Wczesna dorosłość
20/23 - 35/40r ż

Trudno określić dokładny moment gdy człowiek wkracza w dorosłość. Niektórzy wiążą go z takimi wydarzeniami jak zawarcie małżeństwa lub uzyskanie niezależności ekonomicznej. Jednak wydarzenia życiowe same w sobie nie mogą stanowić kryterium dorosłości. Wiele osób nie zawiera związku małżeńskiego lub czyni to późno. Osoby studiujące później osiągają niezależność ekonomiczną

Próg dorosłości

• Studenci (18-28rż) pytani o cechy dorosłości wybierali: „branie odpowiedzialności za swoje działania”, „podejmowanie decyzji w oparciu o swoje przekonania i wartości”, „uniezależnienie się od wpływu rodziców”, „partnerskie stosunki z rodzicami”

• Jednocześnie odrzucili następujące kryteria: „zakończenie edukacji”, „rozpoczęcie pracy zawodowej”, „małżeństwo”, „rodzicielstwo”

• Młodzi Amerykanie spostrzegają osiągnięcie dorosłości w kategoriach indywidualistycznych, psychologicznych, nieraz trudnych do sprecyzowania.

• Kultura Zachodnia nie dysponuje obrzędami czy rytuałami jednoznacznie określającymi moment wejścia w dorosłość. Stawanie się dorosłym jest stopniowym procesem.

• W przeciwieństwie do dzieciństwa i dorastania, trudno określić periodyzację dorosłości. Trudniej jest zaobserwować uniwersalne, powiązane z wiekiem zmiany organizmu bądź zachowania specyficzne dla danych etapów dorosłości.

• Trudno określić uniwersalne granice wczesnej dorosłości - przyjmuje się, że w naszych warunkach kulturowych między 25-35rż człowiek osiąga pełnię sił fizycznych i sprawności intelektualnych, umożliwiające mu osiągnięcie niezależności ekonomicznej, samodzielne podjęcie i odpowiedzialne wypełnianie obowiązków związanych z nowymi rolami społecznymi - małżonka, rodzica, pracownika.

Zadania rozwojowe

• Podejmowanie się zadań wiąże się z przyjmowaniem przez jednostkę określonych ról społecznych. Każde społeczeństwo ma własny zegar społeczny według którego może być oceniane tempo rozwoju jednostki. Np. 40 latek który się jeszcze nie ożenił, lub 30latek który nie rozpoczął pracy mogą doświadczać wewnętrznych i zewnętrznych nacisków, aby wypełnić te zadania. Normy społeczne w tym zakresie zależą od grupy społecznej i zmieniają się - obecnie stając się bardziej liberalne.

Erikson - stadia rozwoju ego

• Na okres wczesnej dorosłości (25-30rż) przypada kryzys - intymność vs izolacja.

• Głównym zadaniem tego okresu jest osiągnięcie intymnych relacji z bliską osobą i podejmowanie za tę relację odpowiedzialności. Aby móc to zrobić należy wcześniej osiągnąć zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie własnej tożsamości - są to konieczne warunki zdolności przeżywania bliskości i budowania partnerskich relacji.

• Zdaniem Eriksona związki okresu dorosłości różnią się od związków z okresu formowania tożsamości, gdy jednostki zorientowane były przede wszystkim na odkrywanie własnego „ja”.

• Więź polega na przyjmowaniu odpowiedzialności za partnera, doświadczaniu troski.

• Nieumiejętność poradzenia sobie z przeciwieństwem intymność - izolacja prowadzi do pogłębiającej się izolacji jednostki, unikania bliskich kontaktów. Człowiek nie posiadający wyraźnie określonej tożsamości może nie rozróżniać swoich lęków, marzeń czy pragnień od odczuć otaczających go osób. Uniemożliwia to budowanie intymnych relacji opartych na realistycznym obrazie własnej osoby oraz drugiego człowieka.

etapy wczesnej dorosłości - Levinson

• okres przejścia do wczesnej dorosłości (17-22rż)

• faza nowincjatu (22-28rż) gdzie zaczyna się tworzyć nowa struktura życia

• faza pośrednia (28-33rż) - przystosowanie do nowej struktury

• faza kulminacji (33-40rż) - końcowe ustabilizowanie się struktury życia

• okres przejścia do średniej dorosłości (40-45rż)

Erikson - zadania rozwojowe

• Wybór dróg samorealizacji w określonym środowisku społecznym

• Wybór partnera

• Integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności

• Kryzysy/dylematy

• Izolacja - intymność

• Stosowanie mechanizmów projekcyjnych - dotrzymywanie obietnic i podjęcie odpowiedzialności

• Życie samotne - życie w rodzinie

Levinson - zadania rozwojowe

• Podjęcie roli zawodowej

• Założenie rodziny

• Sformułowanie wyraźnych marzeń i oczekiwań odnośnie przyszłości

• Uczestniczenie w relacji mistrz-uczeń

• Kryzysy/dylematy

• Dylematy związane z wyborem zawodu: wartości ekonomiczne -satysfakcja

• Oczekiwania grupy społecznej - własne dążenia i ambicje

• Konflikty związane z nowymi rolami społecznymi - praca zawodowa - obowiązki rodzinne

• Wchodząc w dorosłość człowiek osiąga szczyt sprawności fizycznej i intelektualnej, ale jednocześnie jego udziałem stają się liczne konflikty i stresy. Realizuje swoje młodzieńcze aspiracje, zakłada rodzinę, dokonuje wyborów decydujących o kształcie dalszego życia.

• Podejmuje nowe role, z których wynikają obowiązki, nieraz wzajemnie sprzeczne. (Np. kobieta w roli matki i osoby spełniającej się zawodowo)

• Musi umieć zrównoważyć oczekiwania i naciski grupy społecznej (np. rodziny) z własnymi dążeniami.

Dojrzałość psychiczna

• Jej kształtowanie się jest procesem ciągłym, trwającym całe życie. W procesie tym jednostka przyjmuje odpowiedzialność za swoje życie i rozwija się w indywidualny, odpowiedni tylko dla siebie sposób. Zdaniem Chlewińskiego dojrzałość psychiczną można rozpatrywać na 3 wymiarach - autonomia jednostki, wgląd we własne motywy, stosunek do ludzi

Autonomia jednostki

• ujawnia się, gdy człowiek może realizować własne podmiotowe działania niezależnie od czynników, które mogłyby je determinować.

• Wg Obuchowskiego poziom autonomii człowieka wyznaczany jest stopniem w jakim zadania i sposoby ich realizacji wynikają z indywidualnych dążeń jednostki.

• Wskaźnikiem autonomii jest stabilność działania mimo czynników zakłócających i utrudniających realizację zamierzeń.

• Przejawy dojrzałej autonomii rozpoznać możemy w aktywności jednostki, gdy podejmuje próby realizowania własnych koncepcji w świecie.

Wgląd we własne motywy postępowania

• Sytuacja życiowa i zawodowa sprzyja gromadzeniu wiedzy o sobie, jej źródłem są liczne kontakty społeczne, pełnienie nowych ról.

• Jednocześnie charakter relacji zależy od samowiedzy jednostki - opisując innych jednostka bierze pod uwagę te wymiary osobowości, które obecne są w jej obrazie osobowości. Im bogatsza wiedza o sobie, tym większe szanse na poznanie innych. A także większa możliwość podejmowania właściwych decyzji.

Stosunek do innych

• Jako wymiar dojrzałości psychicznej charakteryzuje się postawą odpowiedzialności i szacunku dla drugiej osoby, jednocześnie pozostając od niej niezależnym.

• Źródeł tej postawy można szukać w okresie dorastania, gdy człowiek buntował się wobec poglądów niezgodnych z własnymi przekonaniami, a głoszonych przez autorytety, rodziców czy nauczycieli. Kolejne kontakty, związane z rolą zawodową lub rodziną dają szansę by nauczyć się tolerancji wobec osób o innych poglądach, przy jednoczesnym zachowaniu własnych przekonań.

Dojrzałość psychiczna - c.d.

• Istotną rolę odgrywa umiejętność uporządkowania i kontrolowania własnego życia emocjonalnego. Umożliwia ona osiąganie celów mimo frustracji nieodłącznie związanych z nowymi doświadczeniami.

• Kolejnym warunkiem jest posiadanie realistycznego obrazu świata - celów i planów życiowych, które mają szanse realizacji.

Rozwój fizyczny

• Kondycja i rozwój motoryczny osiągają szczyt między 20-30r ż . Optymalna wydolność w pracy. Jednak u osób prowadzących siedzący tryb życia, zmiany regresyjne pojawiają się już w 18r ż . Z kolei systematyczny trening może prowadzić nawet u starszych os ó b do utrzymania kondycji i sprawności.

Zmiany fizjologiczne pod wpływem stresu.

• Na okres wczesnej dorosłości przypada szczególnie duża liczba zdarzeń stresowych. Może to prowadzić do poważnych konsekwencji dla dalszego rozwoju. Stres jest związany z osłabieniem zdrowia i sprawności - szacuje się, że 50-80% chorób ma podłoże emocjonalne związane z przeżywaniem stresu. Typowe zaburzenia to nadciśnienie, choroby serca, wrzody.

• Stresującymi mogą okazać się zarówno pozytywne jak i negatywne zmiany - ślub i rozwód, awans i utrata pracy.

• Reakcja na działanie stresora jest bardziej uzależniona od interpretacji zdarzenia niż jego obiektywnych własności. Młodzi dorośli silniej przeżywają stresujące zdarzenia niż osoby starsze - prawdopodobnie wynika to z większego dystansu jaki do wydarzeń życiowych przyjmują ludzie starsi. W okresie wczesnej dorosłości - na początku kariery zawodowej, oraz podejmowania ról rodzinnych - sukcesy i porażki zdają się odgrywać większą rolę - wyznaczają nieraz bieg dalszego życia.

Rozwój poznawczy

• Myślenie dorosłych posiada cechy znacznie odbiegające od własności rozumowania formalno-operacyjnego, opisanego przez Piageta.

• Zwraca się uwagę na metasystemowy, relatywistyczny i dialektyczny charakter myślenia dorosłych. Umożliwia ono nie tylko rozwiązywanie, ale także odkrywanie problemów.

• Część badaczy nazywa struktury umysłowe, odpowiedzialne za ten rodzaj myślenia - strukturami postformalnymi - uważa że są wyrazem kolejnego stadium rozwoju myślenia, w stosunku do sekwencji opisanej przez Piageta

• Myślenie postformalne jest wrażliwe na kontekst i wielość możliwych rozwiązań, dobrze nadaje się do rozwiązywania problemów otwartych.

Relatywizm

• Relatywizm polega na zrozumieniu, że wiedza zależy od subiektywnych doświadczeń i punktu widzenia jednostki. Myślenie relatywistyczne jest szczególnie ważne w relacjach interpersonalnych - pozwala uwzględniać punkty widzenia innych osób, lepiej rozwiązywać sytuacje konfliktowe.

• Poznający zdaje sobie sprawę, że konstruowane reprezentacje rzeczywistości stanowią ujęcie tylko jednego z jej aspektów, inne mogą okazać się równie ważne przy spojrzeniu z odmiennej perspektywy.

• Wg J.D. Sinnot myślenie relatywistyczne jest wynikiem kształtowania się nowych struktur poznawczych - operacji relatywistycznych.

• Tworzą one kolejne, po etapie formalno operacyjnym stadium rozwojowe.

• Operacje relatywistyczne zaczynają powstawać w wyniku akomodacji struktur formalno-operacyjnych w trakcie rozwiązywania codziennych zadań.

Cechy operacji relatywistycznych

• Złożona przyczynowość, umożliwiająca rozpoznawanie wielu przyczyn wybranego zdarzenia

• Wielość rozwiązań - szukanie alternatywnych, możliwych rozwiązań danego problemu

• Użyteczność - dokonywanie wyboru najlepszego rozwiązania

• Paradoks - zdolność spostrzegania wewnętrznych sprzeczności związanych z problemem

• Przekonanie, że prawda jest zgodą na jedną z wersji rzeczywistości, która może być równie poprawna jak inna.

• Wymienione cechy występują w myśleniu dorosłych - mają funkcje adaptacyjne - co uwidacznia się szczególnie w kontaktach społecznych - umożliwia zrozumienie różnych systemów przekonań a dzięki temu lepszą komunikację z innymi.

Myślenie dialektyczne

• Rozwija się w wyniku przekształcenia struktur formalno-operacyjnych w nowe, szersze schematy poznawcze, zdolne do ujmowania zmienności i sprzeczności, oraz stworzenia bardziej adekwatnego obrazu świata.

• Myślenie może opierać się o schemat teza-antyteza-synteza. Poznawane obiekty umiejscawiane są w obrębie większej całości, spostrzega się wewnętrzne związki między poznawanymi zjawiskami, zwraca uwagę na wieloznaczność i różnorodność relacji. Poznający porównuje ze sobą różne systemy, podejmując próby ich koordynacji.

• Myślenie dorosłych cechuje zdolność do odkrywania problemów, a nie tylko ich rozwiązywania. Jest to lepsza strategia w obliczu problemów otwartych, niedookreślonych, mających wiele możliwych rozwiązań .

Rozwój społeczny

• Jest uwarunkowany kulturowo, wyznaczany przez normy i wzorce danej grupy społecznej. Jednak wraz z rozwojem jednostki coraz większego znaczenia nabiera jej indywidualny, autonomiczny stosunek do obowiązujących w społeczeństwie wartości i norm.

Założenie rodziny

• Jednym z najważniejszych zdarzeń życiowych okresu wczesnej dorosłości jest zawarcie związku małżeńskiego, wkroczenia w nowe role - małżonka, a następnie rodzica.

• Zdolność do wypełnienia tych ról wiąże się ze zdolnością do tworzenia intymnych związków, podejmowania samodzielnych decyzji, odpowiedzialnością za drugą osobę.

5 etapów kształtowania się więzi rodzinnej (wg Laskowskiego)

• faza wstępna - narzeczeństwo (od poznania się do ślubu)

• faza tworzącej się więzi małżeńskiej (od ślubu do urodzenia 1 dziecka)

• rozwój postaw rodzicielskich (od niemowlęctwa do osiągnięcia przez dziecko dojrzałości)

• faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego (okres gdy rodzice mieszkają z dorosłymi i samowystarczalnymi dziećmi)

• faza pustego gniazda (od momentu opuszczenia domu przez ostatnie dziecko)

• Pierwsze konflikty małżeńskie pojawiają się już po ślubie, gdy osoby stają wobec konieczności uwzględnienia potrzeb drugiego człowieka, oraz obowiązków wynikających z nowych ról społecznych.

• Przełomowym momentem jest narodzenie 1 dziecka - przyjęcie na siebie roli rodziców, podjęcie odpowiedzialności za dziecko.

• Narodziny dziecka drastycznie zmieniają rytm życia małżonków, bardziej radykalna zmiana dotyczy kobiety - urodzenie dziecka wpływa na zmianę tożsamości, sprawia że kobieta staje się bardziej dojrzała i odpowiedzialna, ale też czuje się uwięziona.

Miłość małżeńska

• Strenberg wyróżnia 3 elementy miłości: namiętność , intymność i zaangażowanie

• Wg Wojciszke udział tych elementów jest różny w kolejnych etapach rozwoju związku.

Etapy związku

• zakochanie (dominuje namiętność)

• romantyczne początki (namiętność i intymność)

• związek kompletny (wszystkie 3 elementy)

• związek przyjacielski (intymność i zaangażowanie)

• związek pusty (zaangażowanie, bez intymności)

• rozpad związku (gdy zanika zaangażowanie)

Rozwód

• Największą liczbę rozwodów notuje się wśród małżeństw które trwają mniej niż 7 lat, zawartych przez osoby niepełnoletnie, oraz zawartych ze względu na ciążę.

• Rozwód jest wydarzeniem traumatycznym dla obojga partnerów, ma negatywne konsekwencje fizyczne i psychiczne.

• Silnemu stresowi poddane są dzieci. Konsekwencje zależą od wieku w którym to przeżycie staje się ich udziałem. Najczęściej tracą poczucie bezpieczeństwa, rozluźniają więzi z rodzicem.

• Dla dziecka odejście rodzica w wyniku rozwodu stanowi wydarzenie bardziej stresogenne niż śmierć rodzica.

• Dzieci czują się gorsze od rówieśników, często też pozostawiony rodzic dzieli się własnymi cierpieniami z dzieckiem, które nie jest w stanie ich udźwignąć.

Podjęcie pracy zawodowej

• Podjęcie pracy świadczy o samodzielności jednostki, jest jednym z wyznaczników dorosłości.

• Wymaga odpowiedzialnej postawy wobec obowiązków wynikających z przyjętej roli zawodowej. Podjęcie pracy wymaga też rozszerzenia kręgów życia społecznego, wyjścia poza środowisko rodziny i przyjaciół.

• Młodzi dorośli zainteresowani są rozwojem kariery zawodowej, podczas gdy w okresie średniej dorosłości ważniejsza staje się stabilizacja zawodowa, poczucie pewności odnośnie posiadanej pracy. Znajduje to odzwierciedlenie w częstej zmianie pracy przez ludzi młodych, a znacznie rzadszej przez osoby w średnim wieku.

Stadia zaangażowania w aktywność zawodową

• stadium eksploracji - gdy osoba przymierza się do różnych ról zawodowych

• stadium stabilizacji - gdy po dokonaniu wyboru znajduje trwałe miejsce i pole działania zawodowego. Można zaobserwować proces adaptacji do warunków pracy a następnie wzmożoną aktywność zawodową. W obecnych warunkach społeczno-ekonomicznych dorosły po osiągnięciu pewnego stopnia stabilizacji często zmuszany jest do zmiany rodzaju pracy

• stadium zachowania status quo - dążenie do utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej

• stadium schyłkowe - wycofanie się z aktywności zawodowej i zaangażowanie w inne formy aktywności

Zmiany w strukturze „ ja ”

• Najbardziej zasadnicze zmiany w osobowości przypadają na okres wczesnej dorosłości, towarzyszą osiąganiu niezależności zawodowej oraz finansowej.

• Zmiany zachodzą w strukturze ja, integrującej idealne koncepcje z realnym obrazem świata i siebie samego.

• Młody człowiek nie może dłużej żyć w świecie ideałów i hipotez - koniecznym warunkiem wyboru określonej drogi życiowej i spełniania się w niej jest umiejętność zintegrowania sfery ja idealnego i ja realnego. Taka struktura osobowości kształtuje się dopiero na etapie wczesnej dorosłości.

• Podejmowanie nowych zadań rozwojowych możliwe jest tylko w przypadku osoby odznaczającej się wyraźnie określoną świadomością własnej tożsamości. - a więc osoby, która pomyślnie rozwiązała kryzys adolescencji- tożsamość/rozproszenie

• Z drugiej strony nowe zdarzenia i role mogą stać się czynnikami określającymi tożsamość.

• Między 28-33rż wielu młodych ludzi sprawdza i ocenia swoje wybory życiowe w kontekście swoich wcześniejszych planów, oczekiwań i marzeń. Nieraz decyzje te są dalekie od ideałów. Pierwsze doświadczenia dorosłego życia związane z nowymi rolami - zawodową czy rodzinną stawiają młodych dorosłych wobec pytania - czy zawód i relacje rodzinne zgodne są z wcześniejszymi marzeniami, czy też stanowią wynik konformizmu, spełnienia oczekiwań rodziców lub społeczeństwa.

• Osoby które w wyniku konfrontacji doświadczają poczucia niespełnienia, albo zmieniają swoją aktywność w ważnych dla nich obszarach, a gdy nie potrafią zdobyć się na zmianę, przeżywają kryzys.

• Zgodnie z badaniami Goulda, większość kobiet i mężczyzn w 30rż było niezadowolonych z ważnych dziedzin swojego życia. Niezadowolenie to wynika nie tylko z negatywnego bilansu realizacji zamierzeń, ale też ze zmiany pragnień i oczekiwań wobec życia, a także odkrywania w sobie nowych talentów. Prowadzi to do szeregu napięć w obrębie „ja”, ale też przyczynia się do pogłębienia własnej tożsamości.

---