Ćwiczenie 5 - Niszczenie drobnoustrojów poza organizmem ludzkim

1. Cel: walka z zakażeniami

2. Zadania:

• stworzenie środowiska nieprzyjaznego dla przetrwania drobnoustrojów patogennych

• uniemożliwienie transmisji patogenów z jednego miejsca na drugie

• prowadzenie skutecznych zabiegów sanitarnych - sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja...

3. Definicje

• Sanityzacja - ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie warunków zdrowotnych organizmu i populacji

cel: zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia ( mieszkanie, ulice, ścieki, woda..) do bezpiecznego poziomu

np. mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie, chlorowanie wody...

stosowane środki: woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej działające

• Dezynfekcja (odkażanie) - eliminacja większości form wegetatywnych bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych przedmiotach (powierzchnie, narzędzia, ręce),

ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!! 

Cel: przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby zdrowe

środki dezynfekcyjne - związki chemiczne zabijające patogenne i niepatogenne

drobnoustroje

*Antyseptyka - dezynfekcja skóry i błon śluzowych

*antyseptyki - środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki

nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!! - oporność

• Sterylizacja - zabicie lub usunięcie wszystkich form żywych !!!

bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty

• Dekontaminacja - zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z powierzchni

sprzętu medycznego, środowiska, zapewniają bezpieczne użycie

* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć

zakażenia endogennego 

• Pasteryzacja - zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów

zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka, piwa, soków...

  klasyczna: 63-72^o 15 sek. - 30 min.

UHT: 112-132^o kilka sek. 

• Tyndalizacja - trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100^o, 30 min., przez 3 dni

przetrwalniki kiełkują w formy wegetatywne

stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się autoklaw)

• Liofilizacja - wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach

do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek, suchych podłoży

• Wyżarzanie - np. ezy laboratoryjnej

• Spalanie - np. odpadów medycznych

• Ultradźwięki - rozbijają komórki , 20-100 kHz - do mycia delikatnych narzędzi

Aseptyka, działania aseptyczne- różne procedury zmierzające do ograniczenia zakażeniom - przygotowanie sprzętu, pomieszczenia, diagnostyka, zabieg chirurgiczny....

 

4. Metody dezynfekcji

• chemiczne - ogólnie dostępne, często stosowane

zw. zawierające aktywny chlor - niestabilne

czwartorzędowe zw. amoniowe - bakteriostatyczne

alkohole - etylowy (70%), propylowy - bakteriobójcze, słabo penetrują

aldehydy -glutarowy, formaldehyd - szeroki zakres, drażniące

pochodne fenolowe - bakteriobójcze, słabo na wirusy

zw. nadtlenowe - kw. nadoctowy, dobry

• termiczne - urządzenia myjąco-dezynfekujące,

* dekoktacja (gotowanie !!!) - ok. 100^o C, 10-30 min., ciśnienie normalne

lub w parze wodnej (para bieżąca) - aparat Kocha

wady: nie zabija przetrwalników, zarodników, HBV

bielizna, pościel, sprzęt, baseny

• chemiczno-termiczne - ok. 60^o C + zw. chemiczny w niskich stężeniach

sprzęt wrażliwy na temperaturę

• promieniowanie ultrafioletowe

maksymalny efekt zabijający formy żywe - dł. fali 260 nm

lampy bakteriobójcze - dezynfekcja sal operacyjnych, sal chorych, boksów, stołów do pracy

jałowej... - czas pracy lampy jest ograniczony - prowadzić rejestr zużycia!!!

UV nie penetruje, działa tylko na powierzchnię !!!

 

5. Substancje czynne stosowane w dezynfekcji

• Aldehydy - mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) - drażniące, b.dobre - w wyższych stężeniach inaktywują przetrwalniki

• Pochodne fenolu - nie działają na przetrwalniki, przykry zapach

• Alkohole - bakterie i grzyby,stężenie 40 70%,etanol, izopropanol, do odkażania skóry

• Czwartorzędowe związki amonowe - chlorek benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów, dobra tolerancja przez skórę, eliminacja

• Biguanidy - chlorheksydyna, j.w.

• Tlen aktywny - wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry rozklad

• Chlorowce (halogeny) - chlor (woda), jod, drażniące działanie, bakterie, grzyby, wirusy

• Związki powierzchniowo czynne (detergenty) - redukcja napięcia powierzchniowego, „pomagają”związkom dezynfekującym

• Związki kompleksujące - fosforany, karboksylaty, intensywne mycie, jw..

• Sole alkaliczne - węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją

• Barwniki i olejki zapachowe - dodawane do śr.dez. - estetyka, zapach, dezynfekcja skóry

6. Co wpływa na dezynfekcję?

• właściwości czynnika dezynfekcyjnego - rodzaj i stężenie związków aktywnych i wspomagających

działanie bójcze: podstawowe - bakterie, wirusy, grzyby - formy wegetatywne

szerokie - prątki, + grzyby+ przetrwalniki + zarodniki

środki: bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, zarodnikobójczy..

• rodzaj i liczba drobnoustrojów -duże , małe zanieczyszczenie

• oporność na śr. dezynfekcyjne

• warunki środowiska

* temperatura, czas działania, pH, dostęp śr. dezynf. do wszystkich miejsc - jeżeli środek (nie

wszystkie) działa w wyższym stężeniu lub dłużej może dać efekt sterylizacji

* czynniki zanieczyszczające - ropa, śluz, krew, kał, ziemia...

zw. chemiczne koagulują białka i chronią drobnoustroje

najpierw dezynfekcja wstępna, potem mycie właściwe, potem dezynfekcja/sterylizacja końcowa !!!

* typ, budowa, stopień zagrożenia przedmiotu dezynfekowanego

stetoskop, endoskop - części optyczne, narzędzia operacyjne...

• oddziaływanie na personel (drażniące), koszt, biodegradacja..

Metoda dezynfekcji powinna być: skuteczna, nie niszczyć sprzętu, nie szkodzić personelowi i choremu, ekonomiczna

7. Sterylizacja

•  wysokotemperaturowa

* para wodna w nadciśnieniu (nasycona)- autoklawy przepływowe, próżniowe

121^o C - 1 atm - 20 min ; 134^o C - 2 atm - 5-6 min

  * suche gorące powietrze (suszarki) - szkło, wazelina, narzędzia..

140^o C - 3 godz.; 160^o C - 2 godz. 170^o C - 1 godz.

• niskotemperaturowa

* chemiczna - aldehyd glutarowy, kw.nadoctowy, nadtlenek wodoru, ozon

* gazowa - tlenek etylenu - potem musi być degazacja

pary formaldehydu + 60^o C

* plazmowa - 4. stan materii - b.dobra (endoskopy), 40^o C, 75 min. droga

* radiacyjna: sprzęt do jednorazowego użytku - cewniki, strzykawki, probówki

plastikowe, wymazy

- promieniowanie gamma z kobaltu- przenikliwe

- szybkie elektrony z akceleratora liniowego

* filtracja - mechaniczna sterylizacja płynów biologicznych wrażliwych na temperaturę,

związki .chemiczne

surowice, witaminy, hormony, cukry....

- filtry szklane, porcelanowe, azbestowe, membranowe

 

8. Kontrola procesu sterylizacji: potwierdzenie skuteczności działania bójczego

• wskaźniki fizyczne - temperatura, ciśnienie, czas, stała kontrola !!

• wskaźniki chemiczne - wynik natychmiast, zmiana barwy

kilka klas: wskaźniki procesu, pojedynczego parametru, wieloparametrowe,

zintegrowane, emulacyjne

rurki Browna, taśmy papierowe samoprzylepne, wskaźniki bibułowe..

• wskaźniki biologiczne - wynik po kilku dniach ale najbardziej miarodajny

Sporal A - do autoklawu (Bacillus stearothermophilus)

Sporal S - do „suszarki” i tl. etylenu (Bacillus subtili )

Bacillus - laseczki, tworzą przetrwalniki !!

9. Wybór metody dezynfekcji/sterylizacji

wynika z ryzyka związanego z użyciem danego przedmiotu, przebywaniem

w danym pomieszczeniu - ustala się ścisłe procedury postępowania (lekarz mikrobiolog, epidemiolog, pielęgniarka epidemiologiczna - zespół ds.zwalczania zakażeń szpitalnych)

Podział sprzętu szpitalnego w zależności od ryzyka zakażenia:

* niskie ryzyko przeniesienia zakażenia - kontakt z nienaruszoną skórą

termometr, basen, bielizna pościelowa, meble, podłoga

mycie, dezynfekcja środkiem o niskiej aktywności - alkohole, fenole, jodofory,

* średnie - kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą

lusterko laryngologiczne, endoskopy, sprzęt do sztucznej wentylacji

aldehyd glutarowy (10 min), kwas nadoctowy, chlor lub sterylizacja

* wysokie - kontakt naturalnie jałowymi obszarami ciała: tkanki, krew

narzędzia chirurgiczne, igły, cewniki, wszczepy

sterylizacja !!! ewentualnie: aldehyd glutarowy (20 min), kwas nadoctowy

donluk i Jonu przedstawiają

1

---