EWOLUCYJNA PSYCHOLOGIA UMYSŁU- psychologia systemu poznawczego będącego adaptacją do warunków środowiskowych, w których ewoluował człowiek.
UMYSŁ- w znaczeniu węższym wg Czesława Nosala umysł obejmuje całość procesów poznawczych związanych z odbiorem, przetwarzaniem i gromadzeniem informacji w mózgu człowieka. W znaczeniu szerszym umysł dotyczy wszystkich procesów psychicznych rozpatrywanych jako funkcje mózgu.
EWOLUCJA- został wprowadzony przez Charles'a Bonnett'a w odniesieniu do preformacjonistycznej teorii rozwoju zarodkowego. Preformacjoności zakładali, że w komórkach rozrodczych obecna jest miniatura człowieka, która rozwija się z tej pierwotnej formy w formę dojrzałą. Obecnie tego terminu używa się w biologii w 3 podstawowych znaczeniach: 1) ewolucja transmutacyjna- odnosi się do nagłego powstania nowego gatunku w wyniki masywnej mutacji (saltacjonizm). 2) ewolucja transformacyjna- oznacza stopniową przemianę obiektu przez ciąg zmian. Lamarc zakładał m.in. Że ewolucja polega na powstaniu prostego organizmu, który stopniowo przekształca się w wyższą formę. 3) ewolucja wariancyjna- to darwin'owska teoria doboru naturalnego odwołująca się do zjawiska zmienności genetycznej i zróżnicowanej przeżywalności genotypów oraz specjacji czyli różnicowania się gatunków.
PODZIAŁ EWOLUCJI NA MIKROEWOLUCJĘ I MAKROEWOLUCJĘ. Dwa stanowiska: 1) gradualizm- jego przedstawiciele wychodzą od klasycznego darwin'owskiego założenia o stopniowym przyroście zmian prowadzących do ewolucji. Mikroewolucja tworzy podstawę dla zmian zachodzących na poziomie gatunków ilościowy a nie jakościowy. 2) saltacjonizm- jego zwolennicy zakładają, że ewolucja ma charakter skokowy, a zjawiska makroewolucyjne pojawiają się w sposób nagły przez wygenerowanie mutantów o wielu zmienionych cechach jednocześnie (hipoteza „obiecującego potwora”).
GRUPY CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH MAKROEWOLUCJE (SZARSKI): 1) czynniki ograniczające- powodujące że organizmy nie zmieniają się przez długi okres, np., określona wielkość fizyczna. 2) czynniki umożliwiające przekraczanie ograniczeń np., zmianę klimatu. 3) koewolucja- wzajemne oddziaływanie na siebie gatunków powiązanych jakimś typem zależności, -symbioza, pasożyt-gospodarz. 4) czynniki powodujące wymieranie gatunków, często przypadkowe: katastrofy działalność człowieka.
KONRAD LORENZ- ewolucja polega na przystosowaniu organizmów, zdobywaniu nowych niż ekologicznych, a nawet ich stwarzaniu, gdy istniejące są już zajęte.
PERSPEKTYWA GENU- RICHARD DAWKINS.
EDWARD O. WILSON- EWOLUCJA- powstawanie zmienności na drodze losowych mutacji w strukturze chemicznej genów, położeniu genów na chromosomach czy liczbie samych chromosomów zachowywanych lub eliminowanych w następnych pokoleniach poprzez dobór naturalny.
FUNKCJE EWOLUCJI (ŁUKASIK): 1) homeostatyczna- wyraża się w przystosowaniu służącym zaspokajaniu potrzeb organizmu, nie wyjaśnia zachowań, których istota jest przekraczanie granic biologicznego przystosowania. 2) heterostatyczna, kreatywna- kreatywność ewolucji polegałaby zatem na dążeniu organizmów tworzenia stanów nierównowagi, paradoksalnych, które przełożone na zachowania lub ich wytwory, nie są źródłem nasycenia lecz generują dalszą nierównowagę.
PRAWO HARDY'EGO - WEINBERGA- jeśli występują dwa allele tego samego genu, ale z różną częstością to w populacji rozmnażających się osobników w kolejnych pokoleniach rozkład tych alleli będzie stały.
PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA- korzysta w sposób systematyczny ze współczesnej teorii ewolucji zarówno na poziomie ogólnobiologicznym jak i genetyki, posiada własną nomenklaturę oraz warsztat metodologiczny, dysponuje ogromnym zestawem danych uzyskanych z eksperymentów, rozwinęła metateorię środowiska ze szczególnym naciskiem na środowisko społeczno- kulturowe, tworzy podstawy pod szeroką teorię ludzkiej osoby, integrują zagadnienia rozwoju, osobowości, umysłu i zachowań w relacji ze środowiskiem.
SPORY WOKÓŁ TEORII EWOLUCJI:
TEORIA DARWINA WYWOŁUJE KONTROWERSJE. Buss podaje szereg przyczyn: ograniczenie temporalne wyrażające się w ludzkiej trudności przyjęcia czasowej perspektywy mierzonej milionami lat a niezbędnej w myśleniu kategoriami ewolucyjnymi, złudzenie iż wszystko co istnieje tym samym istnieć powinno, przeszkody natury ideologicznej.
NAJWAŻNIEJSZY SPÓR IDEOLOGICZNY- rozegrał się na płaszczyźnie światopoglądowej, a głównej jego przyczyny należy upatrywać w podstawowej i materialistycznej założeniu teorii ewolucji o możliwości powstania życia bez udziału życia boskiego. Ewolucjoniści kontra kreacjonaliści. Wyróżnia się dwie podstawowe formy kreacjonizmu: 1) koncepcja inteligentnego planu- bardziej otwarta na argumenty naukowe. Wg tego planu powstało życie na ziemi. Inteligentny plan oznacza, że pewne cechy świata a także istot żywych lepiej są wyjaśniane na podstawie założenia o istnieniu inteligentnego projektu niż naturalistycznej koncepcji naturalnej selekcji.
2) teoria młodej ziemi- zamknięta na naukową argumentację, bóg stworzył ziemię w ciągu 6 dni i miało to miejsce około 6 tys. Lat temu. Zwolennicy hipotezy młodej ziemi odrzucają naukową argumentację, forsują natomiast rozwiązania prawne mające na celu ograniczenie wpływów ewolucjonizmu. Spór z kreacjonistami wiódł sam Gould. Odniósł się m.in. Do podstawowego zarzutu kreacjonistów iż nie wiadomo do końca czy ewolucja jest tylko teorią czy tez i faktem. Gould twierdzi, że ewolucjoniści są świadomi odmiennych znaczeń słowa teoria rozumianego jako struktura myślowa wyjaśniająca pewne fakty i terminu fakt określającego zdarzenia rzeczywiste. Twierdzi też, że kreacjoniści chcąc dodać naukowości swoim argumentom antyrewolucyjnym dążą do falsyfikacji teorii ale jednocześnie ich własny zbiór poglądów jest niefalsyfikowalny.
TEORIA SYSTEMÓW LUDWIGA VON BERTALNFFY'EGO- twierdzi on, że takie pojęcia jak dobór czy rywalizacja zakładają z góry istnienie systemów samoutrzymujących się, a więc posiadających już jakiś układ strukturalny, regułę- zatem nie mogą być one efektem doboru, wyraża również pogląd iż musi istnieć gramatyka kodu genetycznego, gdyż w przeciwnym wypadku powstałaby starta białek a nie zorganizowany organizm.
SPÓR WŚRÓD EWOLUCJONISTÓW- DANIEL DENNETT- ostro krytykuje poglądy Goulda, jednego z autorów punktualizmu, teorii, która miała ambicję być przeciwwagą dla neodarwinizmu. W szczególności 2 założenia Goulda dotyczące ewolucji budzą wątpliwość Dennetta . 1) Iż tzw. równowaga punktowa jest decydującym czynnikiem zmian ewolucyjnych. 2) Przyjmuje że źródłem ewolucji mogą być zmiany które wcale pierwotnie nie powstają jako adaptacyjne. Gould uważa iż niektóre adaptacje są produktem ubocznym innych celowych zmian zachodzących w organizmie.
EGZALTACJA- termin wprowadzony przez Gould'a- zmiany polegające na tym, że określona funkcja realizowana przez struktura zostaje zastąpiona zupełnie nową funkcją i zmiana ta nie wynika z zasady naturalnej selekcji.
COSMIDES I TOOBY - uważają, iż psychologia ewolucyjna jest gałęzią biologii, która bada: mózg, to, jak on przetwarza informacje i sposoby, za pomocą których mózgowe mechanizmy przetwarzania informacji generują zachowania.
PINKER - przyjmuje, że psychologia ewolucyjna jest przedłużeniem biologii, ale jej przedmiotem jest jedynie ludzki umysł.
PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA - jest samodzielną dziedziną psychologii o własnym warsztacie metodologicznym, która formułuje specyficzne problemy badawcze, udziela odpowiedzi na pytanie do tej pory nierozstrzygnięte , czy wreszcie pretenduje do roli psychologii zintegrowanej, łącząc w ramach spójnego systemu teoretycznego psychologię rozwoju, poznania, społeczną, kultury i kliniczną.
FUNKCJONALIZM - stanowisko filozoficzne podkreślającego analogię w sposobie i rezultatach wykonywanych zadań między umysłem ludzkim a komputerem mimo oczywistych i zasadniczych różnic w naturze substancji tych układów intelektualnych
ADAPTACJA - Tooby i Cosmides - określony fenotyp rozwijający się według instrukcji zawartej w genomie, który powstał w wyniku interakcji ze stałymi cechami środowiska w taki sposób, że promuje reprodukcję jednostki posiadającej ten właśnie fenotyp lub jednostek z nią spokrewnionych.
PROBLEM HOMUNCULUSA - wynika stąd, że zakładanie istnienia reprezentacji umysłowej pociąga za sobą przypuszczenie, że jest jakaś instancja w umyśle, mały człowieczek(homunculus), który by tę reprezentację obserwował, co wymaga z kolei istnienia kolejnej instancji i następnego człowieczka zdolnego do takiej obserwacji itd.
TRUDNOŚCI BĘDĄCE KONSEKWENCJĄ PRZYJĘCIA STANOWISKA RACJONALISTYCZNEGO - Maruszewski - programy mają wąski zakres stosowalności i nieznany jest pełny zbiór czynników determinujących ludzkie myślenie.
UCZENIE SIĘ - ogólny, niespecyficzny mechanizm umożliwiający przyswajanie informacji kulturowych dowolnego rodzaju.
PSYCHOLOGIA PORÓWNAWCZA - studia nad występowaniem zjawisk umysłowych w świecie zwierzęcym.
PRAWO BIOGENETYCZNE HAECKLA - w rozwoju ontogenetycznym w fazie embrionalnej, następuje powtórzenie rozwoju filogenetycznego.
REINTERPRETACJA MECHANIZMÓW OBRONNYCH wg NESSE'A i LLOYDA. Przyczyny: mechanizmy te występują powszechnie u ludzi, ontogenetyczny rozwój poszczególnych mechanizmów obronnych związany jest z pojawieniem się kolejnych zadań rozwojowych w poszczególnych etapach życia, mechanizmy te mają do spełnienia ważne, regulacyjne funkcje, takie zachowania jak komunikacja społeczna czy inhibicja są ważne z perspektywy sukcesu reprodukcyjnego, a mechanizmy psychodynamiczne regulują ich przebieg, jeśli mechanizmy te funkcjonują w sposób nieprawidłowy szanse reprodukcyjne jednostki obniżają się