt i czasem przechodzi przez stojącą tam osobę. Rażenie piorunem może zapalić ubranie na człowieku i powalić go na ziemie. Czasem powoduje nawet nagłą śmierć, ale zdarza się to rzadko. Jak najszybciej należy uciekać razem z ofiarą z miejsca, w które uderzył piorun?

PRĄD WYSOKONAPIĘCIOWY
Kontakt z prądem wysokonapięciowym, występującym w liniach energetycznych i napowietrznych przewodach wysokonapięciowych, kończy się zazwyczaj tragicznie. Zawsze powoduje poważne oparzenia, a nagłe skurcze mięśni wywołane porażeniem mogą daleko odrzucić ofiarę, powodując dodatkowe obrażenia, na przykład złamania. Prąd wysokonapięciowy może przeskakiwać między punktami odległymi nawet o 18 m (łuk elektryczny). Nie chronią przed nim takie materiały, jak suche drewno czy tkaniny ubraniowe. Przed zbliżeniem się do poszkodowanego należy odciąć dopływ prądu i izolować przewody elektryczne. Jest to szczególnie ważne w przypadku uszkodzeń napowietrznych kolejowych linii energetycznych.

SPOSÓB POSTĘPOWANIA
NIE zbliżaj się do poszkodowanego dopóki nie zostaniesz formalnie powiadomiony o odcięciu dopływu prądu i, w razie konieczności, o odizolowaniu przewodów elektrycznych.
Zachowaj odległość co najmniej 18 m i trzymaj gapiów z daleka.
Niezwłocznie wezwij specjalistyczne służby ratownicze.
Ofiara prawdopodobnie będzie nieprzytomna; jeśli to niczym nie grozi, sprawdź oddech i puls: bądż gotowy do reanimacji. Ułóż ofiarę w pozycji bocznej ustalonej
Opatrz oparzenia i towarzyszące im obrażenia. Podejmij kroki ograniczające skutki wstrząsu.

PRĄD NISKONAPIĘCIOWY
Prąd elektryczny użytkowy, wykorzystywany w mieszkaniach, biurach, warsztatach i sklepach, może spowodować poważne obrażenia, a nawet śmierć. Przyczynami wielu wypadków są wadliwe przełączniki, przetarte przewody elektryczne, uszkodzenie urządzenia elektrycznego. Największe ryzyko grozi małym dzieciom. Musisz być świadom zagrożenia, jakie stwarza woda, będąca dobrym przewodnikiem elektryczności. Jeżeli obsługujesz urządzenie elektryczne (nawet sprawne) mając mokre ręce lub stojąc na mokrej podłodze, narażasz się na znaczne ryzyko porażenia prądem.


SPOSÓB POSTĘPOWANIA
Przerwij obwód elektryczny wyłączając dopływ prądu w sieci głównej lub w liczniku, jeśli to możliwe. W innym przypadku wyciągnij wtyczkę lub wyrwij przewód elektryczny.
Jeśli nie masz dostępu do przewodu elektrycznego, do kontaktu, do sieci głównej.
Wówczas:
Stań na suchym materiale izolacyjnym, takim jak: drewniana skrzynka, gumowa lub plastikowa mata, gruba sterta gazet. Za pomocą kija od szczotki, drewnianego krzesła bądź stoika odepchnij kończyny ofiary od źródła zagrożenia.
Nie dotykając ofiary, zrób pętlę z liny wokół jej stóp bądź pod pachami i odciągnij od źródła zagrożenia.
Dopiero w ostateczności pociągnij ofiarę za luźne, suche ubranie.
NIE dotykaj poszkodowanego ręką
Po przerwaniu obwodu elektrycznego:
Jeśli ofiara jest nieprzytomna, sprawdź oddech i puls: bądź gotowy do reanimacji. Ochłodź miejsca oparzeń dużą ilością zimnej wody. Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej i zadzwoń po pogotowie ratunkowe, tel., 999.•Jeśli nawet wygląda na to, że poszkodowany nie ma obrażeń, może być pod wpływem wstrząsu i należy mu zalecić odpoczynek. Obserwuj uważnie jego stan i w razie jakichkolwiek wątpliwości wezwij lekarza.
Oparzenia elektryczne

Prąd elektryczny przy kontakcie z ludzkim ciałem powoduje nie tylko silny, nieprzyjemny wstrząs, ale także oparzenia. Do oparzeń dochodzi, gdy jesteśmy narażeni na kontakt ze źródłem silnego prądu elektrycznego oraz, gdy dochodzi do długotrwałego oddziaływania prądu na nasz organizm.


Do porażenia prądem elektrycznym może dojść w wielu codziennych sytuacjach. Na oparzenie narażamy się, gdy nieostrożnie lub nieodpowiednio korzystamy ze sprzętu zasilanego prądem. Do najczęstszych sytuacji domowych, w których dochodzi do porażeń należą: zabawa sprzętem elektrycznym (otwieranie pokryw wież i innego sprzętu muzycznego) lub źródłem zasilania elektrycznego (zabawa dziecka kontaktem), próby manipulowania sprzętem zasilanym elektrycznie bez odłączenia źródła zasilania, np. próba naprawienia radia lub magnetofonu, wymiany żarówki. Bardzo ostrożnie należy obchodzić się z przewodami elektrycznymi, zwłaszcza gdy są one stare i łączone "domowymi sposobami".

Pamiętaj, że woda jest dobrym przewodnikiem prądu. Nie wchodź do niej podczas burzy. Możesz zostać oparzony piorunem.

Pierwszą i naczelną zasadą udzielania pomocy osobie oparzonej prądem jest odcięcie źródła prądu. W żadnym razie nie wolno dotykać osoby porażonej prądem przed odłączeniem napięcia. W razie konieczności przemieszczenia poszkodowanego używać przedmiotów nieprzewodzących prądu. Objawy oparzenia prądem są podobne do objawów oparzenia termicznego. Pomoc oparzonemu (po upewnieniu się, że nie oddziałuje na niego prąd) udzielamy tak, jak osobie z objawami oparzenia termicznego. Po porażeniu pochodzącym z silnego źródła zasilania konieczna jest fachowa pomoc lekarska.

Skutki działania prądu elektrycznego na organizm człowieka

Skutki działania prądu elektrycznego na organizm człowieka można rozpatrywać jako fizyczne (np. cieplne), chemiczne (np. zmiany elektrolityczne) lub biologiczne (np. zaburzenia czynności). Prąd stały działa na człowieka inaczej niż prąd zmienny. Prądy przemienne o dużej częstotliwości nie wywołują zaburzeń przewodnictwa w nerwach, skurczów mięśni i zaburzeń w czynnościach mięśnia sercowego, mogą jednak doprowadzić do uszkodzeń wskutek wytwarzania ciepła na drodze przepływu przez ciało. Prądy o bardzo dużych częstotliwościach (kilka tysięcy Hz) mają stosunkowo małą zdolność do przenikania w głąb tkanek. Im częstotliwości są większe, tym działanie jest bardziej powierzchniowe.
W praktyce najbardziej niebezpieczne dla człowieka są prądy przemienne o częstotliwości 50, 60Hz, a więc częstotliwości przemysłowej. Progowe wartości odczucia przepływu prądu przez elektrodę trzymaną w ręku wynoszą:

Prąd / Płeć Mężczyźni Kobiety
Stały 5,0 mA 3,5 mA
Zmienny (50..60Hz) 1,1 mA 0,7 mA

Prąd przemienny przepływając przez mięśnie, powoduje ich silne skurcze. Człowiek obejmujące ręką przewód doznaje skurczu mięśni zginających palce, co powoduje powstanie zjawiska zwanego przymarzaniem (nie udaje się oderwać ręki od przewodu). Górna granica wartości prądu oderwania (samo uwolnienia) wynosi 10...12 mA przy częstotliwości prądu 50...60Hz.
Skutki przepływu prądu przez ciało zależą od jego wartości, drogi i czasu przepływu oraz stanu zdrowotnego poparzonego. Decydujący wpływ, gdy chodzi o niebezpieczeństwo porażeń ma wartość prądu i czas przepływu. Prąd przepływający przez ciało człowieka wpływa na wartość rezystancji wewnętrznej ciała oraz na wartość niewielkiej, lecz najbardziej niebezpiecznej składowej prądu przepływającego przez serce.

Przepływ krwi w naczyniach krwionośnych jest wywołany pracą serca. Mimo, że przez serce przepływa niewielka wartość prądu, może ona spowodować śmiertelne skutki - najczęściej występuje migotanie komór sercowych. Stan ten należy do najtrudniej odwracalnych. Istotnym czynnikiem decydującym o wystąpieniu tego zjawiska jest czas przepływu prądu, a w przypadku krótkich przepływów, moment na który on przypadł. Jeśli przypada na początek rozkurczów (przerwa w pracy serca), to prawdopodobieństwo wystąpienia migotania jest bardzo duże. Przy czasie przepływu krótszym od 0,2s wystąpienie migotania komór jest rzadkie.
W czasie rażenia występują również zaburzenia oddychania. Przepływ prądu przez mózg może spowodować zahamowanie czynności ośrodka oddechowego sterującego czynnością oddychania. Doprowadza to w krótkim czasie do ustawania oddychania, krążenia krwi (z powodu braku tlenu) i śmierć. Podczas przepływu prądu przez klatkę piersiową dochodzi więc do skurczu mięśni oddechowych, co w konsekwencji prowadzi do uduszenia.

Podczas przepływu prądu elektrycznego przez organizm ludzki następuje pobudzenie, a następnie porażenie układu nerwowego. Skutkiem tego jest utrata przytomności. Może ona być spowodowana:

· Zatrzymaniem krążenia wywołanym niedostateczną pracą serca, migotaniem komór lub zatrzymaniem serca.
· Przepływem prądu bezpośrednio przez czaszkę i mózg

Wytwarzanie się dużej ilości ciepła przy przepływie prądów o wysokim napięciu może w ciągu kilku sekund wywołać nieodwracalne uszkodzenie lub zniszczenie mózgu.

Przepływ prądu przez ciało powoduje wytwarzanie ciepła na drodze tego przepływu. Wzrost temperatury może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń organizmu człowieka. Najczęściej spotyka się uszkodzenia skóry. W miejscu wejścia prądu powstają oparzenia; od zaczerwienienia skóry, powstawania pęcherzy oparzeniowych, po martwicę skóry i zwęglenie. Produkty rozpadu oparzonych tkanek mogą spowodować śmierć przepływu prądu przy dobrej styczności z przewodnikiem.
Przepływ prądu elektrycznego może spowodować również uszkodzenia mięśni. W wyniku gwałtownych skurczów może nastąpić przerwanie włókien mięśnia. Mogą wystąpić również zmiany w strukturze włókien mięśniowych, a także uszkodzenia kości.

Często spotyka się uszkodzenia ciała spowodowane pośrednim działaniem prądu elektrycznego, gdy nie przepływa on przez ciało. Dzieje się tak w przypadkach powstania łuku elektrycznego, w wyniku zwarcia w urządzeniach elektrycznych.
Łuk elektryczny może spowodować mechaniczne uszkodzenia skóry, mające wygląd ran ciętych, kłutych lub postrzałowych. Towarzyszą temu często poważne oparzenia skóry powstałe również w wyniku zapalenia się odzieży. Łuk elektryczny może wywołać również uszkodzenie cieplne i świetlne narządu wzroku.
Do urazów wywołanych pośrednio przez prąd należy zaliczyć także złamania i inne obrażenia wynikłe wskutek upadku z wysokości wskutek odruchowej reakcji na porażenie.

Pierwsza pomoc w wypadku porażenia prądem

Porażenia elektryczne doprowadzają do rozmaitych uszkodzeń organizmu - od bardzo lekkich do najcięższych, w których opóźnienie udzielania właściwej pierwszej pomocy może doprowadzić do śmierci.
Ratownik powinien podjąć akcję ratunkową jak najszybciej i prowadzić ja aż do przybycia lekarza. Przede wszystkim należy:

· Uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.
· Rozpoznać stan zagrożenia porażonego
· Zastosować najlepszą metodę ratownictwa.

Przy uwalnianiu spod napięcia ratownik jest zobowiązany dbać nie tylko o bezpieczeństwo porażonego, ale także o swoje. Należy pamiętać, że niebezpieczne dla ratownika są:

· bezpośrednie zetknięcia gołych rąk ratownika z ciałem porażonego;
· równoczesne używanie obu rąk przy odciąganiu spod napięcia;
· mokre podłoże;
· bliskie sąsiedztwo urządzeń pod wysokim napięciem;
· brak równowagi.

Wyłączenie porażonego spod napięcia jest nieodzownym warunkiem podjęcia akcji ratunkowej.
Rozpoznanie stanu zagrożenia jest również ważne, ponieważ od tego zależy wybór sposobu ratowania. W celu ułatwienia oceny stanu porażonego należy przyswoić sobie schemat postępowania rozpoznawczego. Jest on oparty na kilku podstawowych pytaniach, na które ratownik musi znaleźć odpowiedź.
Po pierwsze należy stwierdzić czy porażony jest przytomny.
Z człowiekiem przytomnym można nawiązać kontakt słowny, ma niewątpliwe utrzymane krążenie krwi i oddychanie. Ratownik powinien zając się uszkodzeniami ciała, takimi jak oparzenia, złamania itp. Oraz przygotowaniem do transportu.
Jeżeli człowiek jest nieprzytomny, to należy sprawdzić czy:

· oddycha prawidłowo;
· nie oddycha lub oddycha bardzo słabo, ale krążenie krwi jest utrzymane;
· nie oddycha i brak krążenia krwi.

Pierwsza pomoc składa się z dwóch zasadniczych elementów:

· Zabiegów ożywiających.
· Opatrzeniu obrażeń.

Zabiegi ożywiające dotyczą porażonych, u których uległy zaburzeniu funkcje układów decydujących bezpośrednio o życiu, tj. układu oddechowego, krążenia krwi i odśrodkowego układu nerwowego. Na zabiegi te składają się:

· Przywracanie i podtrzymywanie drożności oddechowej;
· Sztuczne oddychanie;
· Sztuczne krążenie z równoczesnym oddychaniem.

Opatrzenie obrażeń polega na zabezpieczeniu oparzeń skóry, złamań, zwichnięć, zranień i krwotoków, stłuczeń itd. do chwili podjęcia właściwego leczenia przez lekarza.



Pod wpływem doprowadzonego napięcia cząsteczki te przemieszczają się , co prowadzi do zmian stężenia jonów w komórkach i przestrzeniach międzykomórkowych. Im dłuższy jest czas przepływu prądu w tym samym kierunku, tym większych przemieszczeń jonów należy oczekiwać. Od właściwych stężeń


Działanie prądu elektrycznego na krążenie krwi i oddychania

Przepływ krwi w naczyniach krwionośnych jest wywołany pracą serca. Mimo że przez serce przepływa niewielka część prądu rażenia, może ona spowodować śmiertelne skutki. Przy porażeniu prądem przemiennym o częstotliwości 5060 Hz najczęściej występuje migotanie komórek serca. Stan ten należy do naj trudniej odwracalnych. Istotnym czynnikiem decydującym o wystąpieniu migotania komórek jest czas przepływu prądu, a w wypadku krótko trwałych przepływów, moment, na jaki przypadł przepływ prądu. Jeśli przypada on na początek rozkurczów (przerwa w pracy serca), to prawdopodobieństwo wystąpienia migotania jest duże. Przy czasie przepływu krótszym niż 0,2 s, wystąpienie migotania komórek jest rzadkie.
Podczas rażenia występują również zaburzenia oddychania. Przepływ prądu przez mózg może spowodować zahamowanie czynności ośrodka oddechowego sterującego czynnością oddychania, po krótkim czasie może nastąpić ustanie oddychania, krążenie krwi (z powodu z braku tlenu) i śmierć. Podczas przepływu prądu przez klatkę piersiową dochodzi więc do skurczu mięśni oddechowych i zaniku ruchów oddechowych, co w konsekwencji prowadzi do uduszenia.

Działanie prądu elektrycznego na układ nerwowy

Podczas przepływu prądu elektrycznego przez organizm ludzki następuje pobudzenie, a następnie porażenie układu nerwowego. Skutkiem tego jest utrata przytomności. Może ona być spowodowana:
·Zatrzymaniem krążenia wywołaniem niedostateczną pracą serca, migotaniem komór lub zatrzymanie serca
·Przepływem prądu bezpośrednio przez czaszkę i mózg. Wytwarzanie się dużej ilości ciepła przy przepływie prądów o wysokim napięciu może w ciągu kilka sekund wywołać nieodwracalne uszkodzenia lub zniszczenie mózgu

Uszkodzenie skóry, mięśni i kości

Przepływ prądu przez ciało powoduje wytwarzanie ciepła na drodze tego przepływu. Wzrost temperatury może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń organizmu ciała.
Najczęściej spotyka się uszkodzenia skóry. W miejscu „wejścia” prądu powstaje oparzenia: od zaczerwienienia skóry, powstania pęcherzy oparzeniowych, po martwice skóry i zwęglenie. Produkty rozpadu oparzonych tkanek mogą spowodować śmierć porażonego nawet w kilka dni po wypadku.
Innym rodzajem uszkodzeń skóry są tzw. znamiona prądowe, które występują w czasie przepływu prądu, przy dobrej styczności z przewodnikiem.
Przepływ prądu elektrycznego może spowodować również uszkodzenia mięśni. W wyniku gwałtownych skurczów może nastąpić przerwanie włókien mięśni a więc mechaniczne zerwanie mięśni. Mogą wystąpić również zmiany w strukturze włókien mięśniowych, a także uszkodzeń kości.

Działanie pośrednie prądu elektrycznego

Często spotyka się uszkodzenia ciała wywołane pośrednim działaniem prądu elektrycznego, gdy nie przepływa on przez ciało. Dzieje się to podczas powstania łuku elektrycznego, w wyniku zwarcia w urządzeniach elektrycznych..
Łuk elektryczny może spowodować mechaniczne uszkodzenie skóry, mające wygląd ran ciętych, kłutych lub postrzałowych. Towarzyszom temu często oparzenia skóry powstałe w wyniku zapalenia się odzieży. Łuk elektryczny może wywołać również uszkodzenie cieplne i świetlne narządu wzroku. Do urazów wywołanych pośrednio przez prąd należy zaliczyć także złamania inne obrażenia wynikłe wskutek upadku z wysokości przy odruchowej reakcji na porażenie.

Przyczyny porażeń prądem elektrycznym

Przyczyny wypadków podczas eksploatacji urządzeń elektrycznych są różne. Przeważnie są to: nieostrożność, lekceważenie przepisów, roztargnienie, omyłki, brak odpowiedniej konserwacji lub kontroli urządzeń zabezpieczających, zła organizacja pracy, brak nadzoru, złe zrozumienie polecenia, niedbałe wykonanie pracy, nieumiejętność lub nieznajomość instalacji oraz nieszczęśliwy zbieg okoliczności. Następstwem tych przyczyn jest najczęściej dotknięcie części znajdujących się normalnie lub przypadkowo pod napięciem względem ziemi. Jeżeli dotykający stoi na ziemi, na przewodzącej podłodze konstrukcji stalowej, to pod działaniem napięcia dotykowego nastąpi przepływ prądu przez jego ciało.
Napięcie dotykowe jest to napięcie występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego z którymi mogą się zetknąć jednocześnie ręce lub ręka i stopy człowieka.
Podczas przepływu prądu w ziemi miedzy dwoma miejscami na powierzchni gruntu oddalonymi o długość kroku może pojawić się napięcie zwane napięciem krokowym.

Ochrona przed porażeniem

Zgodnie z przepisami dotyczącymi ochrony przeciwporażeniowej należy stosować, w zależności od zagrożenia, następujące środki:
1) ochronę podstawową
2) ochronę dodatkową
Ochrona podstawowa ma zapobiegać:
·zetknięciu się człowieka z przewodzącymi częściami obwodów elektrycznych, znajdujących się pod napięciem
·udzielaniu się napięcia przedmiotom lub częściom przewodzącym, które normalnie nie powinny znajdować się pod napięciem
·szkodliwemu działaniu na otoczenie łuku elektrycznego, który mógłby wystąpić podczas pracy urządzeń.
Ochrona podstawowa polega więc przede wszystkim na umieszczeniu elementów znajdujących się pod napięciem poza zasięgiem ręki człowieka, a więc stosowanie przegród, siatek lub poręczy z materiału izolacyjnego.
Ochrona dodatkowa ma zapobiegać utrzymywaniu się niebezpiecznego napięcia dotykowego. Polega ona na zastosowaniu, oprócz ochrony podstawowej, jeden z następujących ośrodków:
·uziemienia ochronnego
·zerowania
·sieci ochronnej
·wyłącznika przeciw pożarowego
·obniżenia napięcia roboczego
·separacji
·izolacji ochronnej
·izolowania stanowisk
Uziemienia ochronne stanowią najbardziej rozpowszechniony rodzaj ochrony dodatkowej, stosowany w maszynach i urządzeniach elektrycznych. Celem stosowania uziemienia ochronnego jest zrównanie potencjału uziemionych przedmiotów z potencjałem ziemi.
Zerowanie może być stosowane w przystosowanych do zerowania sieciach trójfazowych o napięciu mniejszym niż 500V. Polega ono na połączeniu dostępnych części metalowych urządzeń z uziemionym przewodem zerowym.
Sieć przewodów ochronnych wolno stosować w urządzeniach przemiennoprądowych i stałoprądowych niezależnie od rodzaju i wartości napięcia. Wszystkie dostępne części metalowe nie znajdują się pod napięciem oraz dostępne metalowe konstrukcje wsporcze i osłony powinny być połączone z przewodem ochronnym.
Włączniki przeciwporażeniowe wolno stosować w urządzeniach na napięcie nie przekraczające 500 V. Powinny być one przystosowane do rodzaju prądu, napięcia i obciążenia, oraz spełnić wymagania dotyczące wyłączników nadmiarowo-prądowych zawarte w odpowiednich normach.
Ochronne obniżenie napięcia roboczego wolno stosować w stosunku do urządzeń stałych i ruchomych w instalacjach przemiennoprądowych na napięcie znamionowe nie przekraczające 500V, a w stało prądowych - 750V. Do obniżenia napięcia roboczego stosuje się transformatory ochronne lub przetwornice ochronne. Obniżone napięcie ochronne nie może być większe niż 42 V dla obwodów przemiennoprądowych i 80 V dla stałoprądowych.
Transformatory separacyjne wolno stosować w sieciach na napięcia przemienne do 500 V wówczas, gdy :
1. w obwodzie odseparowanym znajduje się tylko jeden odbiornik
2. napięci znamionowe odseparowanego obwodu nie przekracza 400 V, a prąd znamieniowy - 16A.
Obwodu odseparowanego niewolo uziemić ani zerować i łączyć z jakimkolwiek innym obwodem.
Izolację ochronną wolno stosować do fabrycznie produkowanych urządzeń przemiennoprądowych i stało prądowych, niezależnie od wartości napięcia zmiennego.
Izolowanie stanowiska polega na odizolowaniu go od ziemi i wyrównaniu potencjałów dostępnych z tego stanowiska przedmiotów przewodzących, nie należących do obwodu elektrycznego. Może ono być stosowane do urządzeń przemiennoprądowych i stałoprądowych zainstalowanych na stałe pomieszczeniach suchych.

Pierwsza pomoc w wypadku porażenia prądem

Porażenia elektryczne doprowadzają do rozmaitych uszkodzeń organizmu - od bardzo lekkich do najcięższych, w których opóźnienie udzielania właściwej pierwszej pomocy może doprowadzić do śmierci.
Ratownik powinien podjąć akcję ratunkową jak najszybciej i prowadzić ja aż do przybycia lekarza. Przede wszystkim należy:
· Uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.
· Rozpoznać stan zagrożenia porażonego
· Zastosować najlepszą metodę ratownictwa.
Przy uwalnianiu spod napięcia ratownik jest zobowiązany dbać nie tylko o bezpieczeństwo porażonego, ale także o swoje. Należy pamiętać, że niebezpieczne dla ratownika są:
· bezpośrednie zetknięcia gołych rąk ratownika z ciałem porażonego;
· równoczesne używanie obu rąk przy odciąganiu spod napięcia;
· mokre podłoże;
· bliskie sąsiedztwo urządzeń pod wysokim napięciem;
· brak równowagi.
Wyłączenie porażonego spod napięcia jest nieodzownym warunkiem podjęcia akcji ratunkowej.
Rozpoznanie stanu zagrożenia jest również ważne, ponieważ od tego zależy wybór sposobu ratowania. W celu ułatwienia oceny stanu porażonego należy przyswoić sobie schemat postępowania rozpoznawczego. Jest on oparty na kilku podstawowych pytaniach, na które ratownik musi znaleźć odpowiedź.
Po pierwsze należy stwierdzić czy porażony jest przytomny.
Z człowiekiem przytomnym można nawiązać kontakt słowny, ma niewątpliwe utrzymane krążenie krwi i oddychanie. Ratownik powinien zając się uszkodzeniami ciała, takimi jak oparzenia, złamania itp. Oraz przygotowaniem do transportu.
Jeżeli człowiek jest nieprzytomny, to należy sprawdzić czy:
· oddycha prawidłowo;
· nie oddycha lub oddycha bardzo słabo, ale krążenie krwi jest utrzymane;
· nie oddycha i brak krążenia krwi.
Pierwsza pomoc składa się z dwóch zasadniczych elementów:
· Zabiegów ożywiających.
· Opatrzeniu obrażeń.
Zabiegi ożywiające dotyczą porażonych, u których uległy zaburzeniu funkcje układów decydujących bezpośrednio o życiu, tj. układu oddechowego, krążenia krwi i odśrodkowego układu nerwowego. Na zabiegi te składają się:
· Przywracanie i podtrzymywanie drożności oddechowej;
· Sztuczne oddychanie;
· Sztuczne krążenie z równoczesnym oddychaniem.
Opatrzenie obrażeń polega na zabezpieczeniu oparzeń skóry, złamań, zwichnięć, zranień i krwotoków, stłuczeń itd. do chwili podjęcia właściwego leczenia przez lekarza.
Reakcje organizmów na przepływający przezeń prąd są różne i w dużej mierze zależne od indywidualnych cech osób porażonych. Skutki przepływu prądu potęgują się u dzieci, kobiet, osób starszych, osób otyłych i chorych (zwłaszcza na choroby serca).
Na podstawie wielu badań, stwierdzono ścisłą zależność skutków rażenia od natężenia prądu rażeniowego; wyniki tych badań zestawione są w tabeli (są to wartości uśrednione dla mężczyzn).


Natężenie prądu w mA Objawy - skutki przepływu prądu o częst. 5060 Hz.
0.5 Brak widocznych reakcji.
1 ~ 1.5 Początek odczuwania
1 ~ 3 Odczuwanie bezbolesne.
3 ~ 6 Początek skurczów mięśni i odczucie bólu.
10 ~ 15 Silne skurcze mięśni, trudności z oderwaniem rąk od przewodu, silne bóle w palcach, ramionach i plecach.
15 ~ 25 Bardzo silne skurcze i bóle, samodzielne oderwanie się jest niemożliwe, trudności z oddychaniem.
30 Początek paraliżu dróg oddechowych, możliwość utraty przytomności.
75 Początek migotania komór sercowych
250 Migotanie komór sercowych w czasie pow. 0.4 s
4000 Paraliż i zatrzymanie akcji serca.
> 5000 Zwęglenie się tkanek


Natężenie Prądu w mA Objawy -skutki przepływu prądu stałego
5 ~ 8 Początek odczuwania przepływu prądu
10 ~ 15 Uczucie ciepła
20 ~ 25 Powstawanie skurczów mięśni, znaczne odczuwanie ciepła
1200 Powoduje śmierć


Postęp techniczny spowodował coraz częstsze posługiwanie się urzdzeniami energetycznymi o napędzie elektrycznym. W wyniku tego ginie u nas w cigu roku około 300 porażonych prądem. Przypadków uratowanych nie można ustalić, ponieważ nie zawsze są one rejestrowane. W razie porażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Siłę działania prądu, uzależnioną przede wszystkim od napięcia i oporu elektrycznego. Mokra skóra jest dobrym przewodnikiem prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie panuje w obiektach, do których dochodzi woda i wilgoć. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór. Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego przepływu. Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie robocze, powstałe na skutek dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego się pod napięciem. Jeszcze częściej mamy do czynienia z tzw. napięciem dotykowym - w razie kontaktu z instalacją uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną. Może również dochodzić do uszkodzenia przez napięcie zwane krokowym - przy wejściu na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne. Działanie prądu elektrycznego na ustrój ludzki Intensywność porażenia wzmagają: podeszły wiek, płeć żeńska, ogólny stan zdrowia, pobudzenie emocjonalne, spożycie alkoholu. Nieobojętne, w sensie negatywnym, są: zwiększona wilgotność otoczenia, mokre podłoże i spocone ręce. Rozmaita jest również odporność poszczególnych tkanek. Uszkodzenie prądem elektrycznym jest przede wszystkim porażeniem cieplnym, wywołanym łukiem elektrycznym, którego temperatura może dochodzić do 2500C. Uszkodzenia wewnętrzne są zwykle znacznie większe niż zewnętrzne. Do dodatkowych objawów należą: obrażenia układu mięśniowego i kostno-stawowego wskutek skurczów tężcowych; złamania kości w następstwie skurczu mięśni i złamania po upadku z dużych wysokości, np. ze słupów telefonicznych; niewydolność nerek; uszkodzenia narządów brzusznych w wyniku napięcia tężcowego mięśni powłok, zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od porażenia; nadmierna pobudliwość; stany depresyjne; zaburzenia pamięci i uszkodzenie nerwów obwodowych. Obrażenia wywołane prądem o niskim napięciu Należy tu mieć na uwadze napięcie do 1000 woltów. Mamy z nim do czynienia w urządzeniach gospodarstwa domowego, w przemyśle i w rzemiośle. Sieć elektryczna jest zwykle uziemiona i dotknięcie przewodu pod napięciem przez osobę stojącą na ziemi powoduje przepływ prądu przez ciało. Proces ten można łatwo przerwać za pomocą wyłącznika lub przez wyjęcie bezpiecznika. Przebieg prądu niskiego napięcia przez ciało powoduje pobudzenie układu nerwowego i mięśni. W mięśniach mogą wystąpić skurcze, które nie pozwalają na oderwanie się od metalowego przewodu elektrycznego. Skurcze mięśni są często przyczyną upadku i uszkodzeń mechanicznych ciała. Działanie prądu na serce może prowadzić do zaburzeń rytmu, a nawet zatrzymania akcji serca. Szkodliwy wpływ na mózg i układ nerwowy może powodować utratę przytomności i bezdech. Na skórze, w miejscu wejścia i wyjścia prądu na zewnątrz, występują głębokie rany oparzeniowe. Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpiecznika. Gdy to nie jest możliwe, ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie za odzież. Sam izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny, względnie innego materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe, dokonuje się oddzielenia porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp. Ratownik musi być zawsze dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego przedmiotem przewodzącym elektryczność lub gołymi rękami za ciało. Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech i tętno. W przypadku utraty przytomności i zachowanym oddechu stosuje się tzw. bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów nie doszło do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu stosuje się sztuczne oddychanie, najlepiej metoda usta-usta, za pomocą maski ustno-gardłowej, zgodnie z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu reanimacji. W razie zatrzymania akcji serca należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca. Czynności te powinny wykonywać osoby odpowiednio przeszkolone, gdyż wtedy przywracanie podstawowych czynności życiowych ma szansę powodzenia. Niewłaściwe przeprowadzenie zabiegów ratowniczych może być przyczyną katastrofy. W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła, uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać dodatkowe urazy. Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości tętna. Tętno namacalne jest dobrym objawem. Świadczy również o utrzymywaniu się ciśnienia tętniczego w granicach zbliżonych do normalnego. Tymczasem należy wezwać karetkę pogotowia ratunkowego i powiadomić, z jakim rodzajem porażenia ma się do czynienia. Nie wolno dotykać osoby porażonej bez zastosowania środków izolujących. Porażenie prądem elektrycznym o wysokim napięciu Wchodzi tu w grę napięcie powyżej 1000 woltów. Mamy z nim do czynienia w razie uszkodzenia przewodów telefonicznych, stacji transformatorowych i elektrowni. Zwykle są one oznaczone tablicami ostrzegawczymi. Niebezpieczne jest samo zbliżanie się do uszkodzonych przewodów będących pod napięciem. Może bowiem powstać łuk elektryczny przez normalnie izolującą warstwę powietrza. Prąd przepływa wtedy przez całe ciało. Dochodzi wówczas do powstania wysokiej temperatury i rozległych oparzeń. Mogą również wystąpić wszystkie zaburzenia zachodzące przy porażeniach prądem niskiego napięcia. Łuk elektryczny może nawet przekroczyć odległość kilku metrów. Ratownik powinien w takich przypadkach znajdować się 5 metrów od źródła zagrożenia. Należy wówczas zastosować tzw. przerzutkę z drutu. Czynność tę powinien wykonywać wezwany personel techniczny, powiadomiony o faktycznym stanie zagrożenia. Pierwsza pomoc po odłączeniu od źródła prądu powinna polegać na wezwaniu karetki pogotowia, a najlepiej karetki reanimacyjnej ze specjalistą anestezjologiem. Następnie sprawdza się, czy ratowany oddycha; jeśli nie, natychmiast rozpoczyna się sztuczne oddychanie. Jeżeli chory nie oddycha i nie ma wyczuwalnego tętna, rozpoczyna się reanimacja. Najniebezpieczniejsze są urazy kręgosłupa. Rozpoznaje się je na podstawie zaburzeń oddychania, niedowładu kończyn, zaburzeń czucia oraz utraty przytomności. Chorego należy stale obserwować. Jeżeli opóźnia się przyjazd karetki pogotowia, trzeba znaleźć osoby, które pomogą przenieść porażonego w bezpieczne miejsce. Urazy kręgosłupa mogą być przyczyną trwałego kalectwa, a nawet śmierci. W czasie rażenia piorunem prąd stały osiąga natężenie kilku tysięcy amperów w czasie tysięcznych części sekundy. Skutki są podobne do porażeń prądem o wysokim napięciu. Niebezpieczeństwo rażenia piorunem jest większe w pobliżu szczytów górskich, pojedynczych drzew, wież i samotnych domów. Prawdopodobieństwo rażenia piorunem jest mniejsze po położeniu się w rowie lub na ziemi. W górach porażonym grozi ponadto oziębienie.

---