Przyczyny niepowodzeń w szkole.
Praca dydaktyczno wychowawcza należy do jednej z najbardziej złożonych rodzajów działalności ludzkiej a jej efekty uzależnione są od złożonych często trudnych do określenia czynników. Powodzenie uczniów w pracy szkolnej zależy od działalności nauczyciela /metod środków i form nauczania oraz możliwości ucznia /stanu jego zdrowia poziomu rozwoju umysłowego. Na wyniki pracy szkolnej wpływają też warunki społeczne, w jakich praca przebiega. Jeżeli te czynniki występują w układach niekorzystnych praca szkoły nie daje oczekiwanych rezultatów i prowadzi do sytuacji, w których uczniowie osiągają wyniki o wiele gorsze od oczekiwań. Zjawisko to nazywamy niepowodzeniem szkolnym. Niepowodzenia szkolne mogą występować w różnych zakresach działalności i wymagań szkoły. Niepowodzenia szkolne w zakresie nauczania uczenia się nazywamy niepowodzeniami dydaktycznymi zaś niepowodzenia w zakresie kształtowania postaw cech charakteru określamy niepowodzeniami wychowawczymi.
Niepowodzenia w pracy dydaktycznej mogą mieć charakter ukryty bądź jawny. Niepowodzenia ukryte występują, gdy nauczyciel nie dostrzega mniejszych lub większych braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, mimo że braki tego rodzaju istnieją. Ukryte niepowodzenia szkolne powodują trudności i zahamowania w nauce. Niepowodzenia ukryte prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych. Występują one wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowaniu przez ucznia materiale i w rezultacie ocenia jego wyniki pracy jako niezadowalające.
Jan Konopnicki traktuje niepowodzenia szkolne jako proces, w którym wyróżnia się cztery fazy. W pierwszej fazie ujawniają się braki w wiadomościach głownie w języku ojczystym i matematyce. W drugiej fazie braki są już tak duże, że uczeń nie może nadążyć za innymi i korzysta z nielegalnej pomocy. W trzeciej fazie pojawiają się oceny niedostateczne, świadczące o tym, że nauczyciel dostrzegł poważne braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia. Faza czwarta to drugoroczność a więc powtarzanie klasy. Niepowodzenia szkolne są zjawiskiem szkodliwym z pedagogicznego, psychologicznego i społecznego punktu widzenia. Powtarzanie klasy powoduje obniżenie wysiłków w nauce tłumi zainteresowanie nauką wpływa niekorzystnie na stosunek ucznia do otoczenia wywołuje zaburzenia i kompleksy a często powoduje zahamowania w prawidłowym rozwoju umysłowym. Ponadto uczniowie drugoroczni wywierają niekorzystny wpływ na pozostałych uczniów i utrudniają nauczycielowi normalną pracę dydaktyczno- wychowawczą. Drugoroczni często wykolejają się wpadają w kolizję z prawem stwarzają trudny do rozwiązania problem młodzieży niedostosowanej społecznie. Problem niepowodzeń szkolnych jest złożony. Wielu badaczy tego problemu upatruje się go w samym uczniu / lenistwo niechętny stosunek do nauki niski poziom intelektualny. Niepowodzenia mogą być spowodowane też czynnikami niezależnymi od ucznia, do których można zaliczyć złą atmosferę wychowawczą w rodzinie różnorodne niedociągnięcia w pracy dydaktyczno wychowawczej szkoły. Złożony charakter przyczyn niepowodzeń ucznia w nauce podkreślali zgodnie wszyscy autorzy, ale nie wszyscy byli zgodni, co do tego, które uwarunkowania odgrywają dominującą rolę i decydują o powstaniu niepowodzeń. Stąd też przyczyny niepowodzeń upatruje się brakach rozwoju biopsychicznego uczniów w warunkach społeczno ekonomicznych i niedociągnięciach szkoły.
PRZYCZYNY SPOŁECZNO-ŚRODOWISKOWE.
Na powodzenie ucznia w nauce mają wpływ warunki materialne i kulturalne w rodzinie np. sytuacja materialna konsumpcja kulturalna rodziny praca zawodowa matki język rodziców formy spędzania czasu wolnego. Kultura pedagogiczna rodziców a w niej świadomość wychowawcza jest tym składnikiem warunków kulturalnych rodziny, który bezpośrednio jest związany z procesami wychowawczymi w rodzinie. Istnieje zależność między atmosferą wychowawczą w domu a niepowodzeniami w nauce szkolnej. Najwyższą średnią opóźnienia w nauce mają uczniowie ze środowisk zaniedbanych wychowawczo.
Na postępy w nauce mają także warunki dziecka do nauki jak miejsce odrabiania lekcji czas odrabiania czy rozkład dnia zajęć.
PRZYCZYNY BIOPSYCICZNE.
Wielu pedagogów i psychologów nie negując wpływu przyczyn społecznych na postępy ucznia w nauce dostrzega zależności pomiędzy poziomem rozwoju umysłowego a ich powodzeniem czy niepowodzeniem w nauce. Badania nad tym problemem wykazały, że jednym z podstawowych źródeł niepowodzeń w nauce szkolnej są różnice między uzdolnieniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Poziom pracy dydaktycznej przystosowany do uczniów o przeciętnych zdolnościach jest dla jednych zbyt niski a dla drugich zbyt wysoki. Wskutek tych rozbieżności powstaje szereg konfliktów między uczniami a szkołą w wyniku, których szereg wychowanków wykazuje różne zaburzenia w zachowaniu. J. Pieter w swych badaniach doszedł do wniosku, że inteligencja rozwija się proporcjonalnie do łącznego wpływu warunków środowiskowych i zadatków wrodzonych. Uznaje on wpływ bystrości umysłowej na postępy uczniów w nauce, ale uzależnia te postępy od różnic w warunkach środowiskowych.
Pedagogowie niemieccy twierdzą, że o warunkach pracy uczniów a tym samym o ich powodzeniu lub niepowodzeniu decydują w głównej mierze niekorzystne warunki ich życia, które hamują rozwój zdolności albo wręcz go uniemożliwiają. Wielu psychologów wskazuje na doniosły wpływ na postępy w nauce pewnych cech charakteru oraz czynników o zabarwieniu emocjonalnym takich jak pochwał.
M. Tramer zwraca uwagę na to, że nadmierne obciążenie uczniów różnymi pracami i obowiązkami jest często przyczyną niepowodzeń szkolnych. Źródłem braku postępu w nauce są zdaniem tego autora występujące zaburzenia nerwicowe. Można, więc przyjąć, że jedną z przyczyn niepowodzeń są zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych a mianowicie brak motywów uczenia się powolne tempo myślenia niestałość uwagi wskutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub przeżywania stanów depresyjno lękowych szybkie męczenie się wykonaną pracą.
PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE.
Przyczyny dydaktyczne niepowodzeń szkolnych można podzielić na:
· względnie niezależne od nauczyciela np. wyposażenie szkoły liczba uczniów w klasie,
· względnie zależne od nauczyciela np. błędy metodyczne.
Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych jest sztywny system nauczania utrudniający indywidualizowanie pracy szkoły dostosowanie jej do zainteresowań i potrzeb uczniów. Do następnych przyczyn zalicza się niedostateczną pod względem metodycznym pracę nauczycieli oraz różnorodne braki tkwiące w programach, podręcznikach, środkach dydaktycznych. Wśród błędów nauczycieli można wymienić małe aktywizowanie uczniów, brak systematycznej kontroli i oceny wyników, zbytnie obciążenie uczniów nauką domową. W wyniku tego powstają zwiększające się stopniowo opóźnienia w nauce początkowo w zakresie jednego przedmiotu a następnie rozszerzają się na całokształt pracy ucznia. Opóźnienia mogą być ogólne tzn. odnoszące się do wielu przedmiotów i cząstkowe obejmujące jeden lub dwa przedmioty. Szczególnie niebezpieczne są opóźnienia w zakresie języka ojczystego i matematyki gdyż odbijają się one ujemnie na wynikach pracy pozostałych przedmiotów.
Czesław Kupisiewicz wyróżnia trzy przyczyny niepowodzeń szkolnych:
błędy metodyczne popełniane przez nauczycieli,
niedostateczna znajomość uczniów,
brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi.
Na usuniecie przyczyn społeczno środowiskowych i biopsychicznych nauczyciel nie ma wpływu natomiast istnieją duże możliwości w usuwaniu przyczyn, które tkwią w jego pracy. Nauczyciel może stosować różne metody środki zapobiegające niepowodzeniom.
Zabiegi profilaktyczne, diagnostyczne i terapeutyczne zapobiegające niepowodzeniom.
Czynności zmierzające do zapobiegania powstawaniu luk i braków w opanowanym przez uczniów materiale nazywamy profilaktyką pedagogiczną. Natomiast czynności mające na celu wczesne usuwanie powstających luk i zaległości nazywamy diagnozą pedagogiczną. Czynności, których zadaniem jest wyrównywanie ukrytych opóźnień w zakresie opracowanego materiału programowego nazywamy terapią pedagogiczną.
Zabiegi profilaktyczne diagnostyczne i terapeutyczne wiążą się z usuwaniem przyczyn niepowodzeń szkolnych uczniów względnie zależnych od nauczyciela. Czynniki profilaktyczne mają nie dopuszczać do powstawania błędów metodycznych. Błędom wynikającym z nieznajomości uczniów przez nauczyciela mają z kolei zapobiegać czynności diagnostyczne natomiast celem zabiegów terapeutycznych jest zapewnienie odpowiedniej opieki uczniom opóźnionym w nauce szkolonej.
Podstawą diagnozy pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczyciela z uczniami ich rodzicami wywiady środowiskowe obserwacje uczniów związane z prowadzeniem dziennika obserwacji wywiady domowe testowe badania wyników nauczania sprawdziany analiza błędów popełnianych przez uczniów ustalenie błędów typowych dla całej klasy.
Podstawowym środkiem służącym do wykrywania błędów i luk u uczni są systematyczne badania wyników nauczania po zrealizowaniu każdego materiału dokonywane za pomocą testów dydaktycznych oraz innych form kontroli. Czesław, Kupisiewicz dokonał podziału diagnozy pedagogicznej na indywidualną i zbiorową. Diagnoza indywidualna polega na wykrywaniu przez nauczyciela określonego przedmiotu nauczania luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów powstałych w zakresie nauczanego przedmiotu. Diagnoza zbiorowa polega na wykrywaniu luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów przez wszystkich nauczycieli uczących w danej klasie.
Rzetelna i wszechstronna diagnoza jest warunkiem efektywnej terapii pedagogicznej. Nauczyciel znając braki w zakresie materiału nauczania stosuje takie metody i formy pracy w celu ich usunięcia. Otoczenie opieką uczni opóźnionych w nauce jest warunkiem skutecznej walki z drugorocznością Opieka ta powinna być prowadzona w czasie lekcji, na zajęciach pozalekcyjnych i przez współpracę z domem ucznia. Jeżeli opóźnienia są znaczne zachodzi potrzeba zapewnienia uczniom pomocy w czasie zajęć pozalekcyjnych, które powinny być prowadzone przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów po lekcjach na terenie szkoły. W grupach tych uczniowie powinni pracować samodzielnie pod kierunkiem nauczyciela. Nauczyciel powinien przeprowadzać indywidualne konsultacje oraz uzgadniać z rodzicami wspólną linię postępowania.
Terapia pedagogiczna może być szczegółowa indywidualna lub zbiorowa. Celem terapii szczegółowej jest likwidowanie braków u uczniów w zakresie jednego przedmiotu nauczania, zaś terapia ogólna zmierza do usunięcia tych braków, co najmniej w dwu lub więcej przedmiotów. Terapia indywidualna odnosi się z kolei do poszczególnych uczniów natomiast terapia zbiorowa obejmuje grupę uczniów wykazujących opóźnienia podobnego rodzaju i w zbliżonym zakresie.
Złe wyniki w nauce wymagają zawsze dokładnego i wnikliwego rozpatrzenia wszystkich czynników. Zarówno jest tu duża rola nauczycieli jak i rodziców. Dobry pedagog potrafi dostrzec indywidualne potrzeby i problemy każdego wychowanka i tak pokierować życiem dziecięcej gromady, by każde dziecko czuło się w niej dobrze. Potrafi wydobyć i analizować to, co w każdym uczniu najlepsze.
4