Podatek

• klasyczna danina publiczna

• pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych (np. samorządów)

• podstawowe narzędzie przejmowania przez państwo dochodów i zaspokajania popytu na pieniądz

• skutkiem nakładania podatków jest zmiana sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, podejmowanie decyzji gospodarczych, konsumpcyjnych oraz decyzji o oszczędzaniu itp. (podatki maja więc także znaczenie dla samego państwa)

• nadmierny fiskalizm może spowodować wiele negatywnych skutków, np. osłabienie aktywności gospodarczej podatników powodujące spadek dochodów państwa.

• musi być ściągany racjonalnie, tzn. musi łączyć interesy fiskalne państwa z interesami ekonomicznymi podatników, realizację celów społecznych z ochroną gospodarki przed negatywnymi skutkami podatków

Rodzaje podatków

Wyróżnić można następujące kryteria:

1. przedmiotowe

2. związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem

3. władztwa podatkowego

4. terytorialne

5. podmiotowych źródeł pochodzenia

Podejście Adolfa Wagnera do zasad podatkowych niewiele straciło na aktualności i uznawane jest przez współczesną naukę o fin.publ.

Zasady fiskalne

1. zasada wydajności … podatki winny być wydajnym źródłem dochodów wł.publ. (państwo powinno sięgać do odpowiedniego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa oraz władz samorządowych => nie ma sensu wprowadzanie podatków przynoszących niewiele dochodów, a których realizacja może pociągnąć za sobą koszty i ryzyko polityczne)

2. zasada elastyczności … podatek powinien reagować na zmieniające się procesy zdarzenia gospodarcze oraz społeczne. Muszą uwzględniać różna w różnym czasie sytuację podatników, jak i całej gospodarki.

3. zasada stałości … zwraca uwagę państwa na konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym. Chodzi o unikanie wprowadzania nowych podatków, jak i wprowadzania zmian w podatkach już istniejących.

Zasada ekonomiczna - w wyniku ciężarów podatkowych nie może być naruszony majątek podatnika (podatek winien być pokrywany z bieżących dochodów). Niewykluczone jest oczywiście uznanie majątku jako przedmiotu i podstawy opodatkowania pod warunkiem jednak, że nie zmniejszy to tego majątku.

Zasady sprawiedliwego opodatkowania

1. zasada powszechności … ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, czyli że każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego (np. wszyscy rolnicy, wszyscy posiadacze nieruchomości, samochodów, psów itd.)

2. zasada równości … ciężary podatkowe winny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników

3. zasada zdolności podatkowej (dochodowej) … podatnik osiągający taki sam dochód powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść (ponieść taką samą ofiarę)

W ramach zasad sprawiedliwości opodatkowania wyróżnia się zasady:

- „sprawiedliwości poziomej” … „równi powinni być traktowani równo” […] „nierówni powinni być traktowani nierówno”

- „sprawiedliwości pionowej”

System podatkowy może korygować proporcje pierwotnego podziału dochodu narodowego, jeżeli podział ten zostanie uznany za niesprawiedliwy. Narzędziem realizacji tego celu będą progresywne podatki, zwłaszcza podatki dochodowe.

Zasady techniczne

1. zasada pewności … podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Również podatnik powinien z góry wiedzieć, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością lub/i osiąganymi dochodami

2. zasada dogodności … pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności itp., oraz przedmiot opodatkowania.

3. zasada taniości … poboru podatku; koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać finansów państwa (inaczej podatki musiałyby wzrosnąć).

Iluzja fiskalna polega na ukryciu opodatkowania, wysokości rzeczywistych ciężarów podatkowych, zróżnicowania ciężarów podatkowych, kamuflażu rzeczywistych beneficjentów środków publicznych itp.

Mogą być wywołane przez:

• ukrywanie związku między wielkością finansowych środków publicznych a korzyściami odnoszonymi przez podatnika

• wywołanie wrażenia u podatnika, że płacone przez niego podatki są korzystne (uzyskuje dzięki nim nadzwyczajne korzyści); wówczas nakładany podatek wydaje się być mniej uciążliwy

• zastępowanie podatków opłatami w związku z usługami na rzecz danej osoby (szczególnie skuteczne w przypadku opłat za usługi specjalne, np. za ślub)

• wykorzystywanie nastrojów społecznych dot. kwestii, rozwiązanie której wymaga pieniędzy (przy zaistnieniu dogodnej sytuacji oraz małej uciążliwości podatku podatnik solidaryzuje się ze społeczeństwem)

• zastraszanie społeczeństwa negatywnymi skutkami nie wprowadzenia podatku

• wprowadzenie wielu tytułów podatkowych (obciążenie podatnika wydaje się być mniejsze niż w przypadku podatku wymierzonego od jednego przedmiotu, np. dochodu, majatku)

• niedokładne sprecyzowanie, kogo właściwie obciąża dany podatek

Zasady dot. konstruowania współczesnych systemów podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej:

1. wprowadza się kilka podatków, w tym 3 lub 4 rodzaje są podstawą fin.publ.

2. sięga się do różnych przedmiotów opodatkowania, tzn. dochodów, wydatków, majątku, nabycia praw majątkowych itp.

3. stosuje się podatki pośrednie i bezpośrednie (w różnych proporcjach w różnych krajach)

4. podatki bezpośrednie wprowadza się przez trudności w ich przerzucaniu oraz przez to, że to systematyczne (choć niej wydajne) źródło dochodu

5. podatki pośrednie z kolei gdyż dzięki technice ich poboru są wydajnym źródłem dochodów wł.publ.

6. nadmierne dochody podmiotów gospodarczych ogranicza się przez progresywne skale podatkowe

7. równomierne obciążenie podmiotów realizuje się wg ich zdolności dochodowej; współczesne systemy podatkowe charakteryzuje wysoka indywidualizacja obciążeń

8. stosuje się w opodatkowaniu przedsiębiorstw skale podatkowe progresywne i degresywne (duże znaczenie ulg, wakacji i zwolnień podatkowych w związku z przebiegiem cyklu koniunkturalnego)

9. podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu centralnym (z dopuszczeniem stosowania podatków lokalnych stanowionych przez władze samorządowe)

10. z psychologicznego punktu widzenia łatwiej zwiększać ciężary podatkowe przez podwyższenie istniejącego podatku, niż przez wprowadzenie nowego

11. łatwiej też (spośród już istniejących) zwiększyć ciężary podatkowe z pomocą podatków pośrednich niż bezpośrednich

12. stosuje się rozwinięty system kontroli i sankcji w celu ograniczenia ucieczek przed podatkami, oszustw itp.

wszystkie podmioty objęte są podatkiem

1

Zasady podatkowe

Fiskalne

Ekonomiczne

Sprawiedliwości

Techniczne

Wydajność

Stałość

Elastyczność

Nienaruszalność majątku podatników

Powszechność

Zdolność dochodowa

Równość

Pewność

Taniość

Dogodność

---