Szczepionki i surowice odpornościowe - rola w prewencji zakażeń
Szczepionki - uodpornienie czynne
Podanie całych drobnoustrojów (zabitych lub atenuowanych) lub ich produktów wzbudza pierwotną odpowiedź immunologiczną i wytworzenie komórek pamięci.
Przy kontakcie organizmu z patogenem rozwija się szybka odpowiedź wtórna, która ogranicza zakażenie zanim dojdzie do jego rozwoju.
Podział szczepionek ze względu na skład:
Żywe drobnoustroje o zmniejszonej wirulencji (atenuowane) np. szczepionka przeciw śwince, różyczce, odrze.
Zabite drobnoustroje np. szczepionka przeciw grypie.
Fragmenty lub produkty drobnoustrojów np. szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae, HBV.
Drogi podania szczepionki:
Domięśniowo (np. DT, HBV, HPV)
Podskórnie (np. MMR, VZV)
Śródskórnie (BCG)
Doustnie (OPV)
Donosowo
Przeciwwskazania do szczepień
Stałe - reakcja anafilaktyczna na poprzednią dawkę szczepionki.
Czasowe - ostra choroba o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu, przebiegająca z gorączką lub bez gorączki, zaostrzenie przewlekłego procesu chorobowego.
Przeciwwskazania do stosowania szczepionek żywych - głębokie zaburzenia odporności, wrodzone lub nabyte.
Nie są przeciwwskazaniami do szczepień:
Łagodne lub umiarkowane odczyny w miejscu poprzedniej dawki szczepionki (ból, obrzęk)
Niewielka lub średniego stopnia gorączka po poprzedniej dawce szczepionki
Łagodnie przebiegająca ostra choroba z gorączką lub bez niej
Antybiotykoterapia
Wcześniactwo
Karmienie piersią
Niedożywienie
Niepożądane odczyny poszczepienne - medyczne objawy czasowo związany ze szczepieniem, które mogą być spowodowane:
działaniem szczepionki - reakcja anafilaktyczna, gorączka i wysypka lub zapalenie ślinianek po szczepieniu MMR, reakcja miejscowa i gorączka po podaniu DTaP-IPV-Hib.
błędem szczepienia - zła dawka, szczepionka przeterminowana, niewłaściwe przygotowanie szczepionki, zła droga, miejsce lub technika podania
współistnienie objawów lub chorób - objawy choroby czasowo, lecz przypadkowo związane ze szczepieniem
Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży w Polsce :
WZW typu B (HBV)
Gruźlica (BCG)
Błonica, Krztusiec, Tężec (DTwP lub DTaP)
Poliomyelitis (IPV lub OPV)
Odra, Świnka, Różyczka (MMR)
Haemophilus influenzae typu b (Hib)
Szczepionka przeciw gruźlicy (BCG)
Żywy osłabiony szczep Mycobacterium bovis (Prątek bydlęcy)
Obowiązkowa u wszystkich noworodków w pierwszej dobie po urodzeniu.
Pojedyncza dawka.
Nie prowadzi się oceny blizny poszczepiennej, ani rutynowego sprawdzania odczynu tuberkulinowego.
Wysoka skuteczność w zapobieganiu rozsianym postaciom gruźlicy i częściowa skuteczność w prewencji zakażeń pierwotnych.
Przeciwwskazania do szczepienia BCG:
Masa ciała < 2000 g
Wrodzone i nabyte zaburzenia odporności
Dzieci urodzone przez matki zakażone wirusem HIV - decyzja o szczepieniu po konsultacji specjalistycznej
Szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW typu B)
Szczepionka zawiera białkowy antygen powierzchniowy HBs uzyskany na drodze genetycznej rekombinacji.
Schemat podstawowy - 3 dawki, w schemacie 0, 1, 6 miesięcy, pierwsza dawka w pierwszej dobie po urodzeniu.
Obowiązkowe szczepienie wszystkich niemowląt oraz młodzieży w wieku lat 14 poprzednio nieszczepionej.
Nie przewiduje się dawek przypominających.
Noworodek urodzony przedwcześnie z masą urodzeniową 2000g lub powyżej
Szczepienie przeciwko HBV w pierwszej dobie życia
Szczepienie BCG w pierwszej dobie życia
Noworodek o masie urodzeniowej < 2000 g
Szczepienie przeciwko HBV w pierwszej dobie życia
Szczepienie BCG po uzyskaniu masy 2000g przy stabilnym stanie klinicznym, w trakcie pobytu lub w dniu wypisania z oddziału. Jeśli dziecko nie zostanie zaszczepione na oddziale, należy je przeprowadzić w ciągu pierwszego roku życia.
Jeśli dziecku nie podano szczepionki BCG w szpitalu, należy ułożyć dla niego indywidualny plan szczepień . Można:
Odraczając szczepienie DTP, podać BCG z drugą dawką HBV
Podać BCG po ukończeniu innych szczepień w pierwszym roku życia
Zaszczepić BCG z trzecią dawką HBV
WZW typu B - szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenia
1. osoby wykonujące zawody medyczne, uczniowie szkół medycznych i studenci uczelni medycznych (nie szczepione wcześniej w schemacie podstawowym)
2. osoby z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV
3. chorzy z przewlekłym uszkodzeniem nerek, wątroby, zakażone wirusem HIV i z defektami odporności (stosowanie dawek przypominających w celu utrzymania przeciwciał anty-HBs powyżej 10 j.m./l)
4. osoby przygotowywane do zabiegów w krążeniu pozaustrojowym
Przykłady szczepień zalecanych - płatnych
WZW typu A - osoby wyjeżdżające do krajów o wysokiej zachorowalności, dzieci, osoby zatrudnione przy dystrybucji i produkcji żywności, usuwaniu odpadów komunalnych.
Kleszczowe zapalenie mózgu - osoby zatrudnione przy eksploatacji lasu, rolnicy, turyści.
Grypa - dzieci, osoby przewlekle chore, o obniżonej odporności, w wieku powyżej 55 lat, pracownicy ochrony zdrowia, szkół. Szczepienie co rok.
Biegunka rotawirusowa - dzieci od 6 do 24 tygodnia życia
Odra, świnka, różyczka - młode kobiety pracujące w środowisku dziecięcym nieszczepione w 13 r. ż. lub jeśli od szczepienia podstawowego minęło więcej niż 10 lat. Nie szczepić w okresie ciąży. Przez trzy miesiące po szczepieniu nie należy zachodzić w ciąże.
Streptococcus pneumoniae - dzieci do 2 r.ż oraz starsze z grup ryzyka uczęszczające do żłobka, przedszkola, z zaburzeniami odporności, dorośli z chorobami przewlekłymi np. cukrzycą, niewydolnością układu krążenia, osoby powyżej 65 r.ż.
Surowice odpornościowe - uodpornienie bierne
Przeciwciała (surowica lub wyizolowane swoiste immunoglobuliny) podaje się osobom zakażonym, u których trzeba uzyskać odporność w bardzo krótkim czasie lub pacjentom z obniżoną odpornością. Bierne uodpornienie działa natychmiast, ale tylko przejściowo.
Surowice odpornościowe
Preparat frakcji IgG zebrany od wielu osób i zawierający przeciwciała przeciw wielu drobnoustrojom.
Stosowane u ludzi z niedoborami odporności.
Swoiste immunoglobuliny
Swoiste IgG uzyskuje się od osób, które niedawno wyleczono z choroby zakaźnej, od hiperimmunizowanych (wielokrotnie szczepionych) ochotników lub szczepionych krów i koni.
Pobraną krew odpowiednio preparuje się w celu zagęszczenia immunoglobulin i wyeliminowania pozostałych składników.
Jeśli jest to możliwe stosuje się ludzkie immunoglobuliny
Przykłady swoistych immunoglobulin
Ludzka immunoglobulina przeciw wściekliźnie - stosowana u ludzi rozlegle pogryzionych. Połowę dawki domięśniowo, drugą połowę bezpośrednio do rany.
Ig przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu - przed wyjazdem na tereny endemicznego występowania kleszczy i po ekspozycji osobom nie szczepionym
Ig przeciwko WZW typu A - osobom nie szczepionym, które miały kontakt z chorym na WZW typu A. Podawana do dwóch tygodni po narażeniu, skuteczność jest tym większa im szybciej po kontakcie z chorym podano preparat.
Ig przeciwko WZW typu B - podawana noworodkom urodzonym przez matki, u których potwierdzono obecność antygenu HBs
Swoiste Ig przeciw cytomegali - noworodki z wrodzoną cytomegalią
Swoiste Ig przeciw ospie wietrznej - noworodki których matki tuż przed lub po porodzie przechodziły zakażenie ospą wietrzną
Antytoksyny - swoiste immunoglobuliny neutralizujące toksyny
Antytoksyna przeciwtężcowa
Antytoksyna przeciw jadowi kiełbasianemu
Antytoksyna przeciwbłonicza
Antytoksyna przeciw jadowi żmij