NAJPOTRZEBNIEJSZE ZASADY DYDAKTYCZNE
K. KRUSZEWSKI
Zasady dydaktyczne to reguły organizowania i prezentowania wiadomosci; ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające uwzględnienie jednoczesnie informacji z wielu źródeł i utrzymanie kierunku czynnosci uczenia się uczniów.
Im wyraźniej nauczyciel widzi swoją sytuację jako konstruktora planu lekcji lub w czasie prowadzenia lekcji, tym mniej ogólnej zasady poszukuje. Przykładowe ogólne zasady: „utrzymuj motywacje”, „zapewnij swiadomy i aktywny udział uczniom w procesie dydaktycznym”.
Kiedy nauczyciel rozpoczyna planowanie lekcji, staje wobec zadania z takimi zmiennymi, jak:
- cele kształcenia: całego szkolnictwa, szkoły danego szczebla, w danej klasie, dla danego przedmiotu, dla danej lekcji w obrębie przedmiotu;
- materiał nauczania przewidziany na daną lekcję;
- uczniowie: zdolnosci, motywacja, zainteresowanie, poziom wiedzy w zakresie danego materiału, zróżnicowanie uczniów pod tymi względami;
- własne możliwosci;
- czas do dyspozycji, pomoce szkolne i inne warunki materialne.
Zasady dydaktyczne dotyczą:
- doboru i układu wiadomosci stanowiących materiał nauczania
- motywacji uczniów
- czynnosci uczenia się
- zharmonizowania systemów pedagogicznych
- stosunków społecznych w klasie
- czynnosci nauczania
- warunków zewnętrznych
1. ZASADY DOTYCZĄCE MATERIAŁU NAUCZANIA
1.1 Łącz to, czego uczeń ma się nauczyć, z tym, co już wie.
Nowe wiadomosci można zrozumieć, jeśli do ich znaczenia dochodzimy używając tej
wiedzy, którą posiadamy.
a) Nim zacznie się nauczać nowej wiadomosci, trzeba dostarczyć uczniowi innej,
pozwalającej odnaleźć związek między nową wiadomoscią a posiadaną wiedzą.
b) Stosuj postępujące różnicowanie: ucz najpierw tych wiadomosci, które są logiczne i
znaczeniowo nadrzędne wobec następnych.
c) Nim zetkniesz ucznia z nowymi wiadomosciami, uzupełnij jego wiedzę. Skoro nowa
wiedza ma zostać włączona do już istniejącej struktury, trzeba postarać się, by była to
struktura zawierająca potrzebne wiadomosci, umożliwiająca posługiwanie się nimi.
d) Wyszukiwaniu związków między nowym materiałem a posiadaną wiedzą służy
odszukiwanie podobieństw i różnic między nimi i zniesienie zauważonych sprzecznosci.
1.2 Materiał ustrukturyzowany jest opanowywany szybciej niż materiał nie
ustrukturyzowany. Łatwiej uczymy się tego, co jest w jakis sposób uporządkowane, bo
kiedy rozumiemy zasadę uporządkowania, pomaga ona łączyć jeden element z drugim,
odtwarzać elementy zapomniane, włączać do posiadanej wiedzy nie pojedyncze
wiadomosci, ale ich układy, które mogą stać się fragmentami większych całosci w naszej
wiedzy.
1.3 Zasada, wg której zorganizowano materiał, powinna odzwierciedlać rodzaj materiału i
rodzaj zmiany psychicznej, do jakiej ma doprowadzić nauczenie się tego materiału.
Materiał do nauczenia się na pamięć najlepiej strukturyzować liniowo: każdy jego
fragment połączony jest z sąsiednimi, dzięki czemu mniejsze są trudnosci z sąsiednimi,
dzięki czemu mniejsze są trudnosci w zapamiętaniu przejsc od jednego do drugiego
fragmentu. Ilustracją takich trudnosci jest uczenie się wiersza.
Jeśli uczeń zna cel i ma ogólny projekt jego osiągnięcia, to, czego się uczy, nabiera
znaczenia.
1.4 Optymalny stopień zorganizowania materiału jest własciwoscią indywidualną ucznia.
Im więcej samodzielnosci włoży się w zrozumienie lub nadanie struktury (organizacji,
znaczenia)danemu zbiorowi wiadomosci, tym lepiej zostaje opanowany, tym łatwiej
posłużyć się nim w przyszłosci.
1.5 Traktuj dany materiał nauczania jako osobną całosć, ale pamiętaj, że jest on częscią
większej całosci.
1.6 Nie wprowadzaj wiadomosci, o których nie wiesz, do czego są potrzebne na lekcji.
1.7 Opracuj „pomysł na lekcję” integrujący czynnosci uczniów z materiałem nauczania.
Lekcja będzie bardziej skuteczna, jeżeli jej konstrukcja będzie wyraźna, a związki między
materiałem a czynnosciami ucznia i planowymi zmianami podporządkowana jednej
mysli.
a) pomysły metodyczne-jak prowadzić ucznia przez materiał?
b) pomysły metoryczne-jaki materiał i jak uporządkowany przedstawić uczniom?
2. ZASADY DOTYCZĄCE MOTYWACJI
Nauczyciel ma obowiązek doprowadzić do tego, że uczeń będzie się uczyć wytrwale i z zapałem, że konsekwentnie będzie się starał wykonać zadania stawiane mu w toku nauki przez nauczyciela.
Motywacja - zespół motywów ukierunkowujących aktywnosć ucznia na zadania postawione przez nauczyciela.
2.1 Motywacja do danego zadaniajest tym silniejsza, im mocniejsze ma uczeń przekonanie,
że tresć zadania, warunki jego wykonania i decyzja o postawieniu zadania zależą od
niego.
Niech uczeń:
- wie po co wykonuje jakąs czynność
- to „po co” uznaje za potrzebne
- rozumie związek między celem czynnosci a sposobem jej wykonania i ma wpływ na
wybór i ukształtowanie sposobu pracy
- będzie przekonany, iż ocena wyniku pozostaje w zgodzie z kryteriami, które znał i
podzielał i których dotrzymanie sam umie stwierdzić, niech ta ocena nie zależy od
ukrytej przed uczniem arbitralnej woli nauczyciela
- ma pewnosć, że nie jest igraszką w ręku starszych, w ręku nauczycieli, ale że to, co
spotka go w szkole, zależy głównie od niego.
a) pozytywne podejscie do zadań podnosi motywację do ich wykonania
b) pozytywny stosunek do któregokolwiek elementu sytuacji, w której uczeń
ma wykonać zadanie, łatwo przenosi się na samo zadanie
2.2 Zadania pobudzające ciekawosć ucznia i umożliwiające jej zaspokojenie wzbudzają
motywację do ich wykonania.
- dąż do zainteresowania swoim przedmiotem, pokazując zaskakujące i niepokojące
zestawienia faktów i umożliw znalezienie wyjasnień
a) jeśli uczeń uważa wykonianie/niewykonanie zadania za sukces/porażkę
wzrasta motywacja wykonania zadania
2.3 Motywacja do wykonania zadania zależy od czasu trwania i siły napięcia, jakie wywołuje
zadanie lub okolicznosci mu towarzyszące.
3. ZASADY DOTYCZĄCE PRACY UCZNIA
3.1 Uczenie się należy traktować jako naturalną działalnosć ucznia odbywającą się w
specjalnie stworzonych warunkach mogących ułatwić tę działalnosć i doprowadzić do
społecznie uznanych i społecznie ustalonych zmian w jego psychice.
3.2 Uczenie się jest procesem ciągłym, długie przerwy w uczeniu się danego materiału lub
wyeliminowanie niektórych faz uczenia się obniża efektywnosć.
3.3 To, z jakim nakładem sił uczeń się uczy i jak organizuje wiadomosci, zależy od stopnia
rozumienia i uznania przez niego celu uczenia się oraz rozumienia całej sytuacji
dydaktycznej.
3.4 Od stopnia i rodzaju aktywnosci ucznia ukierunkowanej na zadanie zależą wyniki uczenia
się.
3.5 Uczenie się jest tym bardziej skuteczne i wszechstronne, im wyraźniej uwidoczniona jest
zgodnosć między celami uczenia się, materiałem i czynnosciami uczniów.
3.6 Skutecznosć uczenia się w długim okresie zależy od zgodnosci doraźnych i długofalowych
celów uczenia się.
3.7 Sposób i efekty uczenia się zależą od własciwosci indywidualnych ucznia: dostosowanie materiału nauczania i działań nauczyciela do własciwosci indywidualnych uczniów pozwala wykorzystać je do zwiększenia szybkosci uczenia się, rozmiarów, trwałosci i jakosci efektów.
4. ZASADY DOTYCZĄCE ZHARMONIZOWANIA SYSTEMÓW PEDAGOGICZNYCH
4.1 Planując np. lekcję powinnismy wziąć pod uwagę wszystkie elementy tworzące system,
rozpatrzyć związki między nimi i związek każdego z nich z całoscią systemu.
4.2 Elementy te rozpatrujemy w odniesieniu do otoczenia, w którym znajduje się nasz
system (w odniesieniu do systemów nadrzędnych, współrzędnych i podrzędnych).
4.3 Projektowany lub realizowany system rozpatrujemy w odniesieniu do systemów
Współzależnych: równowaga celów oraz możliwosci ludzkich i materialnych.
4.4 Celem każdego systemu pedagogicznego jest w ostatecznym efekcie okreslona,
planowana zmiana w wiadomosciach, umiejętnosciach i wartosciach ucznia.
Na lekcję przychodzisz po to, żeby osiągnąć jej cele, nie zas po to, żeby przerobić przewidziany tmat!
5. ZASADY DOTYCZĄCE STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH W KLASIE
5.1 Stosunki społeczne w klasie nie są reprezentatywne dla stosunków społecznych, do
wejscia w które uczeń ma być przygotowany przez szkołę.
5.2 Większosć uczniów jest wrażliwa na otaczającą ich atmosferę społeczną; atmosfera
społeczna w klasie wpływa na wydolnosć uczniów w czasie uczenia się, na ich stosunek
do szkoły i zadań szkolnych, na podatnosć na wpływy wychowawcze szkoły.
5.3 Są uczniowie, którzy mają skłonnosć do korzystania z wiadomosci uzyskiwanych od
kolegów, pomocy kolegów lub inspirowania się pomysłami i informacjami kolegów.
Atmosfera społeczna może sprzyjać intelektualnemu wykorzystaniu interakcji.
5.4 Uczenie się powinno polegać na takim układzie społecznym, który umożliwi
przygotowanie i przyzwyczajenie uczniów do współpracy oraz kształtowanie hartu
potrzebnego w rywalizacji.
5.5 Jeżeli uczniowie mają wpływ na podejmowane przez nauczyciela decyzje co do wyboru i
kształtu zadań i jeżeli mogą decydować o sposobie wykonania zadań, uczą się chętniej i
bardziej wytrwale.
6. ZADADY DOTYCZĄCE CZYNNOSCI NAUCZYCIELA
6.1 Nauczyciel kieruje lekcją i odpowiada za nią.
6.2 Rola nauczyciela wobec ucznia jest zawsze kierownicza.
6.3 Żeby uczyć skutecznie, nie można mieć problemów z dyscypliną.
6.4 Najpewniejsza droga nauczania prowadzi przez intelekt uczniów.
6.5 Każde zachowanie nauczyciela wywołuje efekty wychowawcze, choćby niezamierzone.
6.6 Wszystkie poważne błędy popełnione w trakcie uczenia się lub spostrzeżone w wynikach
uczenia się powinny być prostowane, a ich przyczyny usuwane.
6.7 Ponieważ osobowisć dobrego nauczyciela jest kominacją wielu cech, w zasadzie
niepowtarzalną, nie należy nasladować osobowosci dobrych pedagogów, tylko dążyć do
nadania swojej osobowosci pedagogicznej konstrukcji naturalnie wykorzystującej
posiadane zalety, a tłumiącej wady.
7. ZASADY DOTYCZĄCE WARUNKÓ ZEWNĘTRZNYCH
7.1 Nie sprzyjające warunki zewnętrzne wywołują najpierw zmęczenie uczniów, które staje się bezposrednią przyczyną pogarszania uczenia się.
7.2 Jeżli brakuje czasu na pełny akt uczenia się szkolnego, należy skrócić materiał nauczania
lub zrezygnować z niektórych celów uczenia się, natomiast nie wolno ominąć żadnego
składnika aktu uczenia się.
7.3 Jeżeli brakuje czsu na osiągnięcie założonych celów kształcenia, zamiast rezygnować z
niektórych, można zreorganizować materiał nauczania.
7.4 Kiedy liczebnosć klasy zbliża się do 30 uczniów, wyniki uczenia się wyraźnie spadają.
7.5 Najłatwiejszą do osiągnięcia korzyscią z wprowadzenia na lekcji technicznych srodków nauczania jest wzmożone zainteresowanie lekcją.
7.6 Materialne obudowanie lekcji sprzyja podnoszeniu wyników nauczania tylko wtedy, gdy
posłuży metodycznemu projektowi lekcji sporządzonemu ze względu na cele kształcenia,
rodzaj materiału nauczania, własciwosci uczniów i możliwosci nauczyciela.
M.I.