ORGANIZM LUDZKI W SŁUŻBIE ŻYCIA

Wstęp - Małżeństwo służbą miłości dającej życie.

1.    Bóg stworzył człowieka jako istotę płciową - mężczyznę i kobietę (deter­minacja płci, geny).

2.   Anatomia i fizjologia męskiego układu rozrodczego.

3.    Anatomia i fizjologia żeńskiego układu rozrodczego.

4.   Początek nowego życia — odpowiedzialność rodziców.

5.    Przedziwna mądrość ciała - organizm mężczyzny i kobiety w służbie ży­cia.

6.    Etyczne metody planowania rodziny.

7. Naturalne planowania rodziny to przyjęty styl życia.

Wstęp - Małżeństwo służbą miłości dającej życie

Najpierw przypomnijmy pewne prawdy. Wiemy, że:

• Małżeństwo jest sakramentem, przez który mężczyzna i kobieta w obli­czu Boga i w obecności kapłana tworzą wspólnotę miłości, ze swej natury skie­rowaną ku dobru małżonków oraz zrodzeniu i wychowaniu potomstwa -służba życiu (FC 28).

• Podstawą i trwałą mocą małżeństwa musi być zawsze miłość, rozumiana jako pragnienie dobra dla osoby umiłowanej, zdolność do poświęcenia, wza­jemny dar z siebie.

• Każdy człowiek powołany jest do miłości, ale miłość małżeńska jest mi­łością szczególną. Ojciec św. Paweł VI w encyklice ,Humanae Vitae" wymie­nia cztery charakterystyczne cechy miłości małżeńskiej:

• Jest to przede wszystkim miłość  na   wskroś   ludzka więc zarazem zmysłowa i duchowa, obejmująca całego człowieka, jego ele­menty duchowe (myśli, uczucia, wolę), jak i cielesne (zmysłowe). Wy­
  razem tej miłości w pełni ludzkiej jest między innymi akt małżeński (współżycie seksualne małżonków), do którego małżonkowie udzielają sobie prawa przez sakrament małżeństwa.

•   Jest to następnie miłość p e ł n a , a więc obejmująca wszystkie sprawy wspólnoty małżeńsko-rodzinnej.

• Miłość małżeńska jest wierna   i   wyłączna, do końca życia, w doli i niedoli.

• Jest to wreszcie miłość płodna, która zmierza ku wzbudzeniu no­wego życia.

• Mówiąc o miłości płodnej, Kościół stawia przed nami zagadnienie  od­powiedzialnego   rodzicielstwa. Przekazywanie życia ludzkiego powinno być czynem odpowiedzialnym. Każde małżeństwo staje wobec problemu: ile powinniśmy mieć dzieci i kiedy mają one przyjść na świat? Kościół przychodzi małżonkom z pomocą w rozwiązywaniu tych problemów przez głoszoną naukę o odpowiedzialnym rodzicielstwie. Ojciec św. Paweł VI we wspomnianej encyklice „Humanae Vitae" p. 10 naucza:

„Biorąc pod uwagę procesy biologiczne, odpowiedzialne rodzicielstwo oznacza  znajomość i poszanowanie  właściwych im funkcji. Rozum człowieka bowiem odkrywa w zdolności dawania życia prawa biolo­giczne, które są częścią osoby ludzkiej. Następnie, gdy chodzi o wrodzone popędy i namiętności, to odpowiedzialne rodzicielstwo oznacza konieczność   opanowania ich przez rozum i wolę".

Kościół uczy, że przekazywanie życia powinno być zarówno hojne , jak i   roztropne , nie może być zdane na siłę ślepego popędu, tak jak to jest u zwierząt, lecz ma być godne człowieka, tzn. kierowane przez rozum i wolę.

Przekazując nowe życie, małżonkowie uczestniczą w stwórczym i zbawczym dziele Boga. Pan Bóg tak zadecydował, że w chwili, w której rodzice dają początek ciału swego dziecka (przez połączenie rodzicielskich komórek rozrodczych), On stwarza jednocześnie duszę. Wola, decyzja dwojga ludzi,

uaktywnia tu wszech potęgę Boga-Stwórcy, stąd wielka godność, wspaniałe powołanie, ale też ogromna odpowiedzialność.

Aby na to powołanie w pełni odpowiedzieć, trzeba się do tego przygotować przez poznanie organizmu mężczyzny i kobiety.

Przypomnijmy więc podstawowe zagadnienia dotyczące płci oraz anatomii (budowy) i fizjologii (czynności, działania) narządów rozrodczych męż­czyzny i kobiety. Są to, być może, zagadnienia znane, jednak spróbujmy spojrzeć na nie w świetle powołania do małżeństwa, by poznać Boży plan związa­ny z rodzicielstwem. Spróbujmy dostrzec w funkcjonowaniu naszego organi­zmu celowość, piękno i precyzję, pamiętając zawsze, że „Bóg stworzył nas z miłości, mężczyznę i niewiastę, na Swój obraz i podobieństwo".

1.   Bóg stworzył człowieka jako istotę płciową —jako mężczyznę i kobietę (determinacja płci, geny)

Bóg tak pomyślał i stworzył człowieka, że jest on mężczyzną albo kobietą. Płciowość w człowieku ma dwie warstwy: biologiczną (cielesną) oraz psychicz­ną. Cały człowiek (jako mężczyzna i kobieta, zarówno organizm biologiczny jak i psychika) przeniknięty jest płciowością. Natura ludzka jest naturą męską lub kobiecą. Istnieją wyraźne różnice biologiczne i psychiczne pomiędzy oso­bami odmiennej płci. Te różnice są powodem wzajemnego zainteresowania, silnego przyciągania, rodzą potrzebę dopełnienia.

Chociaż ten fakt, że człowiek jest istotą płciową, daje wyraźnie znać o so­bie w okresie dojrzewania, gdy hormony płciowe powodują rozwój zewnętrz­nych cech płciowych i rozwój zainteresowań płcią przeciwną, to jednak pod względem biologicznym płeć człowieka jest zdeterminowana (określona) już od momentu poczęcia dziecka.

Warto tutaj sięgnąć po wiadomości z dziedziny genetyki, zajmującej się problematyką dziedziczenia. Na temat genów wiemy coraz więcej. Każdy szcze­gół naszego ustroju zapisany jest w jednostce informacji genetycznej, jaką jest gen. Bez przesady można powiedzieć, że geny są swoistym cudem natury. Tworzą one niedościgły układ „komputerowy", obecny w każdej komórce, prze­chowujący wszystkie, nawet najbardziej złożone, informacje. Geny zmagazy­nowane są w chromosomach. Zapłodniona komórka jajowa ma 23 pary chro­mosomów (46 chromosomów), z czego połowa pochodzi od ojca, a połowa od matki.

Układ genów w chromosomach określa się mianem kodu genetycz­nego. Każda komórka ciała ludzkiego zawiera 46 chromosomów, z czego dwa są chromosomami płciowymi. U kobiety są to dwa jednakowe chromoso­my oznaczone „X", u mężczyzny dwa niejednakowe chromosomy „X" i „Y".

Jeśli dojdzie do zapłodnienia plemnikiem mającym chromosom „X" - roz­poczyna się życie dziewczynki. Wniknięcie do komórki jajowej plemnika „Y" determinuje poczęcie chłopca. Płeć dziecka zależy zatem od plemnika, komórki rozrodczej męskiej. Nie znaczy to jednak dosłownie, że ojciec wybiera płeć dziecku. Nie ma on przecież wpływu na to, czy z komórką rozrodczą żeńską połączy się chromosom „X" czy „Y". Można więc powiedzieć, że płeć wybiera Pan Bóg przez ustalone przez siebie prawa genetyczne.

Najnowsze osiągnięcia i odkrycia nauk biologicznych, zwłaszcza genetyki i embriologii, wykazują niezbicie, że początkiem życia człowieka jest moment połączenia komórek rozrodczych (zapłodnienie), w którym człowiek zostaje w pełni genetycznie zdeterminowany. W momencie poczęcia zostaje „zadecy­dowane" wszystko: płeć, kolor oczu, włosów, wzrost, uzdolnienia itd.

Od początku jest to już indywidualność genetyczna - zawiera całe wyposa­żenie człowieka, do którego nic już nie będzie dodane. Wszystko, co nastąpi dalej, to tylko rozwinięcie, realizacja tego, co zaistniało i zostało wyznaczone przy poczęciu.

Chylimy czoła przed Wielką Tajemnicą Bożą, Tajemnicą, którą poznajemy coraz lepiej dzięki postępowi medycyny i biologii w ciągu ostatnich lat. Czło­wiek nie jest powtarzającym się seryjnym produktem, ale od początku istnie­nia jest niezwykłą indywidualnością jednorazową, niepowtarzalną, obdarzoną przez Boga duszą nieśmiertelną. Niepowtarzalny co do ciała (nawet linie papi­larne całkowicie inne) i niepowtarzalny co do duszy - psychiki.

Do zaistnienia nowego życia według Myśli Bożej potrzebny jest mężczyzna i kobieta, oni razem stają się rodzicami. To w organizmie kobiety komórka roz­rodcza męska łączy się z komórką rozrodczą żeńską. Przypatrzmy się zatem, jak mądrze Bóg przygotował organizm mężczyzny i kobiety do przekazywania no­wego życia.

2.  Anatomia i fizjologia męskiego układu rozrodczego

Jądra to parzyste gruczoły płciowe męskie, w których wytwarzane są plemniki (męskie komórki rozrodcze) i hormon - testosteron. Testosteron, ten najważniejszy hormon męski, wchłaniany jest do krwi. Odgrywa ważną rolę w rozwoju fizycznym i psychicznym mężczyzny, i jest odpowiedzial­ny za wytwarzanie plemników. Każdego dnia w jądrach wytwarzane jest ok. l biliona plemników - tu natura wydaje się być wyjątkowo hojna, na­wet rozrzutna. Od okresu pokwitania do późnej starości dokonuje się stały proces spermatogenezy (wytwarzania plemników). Po przejściu szeregu etapów rozwojowych, a trwa to aż 74 dni, plemniki w najądrzach oczekują na ejakulację. Podczas wytrysku plemniki bardzo szybko przemieszczają się przez nasieniowody, łączą się z wydzieliną z pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego. W ten sposób tworzy się płyn nasienny, który opusz­cza ciało mężczyzny przez cewkę moczową, która już jest oczyszczona i przygotowana przez gruczoł Cowpera.

Dojrzały plemnik składa się z główki, wstawki i witki. Wstawka i witka umoż­liwiaj ą plemnikom poruszanie się. W główce mieści się jądro z materiałem gene­tycznym i geny zawierające zawiązki wszystkich cech dziedzicznych. A to wszystko jest wielkości zaledwie 60 mikrometrów, czyli sześćdziesięciu tysięcznych części milimetra.

Maleńkie plemniki mają do pokonania długą drogę z przeszkodami. Prze­suwają się przez pochwę (czasem z odczynem kwaśnym i gęstym śluzem), kanał szyjki macicy z kryptami (zakamarkami) i macicę do światła jajowodu.

Czy to przykład nierówności, czy swoisty fenomen? Mężczyzna zawsze płodny (pod warunkiem, że przynajmniej 15 proc. plemników nasienia ma właściwą budowę i zdolność poruszania się), ma zawsze w zapasie miliony plemników. Kobieta jest płodna przez kilka dni w cyklu miesiączkowym, a związane to jest z owulacją, czyli uwolnieniem się z jajnika jednej komór­ki jajowej.

Do jednej komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik. Od czego zależy ten wybór, nikt tego dokładnie nie wie. Po wniknięciu plemnika do komórki jajo­wej dochodzi do skomplikowanych procesów biochemicznych. Osłonka ota­czająca komórkę jajową uniemożliwia przedostanie się następnych plemni­ków do jej wnętrza.

Im więcej poznajemy szczegółów budowy i funkcjonowania układu roz­rodczego mężczyzny, tym większy rodzi to w nas podziw. Wszystko precyzyj­nie zaplanowane, nawet jądra umieszczone na zewnątrz ciała mężczyzny - to nie przypadek. Niższa zewnętrzna temperatura sprzyja spermatogenezie i więk­szej ruchliwości plemników. Jednak rola organizmu mężczyzny kończy się z chwilą przekazania plemników do układu rozrodczego kobiety. Udział ko­biety w procesie rozwoju nowego życia jest o wiele większy, ale odpowiedzial­ność obojga jednakowa.

Przypatrzmy się teraz organizmowi kobiety. Zobaczymy, że Bóg, powołu­jąc ją do zaszczytnej funkcji macierzyństwa, również wspaniale przygotował jej organizm do przekazywania życia.

3.  Anatomia i fizjologia żeńskiego układu rozrodczego

Narządy rozrodcze kobiety składają się z części zewnętrznych i wewnętrz­nych. Do wewnętrznych części zaliczamy: jajniki, jajowody, macicę i pochwę.

J a j n i k i, to dwa niewielkie narządy, będące gruczołami płciowymi ko­biety. Podstawową funkcją jajnika jest rozwój pierwotnych komórek rozrod­czych żeńskich, czyli komórek jajowych. Jajniki wytwarzają również hormo­ny: estrogeny i progesteron. Już u noworodka płci żeńskiej, w chwili urodzenia, w jajnikach znajdują się zawiązki przyszłych komórek rozrodczych, których liczba w obu jajnikach wynosi ok. 400 tyś., a z tego w ciągu całego życia kobiety dojrzewa zaledwie ok. 300 do 400 komórek jajowych.

Jajowody -parzyste przewody o dł. 10-15 cm, odchodzące od rogów macicy, mają budowę przystosowaną do swego głównego zadania - przepro­wadzenia komórki jajowej z jajnika do macicy. W czasie tej wędrówki, w po­szerzonej części jajowodu, w tzw. bańce jajowodu, może dojść do zespolenia się plemnika z komórką jajową, połączenia materiału genetycznego, czyli do zapłodnienia. Tu zaczyna się życie każdego człowieka.

Macica, z kształtu podobna do spłaszczonej gruszki, jest narządem mięśniowym, wewnątrz którego znajduje się wolna przestrzeń. Jest to miejsce rozwoju dziecka. Dzięki elastycznym, rozciągliwym ścianom może ona wielo­krotnie powiększać swoją objętość, w miarę jak dziecko rośnie. Jama macicy wyścielona jest błoną śluzową, która pod wpływem hormonów podlega złożo­nym przemianom, zachodzącym w niej w czasie każdego cyklu miesiączko­wego. Celem tych przemian jest stworzenie jak najlepszych warunków na przy­jęcie nowego życia i dalszy jego rozwój. Jeśli do ciąży nie dochodzi, wówczas nagromadzona krew i część wyściółki (śluzówki) zostają wydalone z macicy. Nazywa się to miesiączką (menstruacją).

Szyjka macicy to dolna część macicy. Znajduje się w niej otwór, który okresowo powiększa się, otwierając drogę dla plemników. W szyjce znaj­dują się krypty (kanaliki), w których wytwarzana jest wydzielina zwana ślu­zem szyjkowym. Śluz ten zmienia się w ciągu cyklu miesięcznego kobiety pod wpływem hormonów jajnika.

Kanał pochwy ma możliwość rozciągania się, podczas stosunku i w czasie porodu.

Cykl miesiączkowy rozpoczyna się pierwszego dnia krwawie­nia i kończy się ostatniego dnia przed rozpoczęciem następnej miesiączki. W długości cykli miesiączkowych mogą wystąpić kilkudniowe różnice. Każ­dy cykl miesiączkowy jest przygotowaniem kobiety do macierzyń­stwa. Jest to okres, w którym dokonują się zmiany umożliwiające zapłodnie­nie i rozwój poczętego życia. Te zachodzące zmiany uwarunkowane są działa­niami hormonów jajnika, występującymi cyklicznie, i wieloma innymi czyn­nikami, również psychicznymi i zewnętrznymi.

Kiedy dziewczyna osiągnie okres pokwitania, pierwotne komórki rozrod­cze zaczynają się cyklicznie rozwijać i dojrzewać

Mniej więcej w czasie, gdy rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe w jaj­niku, pod wpływem hormonów podwzgórza i przysadki mózgowej, zaczyna wzrastać kilka komórek jajowych. Otaczające je pęcherzyki z płynem pęche­rzykowym zaczynają wydzielać hormony zwane estrogenami.

Estrogeny powodują w narządzie rozrodczym kobiety następujące zmiany:

-        Gruczoły szyjki macicy wydzielają śluz, który staje się śliski, rozcią­gliwy, mokry, dający uczucie wilgotności w przedsionku pochwy (jest to objaw, który kobieta może zaobserwować). Tego typu śluz umożli­wia plemnikom przemieszczanie się i stwarza im właściwe warunki do przeżycia. Plemniki w narządzie rodnym kobiety, w takich sprzy­jających warunkach, mogą żyć kilka dni 2-3, czasem dłużej (T. Kramarek, Rozpoznawanie Naturalnej Płodności Małżeństwa),

-        Szyjka macicy unosi się, staje się miękka i otwiera się, aby ułatwić przej­ście nasienia do wnętrza macicy.

-        Śluzówka macicy jest odbudowywana, następuje jej ukrwienie.

-        Podstawowa temperatura ciała utrzymuje się na niższym poziomie.

Z rozwijających się w jajniku pęcherzyków z komórkami jajowymi zwy­kle jeden uzyskuje pełną dojrzałość. Pęcherzyk powiększa się, ściany jego sta­ją się coraz cieńsze, aż wreszcie pękają i dojrzała komórka jajowa zostaje wy­dalona na zewnątrz. Moment ten nazywamy jajeczkowaniem, albo  Owulacją. Sporadycznie może się zdarzyć, że z jajnika uwalnia się druga lub trzecia komórka jajowa, ale ma to miejsce w ciągu 24 godzin od pierwsze­go jajeczkowania. Pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które
pod wpływem przysadki mózgowej wytwarza hormon - progesteron.

Progesteron powoduje następujące zmiany w układzie rozrodczym kobiety:

-        Śluz szyjkowy traci śliskość, rozciągliwość, zanika odczucie wilgotno­ści. Staje się lepki, mętny, lub zupełnie zanika, a w pochwie pojawia się odczucie suchości. W takich warunkach plemniki żyją od kilku minut
do kilku godzin. Nie mają możliwości przemieszczania się.

-        Szyjka macicy staje się twardsza, obniża się i zamyka, tworzy się czop śluzowy, co utrudnia plemnikom przedostanie się do wnętrza macicy.

-        Wzrasta podstawowa temperatura ciała.

-        Nie ma możliwości dojrzewania komórki jajowej i owulacji.

—   Rozrośnięta macica utrzymuje stan gotowości na przyjęcie dziecka przez 12-16 dni od owulacji.

Jeśli nie dochodzi do poczęcia dziecka, to zmniejsza się ilość estrogenów 1       progesteronu, co powoduje złuszczanie się śluzówki macicy. Przez szyjkę macicy do pochwy spływa krew i jest to krwawienie miesięczne. Całe urucho­mienie procesów rozrodu okazało się nieprzydatne. Znowu nowy cykl, nowe
przygotowania, a może tym razem?

Komórka jajowa po owulacji dostaje się do jajowodu, gdzie dzię­ki jego skurczom i ruchom rzęsek - którymi wysłane jest wnętrze jajowodu -przesuwana jest w kierunku macicy. Jest to największa komórka, jaką wytwarza organizm, ma wielkość 0,2 mm, można ją oglądać gołym okiem. Wewnątrz komórki jajowej jest jądro zawierające geny, które są nosicielami cech dzie­dzicznych. Materiał genetyczny zawarty w 23 chromosomach komórki jajo­wej i 23 chromosomach plemnika łączy się i powstaje pierwsza komórka no­wego człowieka o 46 chromosomach, zawierająca kod genetyczny, w którym wpisany jest cały program rozwoju człowieka.

Poczęte dziecko, które na tym etapie rozwoju określane jest jako zarodek, przechodzi szereg intensywnych przemian, polegających m.in. na szybkim zwiększeniu liczby komórek poprzez ich podział, i jest jednocześnie przesu­wane do macicy. Około 6-7 dnia tej wędrówki zarodek, składający się już z ok. 150 zróżnicowanych komórek, zagnieżdża się w przygotowanej dla niego bło­nie śluzowej macicy.

Komórka jajowa nie zapłodniona obumiera w pierwszej dobie po jajeczkowaniu. Znajomość tego faktu ma duże znaczenie w rozpoznawaniu d n i płodności kobiety.

4.   Początek nowego życia — odpowiedzialność rodziców

Cała współczesna nauka podkreśla fakt, że życie ludzkie — człowiek — za­czyna istnieć od chwili połączenia komórek rozrodczych. Jest to fakt biolo­giczny, naukowy, niezależny od poglądów i wierzeń. Wiemy już, że z chwilą poczęcia zadecydowana jest płeć, kolor oczu, wzrost, a także predyspozycje psychiczne. Szybkość, z jaką rozwija się płód przed urodzeniem, jest zadzi­wiająca. W okresie pierwszych dziewięciu miesięcy waga dziecka powiększa się średnio 11 milionów razy; od chwili urodzenia do wieku dojrzałego tylko 22 razy. Jak więc widzimy, ciąża to okres najintensywniejszego rozwoju czło­wieka w ciągu całego jego życia. Nie można tego okresu bagatelizować.

Współczesna psychologia, pedagogika i medycyna zgodnie potwierdzają, że w ciągu tych dziewięciu miesięcy rozstrzyga się wiele spraw, które będą przedmiotem radości — względnie kłopotów — rodziców przez całe życie dziec­ka. Mąż w czasie ciąży powinien stworzyć w domu atmosferę spokoju i ser­deczności, otoczyć żonę szczególną troską i miłością, której kobieta wówczas potrzebuje.

Dziecko w łonie matki przeżywa dużo więcej - w związku ze zjawiskami otaczającego je świata - niż sądzi wielu rodziców. Wzdryga się, gdy matka się przestraszy, reaguje na hałas i inne bodźce zewnętrzne. Gdy matka pali papie­rosy, to tak jakby je kąpała w smole, gdy pije alkohol - dziecko również otrzy­muje swoją dawkę. Nowa gałąź psychologii, tzw. psychologia pre­natalna, mówi też o znaczeniu więzi psychicznej - między rodzicami oraz między rodzicami i dzieckiem — dla jego przyszłej osobowości.

Odpowiedzialne rodzicielstwo i prawdziwa miłość do dziecka nakazują rodzicom zapewnić dziecku j ak naj lepsze warunki w okresie j ego życia płodo­wego, jak również po jego urodzeniu.

5.   Przedziwna mądrość ciała - organizm mężczyzny i kobiety w służbie życia

„Bóg, stwarzając mężczyznę i kobietę na obraz swój i podobieństwo, wień­czy i doprowadza do doskonałości dzieło swych rąk - powołuje ich do szcze­gólnego uczestnictwa w swej miłości, a zarazem w swojej mocy Stwórcy i Oj­ca, poprzez ich wolną i odpowiedzialną współpracę w przekazywaniu życia ludzkiego. Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażaj­cie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną» (Rdz 1,28)" (FC 28).

Przedstawione wcześniej wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii or­ganizmu mężczyzny i kobiety ukazują wielką i złożoną rolę ciała ludzkiego w przekazywaniu nowego życia. Trzeba umieć uznać te wartości i rolę nasze­go ciała. Ciało ludzkie jest obrazem Boga, samo w sobie jest piękne, czyste, ma swój ą harmonię, swój mechanizm działania, który trzeba poznać i do niego się dostosować. Uczeni twierdzą, że człowiek nigdy nie skonstruuje urządze­nia doskonalszego od swojego organizmu.

Nowoczesne metody badań naukowych sprawiły, że znamy dzisiaj coraz lepiej procesy zachodzące w ludzkim organizmie. To właśnie dokładniejsza znajomość anatomii i fizjologii narządów rozrodczych mężczyzny i kobiety pozwala nam coraz lepiej poznać i zrozumieć wspaniałą precyzję i ce­lowość ich budowy oraz czynności i zdolność przekazywania życia, które mają być użytkowane rozumnie i z całą odpowiedzialnością w małżeństwie.

Nie wystarczy jednak samo poznanie planu Bożego - zawartego w proce­sach biologicznych - w dziedzinie płodności, trzeba chcieć to prawo Boże uszanować i podporządkować się jemu. W tym celu konieczna jest mał­żonkom znajomość etycznych metod planowania rodziny.

6.   Etyczne metody planowania rodziny

Nauka i troska Kościoła obejmują również te ważne zagadnienia związa­ne z odpowiedzialnym przekazywaniem życia. Zobowiązują małżonków do poznania cielesności i rytmów płodności, aby w pełni mogli przeżywać mi­łość małżeńską i świadomie realizować powołanie do rodzicielstwa. Przyję­cie tej nauki daje szansę na autentyczne szczęście małżeńskie w wymiarze ludzkim, a również otwiera drogę do szczęścia w wymiarze nadprzyrodzo­nym.

Czas poczęcia nowego życia wyznacza organizm kobiety. Do zapłodnienia może dojść po jajeczkowaniu, gdy w jajowodzie znajduje się zdolna do za­płodnienia komórka jajowa.

Każda kobieta powinna nauczyć się rozpoznawać czas jajeczkowa-nia poprzez prowadzenie obserwacji objawów występujących w przebiegu cy­klu miesiączkowego, informujących ją o okresie płodności i okresach niepłod­ności. Wiedza na temat fizjologii narządów rozrodczych i biologicznego ryt­mu płodności kobiety oraz znajomość żywotności komórek rozrodczych dały podstawę do naukowego opracowania metod rozpoznawania płodności — na­turalnego planowania rodziny. Metody naturalne opierają się na znajomości następujących faktów:

a)     W cyklu miesiączkowym kobiety jajeczkowanie (owulacja) występuje tylko   jeden   raz. Ma to miejsce między 12 a 16 dniem przed mającą wystąpić miesiączką.

b)    Żywotność komórek rozrodczych: komórka jajowa żyje 12-24 godzin; plemniki 2-3 doby, czasem dłużej (dr T. Kramarek).

c)     Na podstawie charakterystycznych dla kobiety objawów można rozpo­znać czas jajeczkowania i związany z nim okres płodności.

Znamy następujące metody rozpoznawania płodności:

Metody jednoobjawowe:

metoda termiczna ścisła,

metoda owulacji - Billingsa.

Metody wieloobjawowe:

metoda termiczna poszerzona,

metoda objawowo-termiczna.

— Metoda termiczna. Polega na obserwacji wyłącznie temperatury w cią­gu cyklu miesiączkowego. Chodzi tutaj o tzw. podstawową ciepłotę ciała we­dług ściśle określonych warunków. Po naniesieniu tak mierzonej temperatury na kartę cyklu otrzymujemy wykres dwufazowy (pokazać wykres): temperaturę niższą, utrzymującą się w fazie dojrzewania komórki jajowej, oraz temperaturę wyższą, wywołaną przez hormon ciałka żółtego (proge­steron) występujący po jajeczkowaniu.

Różnica temperatury, faza niższa i wyższa, pozwala rozpoznać czas owu­lacji, stwierdzić odbytą owulację, a tym samym pozwala kobiecie rozpoznać u siebie okres płodności i okres niepłodności po jajeczkowaniu. Jest to tzw. metoda termiczna ścisła

-  Metoda owulacji Billingsa. Polega na obserwowaniu przez kobietę ślu­zu szyjkowego wytwarzanego przez gruczoły szyjki macicy. Daje się on za­uważyć w przedsionku pochwy, na kilka dni przed owulacją, dlatego jest „in­formacją" dla kobiety, że zbliża się owulacją, że teraz jest okres płodności.
Chodzi o to, by kobieta nauczyła się rozpoznawać, kiedy śluz szyjkowy u niej występuje. Obecność lub brak śluzu stwierdza się podczas normalnych czyn­ności fizjologicznych w ciągu dnia. Jest to metoda prosta, pewna, warto się z nią zaznajomić. (Śluz ten przedłuża żywotność plemników i umożliwia ich przejście przez szyjkę macicy do jajowodu, by doszło do poczęcia). Metoda nazwę swoją przyjęła od jej autorów: pp. Johna i Evelyn Billingsów – lekarzy australijskich - którzy już kilkakrotnie byli w Polsce, wyjaśniając zasady tej metody, opartej na badaniach i doświadczeniach naukowych. Istnieją również publikacje naukowe na ten temat.

—   Metoda termiczna poszerzona. W metodzie termicznej ścisłej można wyznaczyć tylko koniec okresu płodności i okres niepłodności po jajeczkowaniu. Metoda termiczna poszerzona umożliwia (na podstawie obliczeń) wyzna­czenie początku okresu płodności i okresu niepłodności przed jajeczkowaniem.

-  Metoda objawowo-termiczna. Polega na pomiarze ciepłoty ciała w cią­gu cyklu miesiączkowego oraz obserwacji śluzu, wydzielanego przez gruczoły szyjki macicy, i innych dodatkowych objawów związanych z owulacjąnp. Ból owulacyjny, zmiany w szyjce macicy.

Metoda objawowo-termiczna pozwala na bieżąco diagnozować cykl mie­siączkowy w zakresie płodności. Na podstawie objawów kobieta może rozpo­znać zbliżający się czas owulacji, stwierdzić odbytą owulację, a tym samym rozpoznać u siebie okres płodności i okresy niepłodności (przedowulacyjny i po-owulacyjny).

—   Metoda kalendarzowa (kalendarz małżeński) —jest najstarszą metodą
naturalną, polegającąjedynie na wyliczaniu przypuszczalnego terminu owula­cji. Uważa się, że jest niedokładna, nie sprawdza się, jeśli kobieta ma nieregu­larne cykle oraz po porodzie, po poronieniu, w okresie przejściowym.

Aktualnie nikt, z osób poważnie zajmujących się naturalnym planowaniem rodziny, nie zajmuje się tą przestarzałą metodą. Niestety, w różnych publika­cjach, szczególnie tych, które chcą zniechęcić do metod naturalnych, jest opi­sywana i chętnie podaje się jej niską skuteczność jako skuteczność metod na­turalnych.

Decyzję odnośnie do wyboru określonej metody podejmują zainteresowa­ni pod kierunkiem uczącego metod. Wszystkie metody rozpoznawania płod­ności wymagają systematyczności, codziennej obserwacji i zapisywania obja­wów na bieżąco. Jeżeli tego nie ma, nie można mówić, że stosuje się którąś z metod.

Metody owulacji Billingsa i metoda objawowo-termiczna, oparte na po­twierdzonych badaniach naukowych, są uznane i firmowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Przy dokładnym ich poznaniu i przestrzeganiu reguł stosowania, są bardzo skuteczne. Według Światowej Organizacji Zdro­wia skuteczność metod naturalnych opartych na bieżącej obserwacji równa się skuteczności tabletki hormonalnej.

7.  Naturalne planowanie rodziny to przyjęty styl życia

Współczesny człowiek (trochę skomercjonalizowany) pyta, a co mi daje naturalne planowanie rodziny (NPR), oprócz wyrzeczeń? Oto kilka zalet:

1.          można zaplanować poczęcie dziecka i świadomie mu towarzyszyć od początku — możliwość wczesnego rozpoznania ciąży,

2.          NPR jest bardzo skuteczną metodą, gdy małżonkowie nie planują po­częcia dziecka,

3.          NPR to życie bez stresu - kobieta nie denerwuje się przed każdą mie­siączką, czy j ą dostanie,

4.          możliwość naturalnego, pełnego współżycia, pełnego oddania się współ­małżonkowi,

5.           NPR to życie zgodne z naturą, ekologiczne (nieszkodliwe),

6.          pozwala cieszyć się własną kobiecością / męskością - świadomość włas­nej płciowości, płodności,

7.           daje możliwość uniknięcia pułapki antykoncepcji,

8.           pomaga w diagnostyce zaburzeń cyklu miesiączkowego,

9.           czyni współżycie atrakcyjnym ze względu na okresowe przerwy,

10.   sprzyja pogłębianiu więzi małżeńskiej przez potrzebę porozumiewania się (dialog małżeński),

11.   NPR daje spokój sumienia - świadomość życia zgodnego z przykaza­niami Bożymi, a to ma przełożenie na całe życie rodzinne.

Inne pytanie: „A ile mnie to ma kosztować?"

Odpowiedź: Cena termometru (chyba niewysoka), czas obserwacji, notatek

(10-15 min. dziennie), trochę samodyscypliny (ile? — ocena indywidualna).

Zawierając związek małżeński, młodzi ludzie wchodzą w nową rzeczywi­stość. Jednym z wyrazów komunikowania sobie miłości, w którym udział bie­rze sfera płciowości, staje się współżycie małżeńskie. Bardzo ważne jest więc, aby oboje małżonkowie mieli świadomość własnej płciowości, czyli wiedzie­li, że podejmując współżycie, mogą zostać rodzicami. Świadomość płodności to również umiejętność jej rozpoznawania, czyli systematyczne prowadzenie obserwacji, właściwa interpretacja objawów, a nade wszystko konsekwentna postawa wobec rozpoznanego naturalnego rytmu płodności.

Zatem czymś bardzo naturalnym wydaje się być to, że jeśli małżonkowie z ważnych przyczyn nie planuj ą poczęcia dziecka, wówczas w okresie płodno­ści nie podejmują współżycia seksualnego, natomiast mogą współżyć w okre­sach niepłodności. Takie postępowanie wynika z intelektualnego poznania, uznania pewnych faktów, a także postawy moralnej, poprzez którą uznaj ą pra­wo Boże wpisane w naturę człowieka.

Wyjątkowość człowieka wśród wszystkich stworzeń polega również i na tym, że człowiek -jako istota rozumna i wolna -jest panem siebie, winien więc odpowiedzialnie kierować swoim zachowaniem. Popęd seksualny jest również wpisany w naturę człowieka, posiada swoją wartość, ma skłaniać do przekazywania życia. Na temat opanowania w dziedzinie seksualnej istnieje szereg nieporozumień. Mówi się, że jest szkodliwe i wręcz niemożliwe. Tłu­maczenie niemożności opanowania siły popędu jest próbą zrzucenia z siebie odpowiedzialności i świadczy o niedojrzałości człowieka, o braku samodyscy-pliny. Rozumne i odpowiedzialne podejmowanie decyzji w tej dziedzinie jest możliwe pod warunkiem, że człowiek tego chce, o to się stara i dąży do włas­nego rozwoju. „Człowiek bowiem nie jest istotą napędzaną popędami, lecz pociąganą przez wartości" -jak powiedział Yiktor E. Franki.

Małżeńskie współżycie seksualne ograniczone jest także wieloma innymi względami, np. choroba jednego z małżonków, dłuższy wyjazd, okres około­porodowy. W takich i podobnych sytuacjach wyrazem miłości będzie zrezy­gnowanie ze współżycia, nie zaś -jego podejmowanie. Poza zjednoczeniem fizycznym istnieje wiele innych sposobów okazywania sobie miłości (gesty czułości). Okresy bez współżycia -jak mówią małżonkowie - sprzyjają roz­wojowi i poszukiwaniu różnych innych form komunikowania sobie uczuć, a czas oczekiwania uatrakcyjnia współżycie. Żyjąc zgodnie z naturalnym ryt­mem płodności, małżonkowie budują głębszą więź, nie tylko na płaszczyźnie fizycznej. Trzeba przyznać, że dostosowanie się do rytmów płodności nie dla każdego jest łatwe, dlatego małżonkowie powinni korzystać z pomocy nad­przyrodzonej, jak modlitwa, życie sakramentalne.

Ojciec św. Paweł VI w encyklice ,Humanae Vitae" pisze: „Nie ulega żad­nej wątpliwości, że rozumne i wolne kierowanie popędami wymaga ascezy... opanowanie, w którym przejawia się czystość małżeńska, nie tylko nie przy­nosi szkody miłości małżeńskiej, lecz wyposażają w nowe, ludzkie wartości". Jan Paweł II w adhortacji „Familiaris Consortio" mówi: „...z życia małżeń­skiego i rodzinnego nie da się usunąć ofiary" (FC 34).

Naturalne planowanie rodziny to wspaniała propozycja dla małżonków. Poprzez pewne wymagania uczy miłości odpowiedzialnej. Badania prof. Rótzera wykazały, że małżeństwa stosujące metody naturalne są o wiele trwalsze od tych, które ich nie stosują.

Właściwym przygotowaniem do małżeństwa jest więc zdobywanie wiedzy na ten temat i kształtowanie w sobie właściwej postawy wobec tych zagadnień.