Prof. dr hab. Stanisław Czaja

Spory wokół przedmiotu mikroekonomii i makroekonomii.

Nowe próby klasyfikacji segmentów ekonomii.

Definicja L.Robbinsa i T.Koopmansa a nowe formuły koncepcji nauki ekonomii.

Nazwa ekonomia pochodzi od dwóch greckich słów - oikos i nomos. Zwrot oikos oznacza dom, gospodarstwo domowe, natomiast nomos to określenie "prawa". W tym ujęciu "ekonomia" oznacza wiedzę o prawach rządzących gospodarstwem domowym. Gospodarką towarową miała zajmować się natomiast chrematystyka. Podział ten wprowadził do literatury Arystoteles, chociaż słowo "oikonomos" ma starsze pochodzenie. Spotykamy je już w tytule pracy Ksenofonta, który rozumiał ją jako naukę o zarządzaniu majątkiem, domem. Przez wiele następnych stuleci rozważania ekonomiczne rozwijały się na marginesie analiz filozoficznych, teologicznych czy prawnych, będąc ich uzupełnieniem. Sytuacja uległa zmianie dopiero od przełomu odrodzeniowego, kiedy gospodarka towarowo-pieniężna stała się dominującą formą gospodarowania.

Nowoczesne znaczenie słowa "ekonomia" spotykamy po raz pierwszy na początku XVII stulecia, kiedy A. de Montchretien ogłosił swój "Traktat o ekonomii politycznej" (1615 rok), w którym pod pojęciem "ekonomii politycznej" rozumie zarządzanie gospodarką publiczną. Nie mniejsze zasługi mają W.Petty i R.Cantillon, którzy próbowali mierzyć zjawiska ekonomiczne oraz F.Quesnay, który przeniósł na grunt tworzącej się nowej nauki przekonanie, że każde zjawisko ma swoją przyczynę możliwą do zbadania oraz metody badawcze wypracowane w naukach przyrodniczych. Właściwy jednak rozwój ekonomii jako odrębnej dyscypliny nauki trwa ponad dwieście lat, a za jej ojca uważa się Adama Smitha. Jego traktat z 1776 roku "Badania nad przyczynami i naturą bogactwa narodów" uważany jest za pierwszą w pełni kompletną pracę naukową z dziedziny ekonomii.

Współcześnie zamiast określenia ekonomia polityczna używa się pojęcia ekonomia lub ekonomika od zwrotu economics wprowadzonego przez A.Marshalla w 1890 roku.

Ekonomia jako rozważania o funkcjonowaniu gospodarstwa domowego a chrematystyka

Ekonomia jako nauka o naturalnych prawach gospodarowania

punkt odniesienia: naturalny porządek ekonomiczny

Analogia do porządku przyrodniczego

Ekonomia polityczna jako nauka o pomnażaniu bogactwa narodowego (A.Smith)

Prawa ekonomii jakom prawa rynku i konkurencji

Kapitalizm (gospodarka oparta na rynku, prywatnej własności i wolnej przedsiębiorczości jako naturalny porządek ekonomiczny; tzw.monizm metodologiczny

Kapitalizm a inne porządki społeczno-ekonomiczne

Ekonomia polityczna jako socjologia życia gospodarczego (Karol Marks)

Ekonomia jako socjologia życia gospodarczego i nauka o

zmieniających się w czasie porządkach społeczno-

ekonomicznych (Karol Marks, szkoła historyczna)

Ekonomia jako nauka o zachowaniu podmiotów w gospodarce rynkowej (Alfred Marshall)

Ekonomia jako teoria ewolucji systemu ekonomicznego

(instytucjonalizm) - Thorstein Veblen

Ekonomia to nauka, która bada zachowanie ludzi jako stosunek między celami i ograniczonymi środkami posiadającymi alternatywne zastosowanie (Lionel Robbins)

Definicja Lionela Robbinsa oparta na kategorii „ograniczoności” (scarcity)

Punkt wyjścia: ograniczoność zasobów i dóbr, nieograniczoność potrzeb

Cechy zasobów (czynników produkcji):

• fizyczna ograniczoność,

• zróżnicowana produktywność,

• możliwość alternatywnego zastosowania

Cechy potrzeb:

• nieograniczoność,

• uporządkowanie (zgodność preferencji),

• zmienność znaczenia w czasie

Ekonomia jako (abstrakcyjna) logika wyboru, nauka o alternatywnych sposobach wykorzystania ograniczonych zasobów w celu wytwarzania dóbr i usług zaspokajających nieograniczone potrzeby

Ekonomia zajmuje się wyłącznie relacjami między celami i środkami ich zaspakajania

Ekonomia jako dziedzina matematyki stosowanej

Ujęcie Leona M.E.Walrasa - Ekonomia jako teoria ogólnej równowagi ekonomicznej

Definicja Tjallinga Koopmansa (activity analysis) - Ekonomia jako nauka o optymalnym rozdziale ograniczonych zasobów, jakimi dysponują firm.

Problem podjął Tjalling Koopmans. Po wojnie Tjalling Koopmans zauważył, że narzędzia wypracowane przez programowanie matematyczne mogą stanowić podstawę analizy ekonomicznej, którą nazwał analizą aktywności (activity analysis), a która zajmuje się problemem efektywnej alokacji (rozdzielenia) wszystkich zasobów posiadanych w przedsiębiorstwie pomiędzy różne cele produkcyjne. Analiza aktywności jest jedną z ważniejszych metod współczesnej analizy ekonomicznej.

Sformalizowane poszukiwania rozwiązań optymalnych (określenie funkcji celu, określenie warunków brzegowych, poszukiwanie rozwiązań optymalnych - najlepszych z punktu widzenia danej funkcji celu, przy uwzględnieniu warunków ograniczających) - Leonid Kantorowicz, Tjalling Koopmans

Definicja Paula A. Samuelsona - Ekonomia jako nauka o warunkach równowagi i

stabilności systemów ekonomicznych

Próby rozszerzania pola badawczego ekonomii jako nauki (tzw. imperializm ekonomiczny). Imperializm ekonomiczny: zawłaszczanie przez

ekonomię domen (obszary badań) właściwego dla innych

nauk społecznych; np. nowa ekonomia instytucjonalna. Imperializm ekonomiczny vs. współpraca z innymi naukami społecznymi i przyrodniczymi (ekonomia i finanse behawioralne, ekonomia ewolucyjna, ekonomia psychologiczna i inne)

Rozróżnienie pomiędzy mikroekonomią i makroekonomią wprowadził w 1926 roku Ragnar Frisch

Utrwalił je Paul A.Samuelson w swoim podręczniku „Economics”, który stał się kanonem (wzorem) dla wszystkich podręczników z ekonomii powstałych po nim (po 1944 roku)

Rozwój gospodarki po II wojnie światowej pokazał potrzebę nowego podejścia do pojęcia i zakresu ekonomii

Schemat 1. Nowa systematyka ekonomii

Dział (poziom, wymiar) ekonomii	Przedmiot badań (lub podmiot gospodarowania)	Ważniejsze problemy badawcze (przykłady)
Mikroekonomia	Gospodarstwo domowe Przedsiębiorstwo (producent)	Teoria gospodarstwa domowego Teoria producenta Teoria równowagi rynkowej
Mezoekonomia	Sektory, działy, gałęzie, branże, sfery gospodarcze Regiony geograficzno-ekonomiczne Grupy społeczne	Ekonomiki branżowe czy sektorowe Studia regionalne Teoria zachowania się grup społecznych (socjologia ekonomiczna)
Makroekonomia	Gospodarka narodowa Gospodarki integrujące się (np. UE)	Teoria rozwoju gospodarczego Polityka ekonomiczna Problemy integracji ekonomicznej
Megaekonomia	Gospodarka globalna	Globalizacja Gospodarowanie zasobami Ziemi Wymiana międzynarodowa i globalne przepływy finansowe

Źródło: opracowanie własne na podstawie: C.Bywalec, Mezoekonomia i megaekonomia - nowe wymiary ekonomii (w) “Rola mezoekonomii w rynkowym systemie zarządzania gospodarką”, Kraków 1996, s. 23.

Schemat 2. Kierunki rozwoju współczesnej mikroekonomii

Rozwój „wzwyż”

Rozwój „wszerz” Rozwój „wszerz”

retrospektywny prognostyczny

czas

Rozwój „w głąb”

Ekonomia jako nauka badająca procesy gospodarowania

1. Gospodarowanie to działalność produkcyjna i konsumpcyjna człowieka (ujęcie aktywistyczne)

2. Gospodarowanie to proces transformacji materii, energii i informacji (zasobów ekonomicznych) w użyteczne z punktu widzenia ludzkich potrzeb formy materii, energii i informacji (ujęcie fizykalne)

3. Gospodarowanie to proces podejmowania decyzji, w jaki sposób zastosować rzadkie zasoby (dobra) ekonomiczne, mające alternatywne wykorzystanie do realizacji celów (ujęcie decyzyjno-informacyjne)

Ujęcie statyczne i dynamiczne w ekonomii

Współczesna mikroekonomia

---