EKONOMIKA TRANSPORTU

dr hab. Grażyna Juszczak-Szumacher, prof. nadzw. UŁ
pokój: F125

konsultacje: środa 15.00-17.30

[e-mail]

Wykład nr 1 5 października 2011

Transport jest to działalność człowieka, której celem jest przemieszczanie w przestrzeni osób i ładunków przy użyciu odpowiednich środków transportu.

Pojęcie transportu obejmuje również usługi pomocnicze bezpośrednio i pośrednio związane z przemieszczaniem, m.in.: załadunek, wyładunek, przygotowanie środka transportu do przewozu, składowanie, zorganizowanie przemieszczenia przez spedytora, czynności handlowe sprzedaży usług.

Klasyfikacja transportu:

1. Pionowa (kryterium jest środowisko, w którym odbywa się ruch środka transportu):

a. lądowy (samochodowy, kolejowy, rurociągowy)

b. wodny (morski, żegluga śródlądowa)

c. powietrzny (lotniczy, kosmiczny)

2. Pozioma:

A. Kryterium przedmiotu przewozu:

- transport osób

- transport ładunków

B. Kryterium organizacyjno-funkcjonalne:

- transport regularny

- transport niereguralny

C. Kryterium organizacji przewozu (ciągłość procesu transportowego):

- transport bezpośredni

- transport pośredni:

a. t. łamany (co najmniej dwa środki transportu jednej gałęzi, np.: dwie ciężarówki)

b. t. multimodalny (przewóz przy użyciu co najmniej dwóch gałęzi transportu, np.: statek i ciężarówka)

c. t. intermodalny (przemieszczanie ładunków w tej samej jednostce ładunkowej - kontenerze, naczepie drogowej - przy użyciu różnych gałęzi transportu)

d. t. kombinowany (rodzaj t. intermodalnego, gdzie operacje dowozowo-odwozowe realizowane są za pośrednictwem transportu samochodowego)

D. Kryterium zasięgu geograficznego i odległości przewozu:

- t. krajowy

- t. międzynarodowy

E. Kryterium dostępności do użytkownika:

- t. publiczny ( nieograniczony dostęp do usług)

- t. branżowy (usługi dla określonej branży wyspecjalizowanym taborem)

- t. własny (gospodarczy i indywidualny)

F. Kryterium formy własności:

- t. państwowy

- t. komunalny (urząd miejski lub gminny)

- t. spółdzielczy

- t. prywatny

Przedmiotem zainteresowania ekonomiki transportu są:

1. W ujęciu makroekonomicznym:

- realizacje między transportem a jego otoczeniem.

- zagadnienia polityki transportowej

- problemy integracji polskiego transportu z systemem transportowym UE

2. W ujęciu mikroekonomicznym:

- funkcjonowanie przedsiębiorstw świadczących usługi transportowe

- zachowanie usługobiorców transportu

Specyfika ekonomiki transportu w prowadzeniu badań:

1. Aplikacje ogólnych zasad ekonomi w transporcie:

- analiza realizacji popyt-podaż na rynku usług transportowych,

- badanie zyskowności i rentowności w skali przedsiębiorstwa,

- badanie uwarunkowań makroekonomicznych, funkcjonowanie transportu, ruchu cen, skali opodatkowań czynników produkcji i świadczonych cen,

- ocena opłacalności przedsięwzięć rozwojowych

- ocena wpływu transportu na bilans płatniczy kraju.

2. Tworzenie specyficznych dla transportu narzędzi pomiaru:

- używanie specyficznych dla transportu mierników i wielkości produkcji (kilometry, tonokilometry, pasażerokilometry, tonokilometry na 1 km sieci), charakteryzujących eksploatację taboru (wozokilometry, motogodziny)

- wzbogacenie ogólnych formuł rachunku ekonomicznego aspektami specyficznymi dla transportu (np.: natężenie przewozów wyrażone liczbą pojazdów na dobę, przy ocenie efektywności autostrad).

3. Tworzenie rozbudowanego zestawu wskaźników analizy ekonomicznej, odzwierciedlającej bogactwo specyfiki technologicznej i organizacyjnej transportu:

- wsk. wykorzystania majątku,

- wsk. wykorzystania zdolności ładunkowej

- wsk. rozproszenia przewozów w czasie (sezonowości)

- wsk. rozmieszczenia przestrzennego.

4. Stosowanie specyficznych dla transportu metod ewidencjonowania stanu istniejącego i zachodzących procesów:

- ankietowanie firm przewozowych,

- badanie ankietowe i wywiady prowadzone wśród użytkowników transportowych.

- obserwacje natężenia ruchu na drogach.

- rejestracja miejsc i przyczyn powstawania wypadków.

5. Konstruowanie specyficznych dla transportu modeli analizy:

W transporcie model popytu zależny jest od czasu transportu, odległości przewozu, dostępności, ceny konkurencyjnych ofert, ceny paliw i środków transportu (trzeba też określić skłonność do zastępowania transportu publicznego przez motoryzację indywidualną).

6. Budowanie modeli symulacyjnych dla takich przedsięwzięć jak:

Inwestycje infrastrukturalne i taborowe, zmiany struktury i organizacyjne, zmiany w systemie finansowania, zmiany w systemie podatkowym, ocena konkurencyjności przedsiębiorstwa na rynku.

Wykład nr 2 19 października 2011

Do dyscyplin naukowych zajmujących się transportem zaliczamy:

- ekonomikę transportu,

- geografię transportu,

- historię transportu,

- prawo transportowe

Prawa transportowe E. Saxa:

1. Prawo intensywności transportu - tempo rozwoju transportu powinno być zgodne z intensywnością rozwoju wszystkich pozostałych działów gospodarki.

2. Prawo integracji transportu - rozdrobniony popyt na usługi transportowe zostaje zebrany, czyli zintegrowany w określonej rozsądnie, ograniczonej liczbie inwestycji transportowych, ponieważ bardziej opłacalne jest inwestowanie w kilka dużych obiektów, niż w wiele obiektów małych.

3. Prawo kierunkowości transportu - transport dokonywany jest po drodze o najniższych kosztach transportu, czyli po drodze najkorzystniejszej ekonomicznie, a nie po drodze najkrótszej geometrycznie.

4. Prawo kosztów transportu - korzystne jest rozszerzenie rozmiarów przewozu, aż do pełnego wykorzystanie zdolności przewozowej danych obiektów i środków transportu (maleją koszty jednostkowe, gdyż koszty stałe dzielą się na większą ilość jednostek).

5. Prawo cen transportu - koszty jednostkowe przewozu zależą od cen zastosowanych za te usługi.

Czynniki produkcji w transporcie:

1. Praca człowieka.

2. Środki produkcji: są względem siebie komplementarne!

1. Środki pracy (infrastruktura: drogi i punkty transportowe oraz suprainfrastruktura: szlaki transportowe, sprzęt przeładunkowy i jednostki ładunkowe).

2. Przedmiot pracy (ładunek lub osoba).

Suprainfrastruktura transportu obejmuje tabor oraz urządzenia i środki techniczne transportu mające z reguły charakter ruchomy, niezbędne do realizacji przemieszczania przedmiotów przewozu.

Do suprainfrastruktury zaliczamy przede wszystkim:

- tabor,

- środki trakcyjne,

- maszyny i urządzenia ładunkowe,

- jednostki ładunkowe,

- zaplecze techniczne środków przewozu i tradycyjnych nakładów naprawczych)

Analiza czynników produkcji można przeprowadzić badając techniczny (TSK) i organiczny (OSK) skład kapitału:

1. TSK - obrazuje stosunek ilościowy różnych elementów środków produkcji do wielkości, siły roboczej, co odzwierciedla techniczny poziom uzbrojenia gałęzi lub przedsiębiorstw.

2. OSK - obrazuje stosunek wartościowy środków produkcji do wartości siły roboczej, wyrażonej płacami.

Infrastruktura transportu jest to zespół obiektów liniowych i punktowych, trwale związanych z przestrzenią, które umożliwiają przewożenie osób i ładunków, zmianę środku transportu, składowanie i inne czynności występujące w procesie transportowym.

Korzyści rozwoju infrastruktury:

1. Oszczędności uczynione z obniżania kosztów transportu w wyniku modernizacji dróg (elektryfikacja kolei, budowa autostrad), które uzyskiwane są przez poszczególne podmioty lub całe gałęzie transportu.

2. Wzrost szybkości eksploatacyjnej środków transportu, dzięki czemu zwiększa się produktywność tych środków, a jednocześnie szybkość dostawy ładunków do odbiorców.

3. Wzrost bezpieczeństwa przewozów i zmniejszenie liczby wypadków.

4. Dostęp do nowych rynków geograficznych.

5. Rozwój tranzytu.

6. Rozwój turystyki.

Wykład nr 3 2 listopada 2011

Rola transportu w gospodarce narodowej:

Transport w gospodarce narodowej odgrywa rolę zarówno dawcy jak i biorcy.

Jako dawca transport spełnia następujące zadania:

1. Transport jest instrumentem wymiany dóbr i usług.

2. Transport bierze udział w wytwarzaniu produktu krajowego brutto.

3. Transport jest jednym z głównych czynników lokalizacji produkcji i osadnictwa.

4. Transport realizuje wiele celów o znaczeniu społecznym:

- zaspokaja potrzeby konsumpcyjne ludności,

- sprzyja aktywizacji życia społeczno-kulturalnego i gospodarczego,

- umożliwia rozwój turystyki i rekreacji,

- umożliwia i ułatwia dostęp do światy, kultury, służby zdrowia.

5. Transport realizuje ważne cele z punktu widzenia państwa:

- umożliwia utrzymanie politycznej i administracyjnej zwartości państwa oraz sprawne kierowanie nim,

- jest elementem obronności kraju,

- umożliwia rozwój nauki i techniki oraz wyrównywanie ich poziomów w skali kraju i świata.

Transport w stosunku do gospodarki jest również biorcą, ponieważ korzysta z efektów produkcyjnych innych działów gospodarki, jest konsumentem:

- taboru przewozowego i trakcyjnego,

- maszyny, sprzętu i materiałów użytych do budowy infrastruktury transportowej,

- paliw i energii,

- pracy ludzkiej.

Znaczenie transportu jako biorcy w gospodarce narodowej możemy scharakteryzować syntetycznymi wskaźnikami kapitałochłonności i pracochłonności.

Transportochłonność gospodarki narodowej jest to stan zaangażowania działalności transportowej w działalność innych działów gospodarki narodowej oraz działalność społeczną, a także indywidualne potrzeby ludności. Transportochłonność można wyrazić jako stosunek nakładów ponoszonych na działalność transportową (wielkość przewozów lub pracy przewozowej) do efektów osiąganych przez gospodarkę narodową (PKB)

Mierniki transportochłonności:

- tony przewiezionych ładunków na jednostkę PKB,

- praca przewozowa (w tkn) na jednostkę PKB,

- wartość przewozów i działalności pomocniczej na jednostkę PKB.

Między transportem a rozwojem gospodarczym występują współzależności:

- rozwój transportu i wzrost przewozów jest jednym z istotnych czynników wzrostu gospodarczego.

- rozwój społeczno-gospodarczy stymulowany różnymi czynnikami wymusza dostosowanie wielkości produkcji transportowej do zwiększonego popytu.

Udział transportu w tworzeniu PKB w danym kraju zależy od:

- proporcji pomiędzy transportem publicznym, własnym i indywidualnym.

- relacji ogólnego poziomu cen usług transportowych do cen towarów i innych usług.

Nie wszystkie rodzaje produkcji są tak samo wrażliwe na zmiany cen w transporcie. Zależy to od udziału kosztów transportu w kosztach całkowitych wyrobu. Rodzaje produkcji najbardziej wrażliwe na zmiany cen w transporcie to te, w których do 50 % kosztu w miejscu dostawy stanowią koszty transportu (produkcja materiałów budowlanych, produkcja surowców energetycznych, rud metali, wyrobów ceramicznych, drewna). Z kolei najmniej wrażliwe na zmiany cen w transporcie są te rodzaje produkcji, w których koszty transportu w miejscu dostawy nie przekraczają 1 % (wyroby elektrycznie, precyzyjne, sprzęt gospodarstwa domowego, leki, kosmetyki, odzież, obuwie).

Podatki obciążające działalność transportową w Polsce :

1. Podatki związane z działalnością gospodarczą:

- podatek VAT (22% dla ładunków, 7% dla pasażerów, 0% dla eksportu i importu i usług transportu międzynarodowego)

- podatek dochodowy,

- podatek od nieruchomości,

2. Podatki związane z posiadaniem środków transportu:

- podatek od środków transportu,

- podatki paliwowe (VAT i akcyza)

- opłata rejestracyjna,

- podatek od sprzedaży pojazdów,

- podatki przy imporcie pojazdów.

Wydatki budżetu państwa na transport i łączność:

- dotacje i subwencje,

- świadczenia na rzecz osób fizycznych,

- wydatki bieżące jednostek budżetowych,

- wydatki majątkowe.

Z eksportem usług transportowych mamy do czynienia, gdy:

- przewozy ładunków eksportowych i importowych są wykonywane przez krajowego przewoźnika własnym taborem.

- przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków obcych między dwoma obcymi portami lub między dwoma obcymi krajami (przewozy cross trade),

- przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków na terytorium obcego kraju na rzecz jego obrotu wewnętrznego (kabotaż)

- obcy przewoźnik przejeżdża tranzytem przez dany kraj lub przez narodowe porty morskie (transport międzynarodowy)

O imporcie usług transportowych mówimy, gdy podmiot krajowy korzysta z usług transportowych wykonywanych przez:

- przewoźników narodowych zagranicznego partnera handlowego,

- przewoźników państw trzecich,

- przewoźnik krajowy korzysta z tranzytu przez terytorium obcego państwa.

Obowiązek zorganizowania przewozu ładunku eksportowego lub importowego spoczywający na jednej ze stron kontraktu handlowego, nazywa się gestią transportową. Posiadanie gestii transportowej daje prawo wyboru drogi, środka transportu, przewoźnika i sposobu przewozu towaru. Prawo to wynika z obowiązku zapłacenia kosztów transportu i ubezpieczenia.

Incoterms to zbiór zasad regulujących obowiązki kupującego i sprzedającego w zakresie ponoszenia kosztów transportu i ryzyka, które stosowane są za zgodą obu kontrahentów w międzynarodowych transakcjach handlowych. Incoterms opracowuje Miedzynarodowa Izba Handlowa - ostatnie wydanie 2000 r.

6

---