Anatomia 3
Kręgosłup ptaków jest silnie wyspecjalizowany. Zbudowany jest z kręgów, których u poszczególnych gatunków może być 39-63. Różnica ta przede wszystkim wynika z różnej liczby kręgów w odcinku szyjnym. Ptaki śpiewające mogą mieć kilkanaście kręgów a przykładowo łabędź aż 25. Podobnie jak u innych kręgowców pierwsze dwa kręgi szyjne (altas i axis) różnią się…
Kościec szyi, tułowia i ogona:
Kręgi szyjne (duża ruchomość, ruchy w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej)
Kura 13-14
Kaczka 14-15
Gęś 17-18
Kręgi piersiowe (2 pierwsze stawy siodełkowe, 3-5 zrośnięte w jedną kość (notarium), 6 oddzielnie a 7 zrasta się z 1 lędźwiowym i tworzą synsacrum)
Kura - 7
Kaczka - 9
1,2 rzadziej 3 żebro nie dochodzi do mostka (wolne), pozostałe to żebra mostkowe (2 części kostne: mostkową i kręgową)
Żebra posiadają wyrostki haczykowate (na części kręgosłupowej), które zaczepia się za następujące żebro (klatka piersiową jest zwartą strukturą kostną)
Mostek z potężnym grzebieniem mostka - duża powierzchnia dla przyczepu mięśni piersiowych poruszających skrzydłami
Klatka piersiowa
Powstaje przez połączenie kręgów piersiowych żeber oraz mostka. Ze względu na wielkość i prace mięśni piersiowych jest ona bardzo wytrzymała na zgniecenia. Każde żebro składa się z 2 części: kręgosłupowej i mostkowej połączonych pod kątem prostym. Na większości z nich znajduje się wyrostek haczykowaty skierowany ku tyłowi. Wyrostki wzmacniają klatkę i stanowią przyczep dla mięśni łopatkowatych. Dolne końce żeber łączą się z motkiem w liczbie do 3 do 9.
Ptaki mają cały pas barkowy: łopatki, obojczyki i kości krucze.
Mostek
tył: silnie wycięcie, u kaczki mniej silne, u gęsi otwór
Przód: powierzchnie stawowe do połączenia z kk. kruczymi
Dół: grzebień mostka (crista sterni)
Brak chrząstek żebrowych
Kręgi lędźwiowe i krzyżowe (11-14) zrastają się w kość lędźwiowo-krzyżową (lumbosacrale, synsacrum)
Kręgi ogonowe:
Kury - 5
Kaczki i gęsi - 7: ostatnie 2-3 zrastają się one razem tworząc kość - pygostyl: tu mocują się sterówki ogona
Pas barkowy oparciem dla skrzydeł, który jest silnie powiązany klatką piersiową. Pas ten składa się z 3 par kości: kruczej, łopatki, obojczyka (clavicula). Dobrze rozwinięte kości krucze łączą się z mostkiem i łopatkami stawowo. W miejscu połączenia kości kruczej i łopatki tworzy się jama stawowa dla kości ramieniowej - staw barkowy. Łopatki, silnie wydłużone, sięgają często do ostatniego żebra, z którym są mocno złączone mięśniami. Obojczyki tworzące widełki (furculum), scalają ze sobą prawą i lewą część pasa barkowego.
Kończyna przednia
Kończyna przednia wolna ptaka przystosowana jest do lotu lub pływania, u ptaków nielotnym może być w formie szczątkowej lub zredukowanej. Na szkielet skrzydła składają się: kość ramieniowa, kość łokciowa, kość promieniowa, nadgarstkowa, śródręcza, paliczki. Głowa k. ramieniowej łączy się z panewką stawu barkowego. W sąsiedztwie główki znajdują się przyczepy dla mięśnia piersiowego, który odpowiada za opuszczenie skrzydła. Do kości ramieniowej wnika worek powietrzny międzyobojczykowy. Spośród kości przedramienia silniej zbudowana jest łokciowa, na wzgórkach której osadzone są lotki drugorzędowe. Ręka ptaka w toku ewolucji uległa wydłużeniu, nadgarstek składa się praktycznie tylko z dwóch kości promieniowej i łokciowej (radiale, ulnare), pozostałe kości w czasie rozwoju zrastają się z kość nadgarstkowo-środręczną (carpo-metacarpeus). Ptaki posiadają tylko 3 palce. 2 i 3 są wydłużone i zrośnięte obu końcami. Na kościach dłoni osadzone są lotki pierwszorzędowe (najdłuższe pióra skrzydła). Na pierwszym palcu z kości osadzone są pióra skrzydełka. Długość i proporcje poszczególnych kości zależą od środowiska życia ptaka.
Kościec kończyn
Obręcz kończyny piersiowej
Łopatka
Kość krucza
Obojczyk (zrasta się w widełki)
Kościec cz. Wolnej kończyny piersiowej (kościec skrzydła, zredukowany w obrębie ręki)
Nadgarstek - górny rząd: 2 kości: promieniowa zrośnięta z pośrednią i łokciowa zrośnięta z dodatkową, dolny rząd - ściśle zrasta się ze śródręczem
Śródręcze - 3 kości
Palce ręki…
Pas miedniczny
Noga połączona jest ze szkieletem osiowym poprzez pas miednicowy, który u ptaków składa się kość biodrowa, łonowa i kulszowa. Łączą się ze sobą w panewce stawu biodrowego. Miednica jest silnie zespolona z synsacrum. U ptaków kości łonowe nie łączą się ze sobą w spojeniu łonowym co stanowi przystosowanie do znoszenia dużych i twardych jaj.
Tylna kończyna wolna
Tylna kończyna wolna ptaka przystosowana jest głównie do chodzenia lub pływania. W skład tej kończyny wchodzą: kość udowa, piszczelowa, strzałkowa oraz kości stopy. Kość udowa jest krótka, znajduje się prawie w całości w obrębie mięśni, które zespalają ją z tułowiem. Kość piszczelowa masywna, w przeciwieństwie do bardzo krótkiej k. strzałowej, która w dużej mierze jest zrośnięta z piszczelą. Szkielet stopy jest silnie zmodyfikowany w porównaniu z innymi kręgowcami. Składa się z kości skokowej oraz szkieletu palców. Większość ptaków ma 4 palce składające się z 2 do 5 paliczków. Liczba palców w czasie ewolucji uległa redukcji, np. do 2 u strusi. Ptaki chodzące opierają się tylko na palcach, dlatego klasyfikujemy je do palcochodów. Stopa może ulegać wielu modyfikacjom w zależności od środowiska życia ptaka. U ptaków wodnych palce są zrośnięte błoną pławną.
Obręcz kończyny miednicznej:
K. kulszowa i łonowa nie łączą się spojeniem miednicznym (otwarta miednica)
Biodrowa (największa, zrasta się z lędźwiowo-krzyżową)
Kościec cz. Wolnej
K. udowa
Piszczelowo-stępowa
Strzałkowa - silnie zredukowana
Brak kk. stępu - rząd górny zrośnięty z piszczelem, kość ośrodkowa, kości rzędu dalszego całkowicie zrośnięte z kośćmi śródstopia
Śródstopie - zrośnięcie kk. 2,3,4 prowadzi do utworzenia k. stępowo-środstopowej - skoku ( u kogutów wystająca ostroga)
Palce : I (2), II (3 paliczki), III (4), IV (5)
Kość pazurowa
Mięśnie:
Mm. skórne - dobrze rozwinięte, stroszenie piór
Mimiczne twarzy - brak
Żuciowe - jak u ssaków oraz dodatkowo występują m. czworoboczno-szczękowy, m. klinowo-szczękowy, dźwigacz kości czworobocznej
Klatki piersiowej: międzyżebrowe wewnętrzne i zewnętrzne, dźwigacze żeber, pochyłe i poprzeczny klatki piersiowej
Przepona - brak
Brzuch - jak u ssaków
Skrzydła - silne i dobrze wykształcone - mm. piersiowe (prosty, poprzeczny, skośne zew. i wew.)
Kończyny miedniczne - podobnie jak u ssaków - ścięgnowy układ ustaleniowy - umożliwia wypoczywanie bez udziału siły mięśni; mięsień zginacz palcowy jest uścięgniony i gdy ptak siada zginając staw udowo-piszczelowy naciąga ten mięsień i zaciska się stopa. Kura może spać na drążku i nie spadnie
POWŁOKA WSPÓLNA
Gruczołów skórnych - brak (jak u gadów), wyjątek to gruczoł kuprowy - glandula uropygei
Pochodne skóry:
Pochwa rogowa dzioba
Łuski na kończynach miednicznych
Ostrogi koguta
Grzebień u kur, element diagnostyczny
Dzwonki - miejsce podania awituberkuliny
Korale
Pióra
Pióra i upierzenie
Pióra są cechą charakterystyczną. Spełniają wiele różnorodnych funkcji: umożliwiają latanie, zapewniają izolację, która pomaga w termoregulacji i są używane podczas godów oraz do kamuflażu i dawania sygnałów. Jest kilka typów piór, z których każdy służy do innych celów. Pióra są wytworami epidermy (naskórka) przyczepionymi do skóry i wyrastają tylko ze specyficznych miejsc na skórze zwanych pteryliami. Rozmieszczenie pteryliów ma znaczenie w taksonomii i systematyce. Ułożenie i wygląd piór na ciele, zwane upierzeniem, może być równe u gatunków w zależności od wielu, statusu społecznego i płci.
Upierzenie jest regularnie zrzucane. Standardowe upierzenie, które powstaje podczas pierzenia po okresie rozrodczym jest znane jako „upierzenie nierozrodcze” lub jako „upierzenie podstawowe”. Upierzenie rozrodcze lub odmiany upierzenia podstawowego znane są jako „upierzenia alternatywne”. Pierzenie następuje zwykle raz w roku, chociaż niektóre ptaki mogą zrzucić upierzenie dwa razy w roku, a duże ptaki drapieżne mogą pierzyć się tylko raz na kilka lat. Sposoby pierzenia są różne u różnych gatunków.
Budowa pióra
Oś (scapus)
Dudka (calamus) - tkwiąca w pochwie pióra, w skórze
Stosina (rachis) - objęta chorągiewką
Gałęzie
Promienie (zakończone haczykami - hamuli)
Chorągiewka (vexillum)
Rodzaje piór
Pokrywowe (konturowe) - pennae
Puchowe (bez haczyków) - plumae
Lotki (remiges) - szeroka, powietrzooporna chorągiewka
Sterówki (retrices) - pióra ogona
Występowanie piór
Opierzki (pteryliae) - miejsce wyrastania piór
Bezpierzki (apteria) - brak piór
Błona lotna (plica alaris s. patagium) - fałd skórny w obrębie skrzydła, od tułowia do ramienia i przedramienia: między blaszkami tego fałdu leży błona sprężysta oraz mięśnie
Błona skórna - służąca do pływania u ptaków wodnych
UKŁAD POKARMOWY
Jama ustno-gardłowa - brak podniebienia miękkiego, brak podziału na jamę ustną i gardło
Wejście zaczyna się pochwą rogową okrywającą dolną i górną część dzioba, kształt zależny od rodzaju pobierania pokarmu
Kura - twardy i stożkowaty
Kaczki i gęsi - spłaszczony grzbietowo-brzusznie, pokrywy woskówką (ceroma)
Perliczki - woskówka tworzy wypukłą warstwę nadaje garbowaty profil głowy
Gęsi i kaczki - wzdłuż dzioba rozmieszczone są liczne blaszki bogato zaopatrzone w ciałka dotykowe służące do odcedzania wody i miażdżenia pokarmu
Podniebienie twarde - szczelina podniebienna w linii strzałkowej pośrodkowej. Występuje 5 rzędów brodawek poprzecznych, a ostatni to granica między jamą ustną a gardłem. W przednim kącie otwierają się gruczoły ślinowe szczękowe, z tyłu ślinianki podniebienne przyśrodkowe, a po bokach boczne
Z tyłu podniebienia twardego nozdrza tylne
Dno jamy ustno-gardłowej znajduje się język i kształt odpowiada dolnej części dzioba
Brak brodawek smakowych
Wejście do krtani - na dnie gardła w linii strzałowej pośrodkowej otoczone ujściami i gruczołami pierścienno-nalewkowatymi
Ku tyłowi nozdrzy tylnych znajduje się wejście do trąbki słuchowej
Przełyk - występuje wole (ingluvies) - maceracja pokarmu przed wstąpieniem do żołądka, wytwarzanie pokarmu dla młodych (ptasie mleczko u gołębi)
Żołądek 2 komorowy
Część gruczołowa
Część mięśniowa, mielec - rekompensuje brak zębów, posiada osłonkę keratynoidową
Jelito cienkie
Dwunastnica (długa pętla z trzustką pomiędzy)
Jelito czcze
Jelito kręte (między jelitami ślepymi)
Wątroba: płat prawy - z pęcherzykiem żółciowym, płat lewy nie posiada woreczka, od każdego płata odchodzą przewody: prawy - przewód żółciowy, lewy - przewód wątrobowy, oba uchodzą do dwunastnicy niezależnie od siebie
Jelito grube
2 skierowane wierzchołkami do przodu jelita ślepe
Okrężnica - krótka, uchodzi do steku
Stek: 3 części
Przednia (coprodeum) - uchodzi tu okrężnica
Środkowa (urodeum) - uchodzą tu moczowody i drogi płciowe wyprowadzające (samica: część pochwowa jajowodu, samiec: nasieniowody)
Końcowa (proctodeum) - tu otwiera się torba Fabrycjusza u młodych ptaków (odpowiednik funkcjonalny grasicy)
W stekach gąsiora, kaczora, samów łabędzia, perliczki i strusia znajduje się narząd kopulacyjny - prącie, napełnia się chłonką, wysuwa się tylko w okresie kopulacji
UKŁAD ODDECHOWY
Jama nosowa - 3 chrząstkowe małzoiny, brak błędnika sitowego
Krtań przednia - na dnie gardła (tylko chrząstki nalewkowate i pierścieniowate, brak chrząstki tarczowatej i nagłośniowej)
Tchawica - zbudowana z chrząstek tchawicznych w okolicy rozdwojenia tchawicy jeży krtań tylna
Krtań tylna (głosowa, larynx caudalis s. syrinx) - składa się ze zgrubiałych rozdętych chrząstek tchawicznych tworzące bęben (tympanum), kładki (w miejscu podziału tchawicy, zastępuje struny głosowe, u kaczora występuje po lewej stronie kostna puszka bębnowata - bulla tympani)
Płuca - małe, jasne różowe, dobrze unaczynione
Oskrzela główne - oskrzela wtórne - otwierają się do parzystego worka powietrznego brzusznego, dzielą się na:
Oskrzela wewnętrzne (dzielą się w obrębie płuc)
Oskrzela zewnętrzne (w obrębie worków powietrznych, prowadzą do nich powietrze)
Podwójne oddychanie - podczas wdechu powietrze trafia do płuc i do worków powietrznych (bez wymiany gazowej), podczas wydechu powietrze z worków przepływa przez płuca