PASZOZNAWSTWO

Pasza - produkty pochodzenia roślinnego, zwierzęcego oraz mineralnego, a także substancje otrzymywane w wyniku przemian chemicznych (np. mocznik) lub biologicznych (np. drożdże pastewne), bogate w składniki pokarmowe, będące pożywieniem dla zwierząt hodowlanych.

Kryteria podziału pasz:

1. Ze względu na zawartość suchej masy:

- soczyste

- płynne

- suche

2. Ze względu na zawartość białka:

- niskobiałkowe (poniżej 100g/kg)

- średniobiałkowe (do 150g/kg)

- wysokobiałkowe (powyżej 150g/kg)

3. Ze względu na pochodzenie:

- roślinne

- zwierzęce

- mineralne

- syntetyczne

- powstałe w wyniku przemian biologicznych

4. Ze względu na miejsce produkcji:

- gospodarstwo

- przemysł paszowy

- przemysł rolno-spożywczy (odpady)

5. Ze względu na wartość kaloryczną:

- niskokaloryczne (poniżej 3 kcal/g)

- średniokaloryczne (3-5 kcal/g)

- wysokokaloryczne (powyżej 5 kcal/g)

6. Pasze węglowodanowe - okopowe, kukurydza, zboża, susze buraczane, ziemniaczane.

7. Pasze witaminowe - kiełki słodowe, marchew, drożdże, zielonki, susze.

8. Pasze dietetyczne - siemię lniane, marchew, kiełki słodowe.

9. Pasze tuczące - okopowe, ziarna zbóż.

10. Pasze mlekopędne - buraki, otręby pszenne, młóto, wywar gorzelniany.

11. Pasze zmiękczające tkankę tłuszczową - kukurydza, mączki zwierzęce, rybne, owies, makuchy rzepakowe, lniane.

12. Pasze utwardzające tkankę tłuszczową.

Pasze objętościowe - podział:

• soczyste

• kiszonki i sianokiszonki

• suche.

Podział mieszanek przemysłowych:

• mieszanki uzupełniające

• mieszanki pełnoporcjowe

Zapotrzebowanie na ilość pobieranej paszy zależy od:

• masy

• wieku

• produkcyjności

• temperatury otoczenia

• kondycji

Zapotrzebowanie na rodzaj spożywanych pokarmów zależy od:

• gatunku

• wieku

• stanu zdrowia i kondycji

• typu użytkowania zwierząt

Im mniejsze zwierzę, tym większe zapotrzebowanie energetyczne na 1kg masy ciała (większa utrata ciepła poprzez skórę u małych zwierząt).

Długość przewodu pokarmowego zależy od rodzaju pobieranej paszy. Najdłuższy przewód pokarmowy występuje u przeżuwaczy, najkrótszy zaś u zwierząt mięsożernych.

Normy żywienia zwierząt gospodarskich - publikacja ułatwiająca prawidłowe żywienie zwierząt, uwzględnaijąca dzienne zapotrzebowanie zwierząt na podstawowe składniki pokarmowe oraz energię. Obliczenia tych wartości zostały wykonane dla poszczególnych gatunków zwierząt, dlatego też wartość tych pasz wyrażana w jednostkach owsianych lub dżulach (J) będzie różna dla poszczególnych gatunków zwierząt.

Układając normy żywieniowe zwierząt np. dla krów należy uwzględnić tzw. zapotrzebowanie bytowe, produkcyjne oraz dodatki.

Normy żywienia zwierząt gospodarskich uwzględniają zapotrzebowanie na:

• energię (j.o. - jednostki owsiane, J lub kcal)

• białko

• s.m. (sucha masa)

• wapń, fosfor, chlorek sodu

• karoten

Dawką pokarmową nazywamy paszę pobraną przez zwierzę w ciągu doby. Jeżeli suma składników pokarmowych zgodna jest z normą żywienia , czyli zapotrzebowaniem na wszystkie składniki, dawkę uważamy za prawidłową. Wszelkie niedobory lub nadmiary składników pokarmowych w dawce pokarmowej w stosunku do zapotrzebowania, świadczą, że jest ona ułozona nieprawidłowo.

Jednostka owsiana - jednostka powszechnie uzywana przy określaniu wartości energetycznej pasz, równa wartości 1 kg owsa, co pozwala na wytworzenie w organizmie zwierzecia około 150g tłuszczu.

Pasze treściwe - zawierające powyżej 0,8 j.o.

Oblicz jaką wartość mają pasze, jeżeli zastępują one 1 kg owsa:

• 3,1 kg ziemniaków - odp: 0,32 j.o.

• 1,2 kg otrąb żytnich - odp: 0,83 j.o.

• 0,9 kg śruty poekstrakcyjnej sojowej - odp: 1,11 j.o.

Ośrodki sytości i łaknienia znajdują się w podwzgórzu. Zniszczenie ośrodka sytosci powoduje nadmierne jedzenie (hyperfagia) i w efekcie prowadzi dootyłości. Uszkodzenie ośrodka łaknienia powoduje zanik apetytu (afagia).

PASZE OBJĘTOŚCIOWE SUCHE - siano, słoma, plewy, łuszczyny, strączyny. Wszystkie te pasze zawierają dużo włókna oraz suchej masy. Ze względu na wysoką zawartość włókna są paszami ciężkostrawnymi, dlatego też są przeznaczone głównie dla przeżuwaczy. Najwyższą wartość spośród tych pasz posiada siano oraz susze z zielonek (duża zawartość białka, witamin, stosunkowo niska zawartość włókna). Dobrą jakość posiada siano otrzymane z roślin zebranych we wczesnej fazie wzrostu. Im roślina starsza, tym mniej białka i witamin, a więcej włókna.

PASZE OBJĘTOŚCIOWE SOCZYSTE:

• zielonki

• wszystkie okopowe - najbardziej wartościowa jest marchew, ze względu na dobrą przyswajalność, wysoką zawartość karotenu i witamin oraz właściwości dietetyczne. Stosowana jest głównie w żywieniu koni oraz młodzieży (cielęta). Ze względu na specyficzny smak staramy się unikać podawania brukwi, rzepy krowom mlecznym ( gorzki smak mleka). Ziemniaki ze względu na właściwości tuczace stosujemy głównie w żywieniu bydła opasowego, koni roboczych oraz trzody chlewnej. Buraki cukrowe i półcukrowe mogą być stosowane w żywieniu bydła mlecznego, w mniejszych ilościach dla opasów i owiec.

• Produkty odpadkowe przemysłu spożywczego - wysłodki buraczane stosowane przede wszystkim w żywieniu bydła, są przede wszystkim źródłem węglowodanów. Mogą być z powodzeniem stosowane w postaci surowej jak i zakiszone. Melasa - po rozcieńczeniu służyć może jako dodatek do pasz suchych.

PASZE TREŚCIWE - powyżej 0,8 j.o. , zaliczamy do nich:

• wszystkie ziarna zbóż

• nasiona roślin strączkowych np. bobik, wyka, peluszka, łubin

• wszystkie śruty poekstrakcyjne - np. sojowa, rzepakowa, lniana

• mączki - mięsna, rybna

• mleko w proszku, suszona serwatka

• mieszanki przemysłowe

Sole mineralne - substancje niezbędne zwierzętom do prawidłowego funkcjonowania. Ich brak jest przyczyną częstych chorób niedoborowych.

Rola poszczególnych pierwiastków:

• wapń - budowa kośćca, zębów, prawidłowa krzepliwość. Źródła wapnia: siano z roślin motylkowych, mączki rybne, mięsno-kostne, mleko pełne

• fosfor - budowa kośćca i zębów, ważna rola w prawidłowym funkcjonowaniu układu rozrodczego. Brak fosforu może stać się przyczyną obniżenia płodności, a nawet jałowości. Źródła fosforu: ziarna zbóż, makuchy.

• Żelazo - składnik hemoglobiny i mioglobiny, szczególnie jego brak odczuwają małe prosięta, co może objawiać się anemią.

• Jod - jego brak zakłóca prawidłową pracę tarczycy, u prosiąt brak jodu może być przyczyną obumierania płodów lub rodzenia martwych noworodków.

• Magnez - zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego. Bogate w magnez są makuchy, zielonki, siano.

Witaminy - substancje stanowiące pod względem wagowym śladowe ilości procentowe, ale o wielkim znaczeniu życiodajnym.

1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

- witamina A - jej niedobór jest przyczyną kurzej ślepoty, zahamowania wzrostu i rozwoju, twardnienia rogówki oraz osłabienia funkcji błon śluzowych i naskórka. Brak tej witaminy u samców powoduje zmiany degeneracyjne jąder i prowadzi do niepłodności. Źródła witaminy A: mleko pełne, mączki mięsne, rybne, tran, żółtka jaj, młode zielonki, dobrej jakości siano (karoten).

- witamina D - tzw. przeciwkrzywiczna - jest jednym z regulatorów przemiany materii wapnia i fosforu w organizmie. Brak tej witaminy powoduje zahamowanie wzrostu, osłabienie kośćca i zębów, ich odkształcenie, obniżenie poziomu fosforu organicznego we krwi, u drobiu słabe skorupki jaj bądź ich brak oraz obniżenie lęgowości. Najbardziej wrażliwe na braki są młode świnie i drób. Źródła: świeże młode zielonki, dobre siano, mączki mięsne, jaja, drożdże naświetlane.

- witamina E - tzw. płodnościowa - brak powoduje zaburzenia w procesach rozrodczych, osłabione procesy speramto i owogenezy, obumieranie zarodków, rodzenie martwych płodów. Najczęściej niedobory u drobiu i trzody. Źródła: kiełki zbożowe, oleje roślinne, śruty zbożowe.

- witamina K - tzw. przeciwkrwotoczna - najczęściej jej braki występują u drobiu, co objawia się słabą krzepliwością krwi (wybroczyny pod skórą i w mięśniach). Rzadko występują braki u przeżuwaczy ze względu na możliwość syntezy tej witaminy przez bakterie żwacza.

2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

- witamina C - tzw. przeciwszkorbutowa - jej brak powoduje objawy tzw. gnilca, czyli obrzmienie i krwawienie dziąseł, chwianie się zębów, kruchość naczyń włosowatych i związane z tym krwotoki. Najbogatsze źródła to świeże zielonki i dobrej jakości kiszonki.

- witaminy z grupy B - witamina B5 (tiamina) zwana witaminą układu nerwowego. Jej niedobór powoduje osłabienie pracy serca, słabość nóg, utratę apetytu i konwulsje. Witamina B2 (ryboflawina) - zwana witaminą wzrostową - jej niedobór powoduje zahamowanie wzrostu, zmniejszenie apetytu, słabą wylęgowość, osłabioną rozrodczość, zaburzenia w chodzeniu. Witaminy te występują najczęściej w mleku, drożdżach, śrutach poekstrakcyjnych, mączkach mięsnych, rybnych, otrębach.

Najczęściej objawy niedoboru wystepują u drobiu. Przeżuwacze mają zdolność syntetyzowania tej witaminy.

Substancje szkodliwe w paszach.

1. Mykotoksyny - są metabolicznymi produktami wytwarzanymi przez grzyby (głównie pleśniowe). Mają one działanie kancerogenne, mutogenne i teratogenne. Są odporne na wysoką temperaturę, są bardzo toksyczne. Najpopularniejsze mykotoksyny to: aflatoksyny, ochratoksyny, trichotecyny, fumonisyny. Mogą być przyczyną alergii. Najsilniejszą jest aflatoksyna, będąca przyczyną marskości i obumierania wątroby.

2. Pestycydy - środki ochrony roślin. Mogą powodować uszkodzenia wątroby, nerek, a także zaburzenia pracy mózgu, serca. Większość pestycydów ulega rozkładowi w wyniku działania czynników deoksydacyjnych (wyjątkowo odporne jest na nie DDT - Azotoks).

3. Dioksyny - niebezpieczne związki, mające działanie muta i kancerogenne. Powstają w wyniku spalania odpadów przemysłowych oraz węgla kamiennego. Osiadające pyły dostają się do gleby i wody, podobnie jak pestycydy dobrze rozpuszczają się w tłuszczach. Najczęściej ich źródłem są mięso i jego przetwory, ryby oraz mleko i jaja.

4. Metale ciężkie - największe zagrożenie stanowią: ołów, kadm i rtęć. Mogą kumulować się latami, przyczyniają się do osłabienia syntezy białek, wytwarzania ATP, uszkodzenia układu nerwowego, krwionośnego, czy też pokarmowego. Mogą kumulować się w mózgu, nerkach, wątrobie, mięśniach, kośćcu.

Dodatki stosowane w żywieniu zwierząt.

1. Mocznik - jest to amid kwasu węglowego - CO(NH2)2 - zawierający 45 - 47% azotu. 1 kg mocznika zawiera 2800 - 2900g białka ogólnego (zaś 1 kg śruty sojowej 450-500g białka ogólnego). Enzym ureaza powoduje bardzo szybką hydrolizę mocznika do amoniaku i CO2. Amoniak przekształcany jest w białko bakteryjne, a to trawione jest w jelitach cienkich.

Zasady stosowania mocznika:

- stosujemy tylko dla bydła dorosłego z dobrze rozwiniętym żwaczem

- dodajemy do pasz węglowodanowych, łatwo fermentującyhc, np. kiszonki z kukurydzy

- mocznik zaczynamy stosować stopniowo, przyzwyczajając zwierzęta przez ok. 7-10 dni

- dawka pokarmowa powinna zawierać dodatki mineralne w tym zawierające siarkę

- dla uniknięcia zatruć należy dobrze wymieszać go z innymi paszami (nie może być zbrylony)

- zabronione jest skarmianie mocznika w postaci pójła

Mocznik rozkłada się w żwaczu bardzo szybko i całkowicie.

Dawki mocznika: 1-2 % na 1 kg paszy traściwej lub 0,2-0,3 (średnio 0,25) na kg masy ciała

zwierzęcia.

Mocznik można stosować wraz z melasą, kiszonką z kukurydzy, paszą treściwą.

2. Antybiotyki - związki wytwarzane przez różnego rodzaju organizmy (grzyby, pleśnie,

bakterie). Korzyści ze stosowania antybiotyków w żywieniu zwierząt:

• większa odporność

• rzadkie wypadki zachorowań

• przyspieszony rozwój

• lepsze przyrosty dzienne

• mniejszy odsetek osobników niedorozwiniętych

• lepsza przyswajalność białka przez organizm

• wytwarzanie witamin w przewodzie pokarmowym zwierząt (o 20-25% więcej)

• większy ciężar jaj i większa w nich zawartość witaminy A

• antybiotyki podawane cielętom zapobiegają biegunkom, uodparniają je

Najpopularniejszym antybiotykiem dodawanym do pasz jest terramycyna, w Polsce znana

jako oksyterracyna. Często stosowana jest także chlortetracyklina.

Kokcydiostatyki - środki stosowane jako dodatek pasz dla drobiu, zapobiegające kokcydiozie

drobiu ( obfite, pieniste biegunki).

---