P.K. Oleś- Wprowadzenie do psychologii osobowości (2003)

CO DECYDUJE O UKIERUNKOWANIU DĄŻEŃ: SENS ŻYCIA CZY TREŚC OPOWIEŚCI?

PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA (str. 315- 333)

1. Źródła i geneza

Prekursorem psychologii egzystencjalnej jest duński filozof Soren Kierkegaard. (XIX w.)

Główni przedstawiciele tego nurtu:

• Binswanger

• Boss

• Frankl

• Minkowski

• May

• van Kaam

• Bugental

Cechy wyróżniające człowieka w świecie przyrody:

-zdolność do autorefleksji

-świadomy wybór

-odpowiedzialność za własny rozwój

-unikalność jednostki

-istota wolna i intencjonalna

• Istnienie autentyczne- proces stawania się, spełnianie swoich możliwości

• „metafora wędrowca”- czł. ustala cele, kierunki, wyrusza w drogę; nie wie co go spotka, nie ma gwarancji na poprawność wyborów, musi iść przed siebie

• „metafora oddalającego się horyzontu”- ilekroć cel wydaje się już prawie osiągnięty, kolejny zakręt, kolejny szczyt, nowe horyzonty; w miarę jak ku niemu podążamy, wyraża myśli, że życie jest raczej spełnianiem niż spełnieniem

Powody rozwoju psychologii:

1. prądy filozoficzne i literackie

2. wydarzenia historyczne - 2 wojny światowe, obozy koncentracyjne, łagry, eksterminacje itd. (ukazanie do czego są zdolni ludzie, okrutni i w ogóle feeee)

3. potrzeba ludzi wsparcia od psychologów, psychiatrów, psychoterapeutów po wojnie (utrata bliskich, problemy, utrata sensu życia) PYTANIE O SENS, WARTOŚCI ŻYCIA I OSTATECZNE CELE EGZYSTENCJALNE, MOŻLIWOŚCI ZMIAN, KTÓRE SPOWODUJE POCZUCIE SATYSFAKNCJI Z CODZIENNEGO ŻYCIA

2. Co decyduje o zachowaniu?

Koncentracja na świadomości, ale również uznawanie nieświadomości (koncepcje psychodynamiczne naturalnym pkt. odniesienia)

• Nieświadomość- możliwość poznawania i doświadczania, których jednostka nie może lub nie będzie urzeczywistniać, aktualizować (May);

• Nieświadomość duchowa - wola sensu, posiadanie sensu życia i rozumienie egzystencji (fundament odróżniający nas od innych istot żywych; najgłębsza tendencja kierunkowa czł., najistotniejsze pragnienie czł.) (V. Frankl)

• W nieświadomości tkwią potencjalności jednostki- unikalne możliwości jedn. wolność i odpowiedzialność za odczytanie wartości ostatecznych oraz osob. rozwój i kierowanie życiem

• Analiza egzystencjalna- by eksplorować warstwę duchową; `wychylona wprzód'- odnosi się sensu i znaczenia celów, zw. z przyszłością.

Centralne problemy egzystencjalizmu:

• 
  unikalność

• wolność stworzenie nowego paradygmatu

• intencjonalność

W psychologii egzystencjonalnej zasadę przyczynowości zastąpiono zasadą rozumienia i interpretacji. Postępowanie człowieka wynika ze sposobu interpretacji aktualnej sytuacji życiowej.
Szansa wyboru sposobu istnienia.
Zdolność do transcendencji- nieograniczona możliwość tworzenia nowych znaczeń, co prowadzi do przekraczania ograniczeń zew. i wew.
Za zdrowie i zaburzenia sami ponosimy odpowiedzialność, bo wynikają z naszego sposobu rozumienia świata, interpretacji i wyborów oraz braku wyborów, kiedy trzeba było je podjąć.

3. Czy wolność i odpowiedzialność mają ograniczenia?

• Wolność- sami decyd. o naszej egzystencji

• osnowa egzystencjalna- z niej wynikają ograniczenia wolności

• Jesteśmy odpowiedzialni za swoją egzystencję, ale nie mieliśmy wpływu na przyjście na świat w określonym momencie historycznym.

• Wrzucenie w świat- w pewne środowisko (np. patologiczne) wybory negat. odebranie wolności

• Autentyczność istnienia- spełnianie swoich możliwości, posiadanie możliwości, świadome wybory, odpowiedzialność za rozwój;

• otwartość

• twórczość

• troska o siebie i innych (wymiar etyczny)

• wymiar interpersonalny

Przyczyną patologii są błędne wybory ludzi. Ulegają modzie, podążają za prądem kulturowym, liczy się tylko sukces i prestiż. Zapominanie o niepowtarzalności jednostki- każdy ma inny program, unikalne predyspozycje i odpowiedzialność.

4. Człowiek- w- świecie

D a s e i n ( istnienie w świecie; „być tu”) odnosi się do 3 wymiarów- nierozerwalne, ale każdy specyficzny:

• UMWELT: świat fizyczny

• biologia organizmu (np. jedzenie, sen, potrzeba ciszy)

• otoczenie, klimat, krajobraz

• czas- obiektywny, przemijanie, zmiany w organizmie, zbliżanie do śmierci

• przestrzeń- obiektywna

Lęk związany z: kataklizmem w przyrodzie (powódź, trzęsienia)

• MITWELT- świat relacji międzyludzkich (współpraca, kontakt z innymi)

Sposoby funkcjonowania:

*s. dualny - we dwójkę poznawać świat

*s. pluralny- stosunki formalne, role społ., rywalizacja i walka

*s. pojedynczy- życie samotne z wyboru

*s. anonimowy- zagubienie w świecie

• czas i przestrzeń- cechy psychol. (np. miłość zbliża bez wzgl. na odl. fiz.)

Lęk związany z: o opinię w oczach innych lub ośmieszeniem się przed ludźmi

• EIGENWELT- świat wewnętrznych przeżyć i doświadczeń człowieka; tu się tworzy nasz projekt świata

• czas i przestrzeń- subiektywne (np. udręka po nieudanym związku)

• istnienie-ku-śmierci- nakłada na czł. odpowiedzialność za jak najpełniejsze wykorzystanie każdej chwili i spełnienie swych możliwości

Lęk związany z: niespełnienie i zmarnowanie życia, lęk przed śmiercią i winą egzystencjalną.

Zdrowy człowiek żyje jednocześnie w 3 światach.

5. Człowiek wobec wartości

Osoba może czerpać poczucie sensu życia z:

1. Twórczej i pożytecznej pracy

2. Zetknięcia z pięknem, prawdą i miłością

3. Postawy osobistej (np. znoszenie cierpienia, refleksji nad trudnymi i tragicznymi aspektami życia)

Wina egzystencjalna - powszechne doświadczenie człowieka (dobre i złe); „polega na ty, że czł. nie udaje się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości” (Boss)

• niepokój, że mogło się lepiej poprowadzić swoje życie

• zdrowa jednostka zmuszona by stawać się pełnym człowiekiem, przekraczać siebie, wykorzystywać w pełni możliwości

• odmowa rozwoju powoduje np. fobie, przymusy, urojenia

Słabość egzystencjonalna polega na tym, że osoba nie bierze odpowiedzialności sama za swoje życie, zdaje się też na obce siły; pozwala by inni decydowali o jej losie rezygnacja z autentyczności i stawania się

• oderwanie od osnowy egzystencji wina egzystencjalna

Dylemat egzystencji - realizacja szans wymaga kontaktu z ludźmi, z drugiej strony bycie z ludźmi oznacza uleganie ich wpływom

„Autentyczny sposób istnienia zakłada otwartość”

• Ludzie autentyczni są świadomi samych siebie, swoich relacji i swojego świata.

• Rozpoznają i akceptują wybory, biorą odpowiedzialność za swoje decyzje i znają ich konsekwencje.

• Przyjmują przeznaczenie- przestrzeń osob. jednostki wyznaczona obiektywnymi warunkami życia, które w większym stopniu dają szansę niż ograniczają, dokonywanie wyborów

• Historia życia- bogactwo doświadczeń, które mogą być rozmaicie interpretowane i wykorzystywane

„Bycie -w- świecie” osiągane poprzez:

• Transcendencja: proces tworzenia sensu i wyrastania ponad własne sytuacje; osiągnięcie poprzez:

1. rosnące zrozumienie siebie i wychodzenie poza aktualne pojęcie o samym sobie

2. poszerzanie wł. aktywności, kontakt z innymi, zaangażowanie na ich rzecz lub realizacji idei

3. tworzenie syntez na bazie przeszłości z ukierunkowaniem na przyszłość lepsze rozumienie sensu istnienia, czasu, odniesień między jednostką a światem
   

• Transformacja: dynamiczny proces przetwarzania danej rzeczywistości w nową potencjalność

6. Implikacje i badania

Dzięki transcendencji Os. może przezwyciężać urazy (np. te z dzieciństwa) i powracać do siebie nawet po tych traumatycznych przeżyciach

1. Psychoterapia egzystencjalna:

• pomoc ludziom świadomie doświadczać egzystencji ; poczucia sensu

• terapeuta pomaga czł. by stał się wolny- poszerzenie świadomości i doświadczenie swych możliwości

• „świadomość”- czł. sam decyduje co i dlaczego to wybiera- autor (nie tylko aktor) wł. życia

• zahacza o problem śmierci- pojmowany różnie na każdym etapie życia

• „dynamiczne, kliniczne podejście odnoszące się do kondycji ludzkiej” (Norcross)

2. Badania:

• dot. sensu życia, poszukiwania celu i wartości, zw. między sensem życia a zdrowiem fiz. i psych.

• Z. Płużek- zw. frustracji egzysten. z depresją, lękiem, konfliktami interperson. (np. dot. powodów prób samobójczych)

• K. Popielisk- sens życia a cechy osobowości

• np. bad. związku terminalnych chorób (np. rak) z poczuciem sensu życia itd.

PODSUMOWANIE TEORII EGZYSTENCJALNEJ:

• kontrpropozycja do gł. nurtu psych. osobow.

• stawia na wolność jednostki- bez zależności przyczynowo- skutkowych

• pokazuje zdolność jedn. do przekraczania ograniczeń

• wychyla się ku niecodziennym zjawiskom- wyborom- zwraca uwagę na to, co indywidualne i intencjonalne

5 cech charakterystycznych teorii egzystencjalnej:

1. koncentracja na istnieniu i stawaniu się

2. fenomenologiczna analiza wolnej woli, nadawania znaczeń, podejmowania wyborów, stawiania celów, autentycznego istnienia

3. akcent na bezpoś. dośw. codziennej egzystencji w wymiarze:

• fizycznym

• osobistym (psych.)

• społecznym

4) walka i zmagania z problemami życia codziennego i dążenie do potencjalności

5) powszechność doświad. lęku i egzysten., obrazujących wymiar niespełnienia
i świad. skończoności życia




1

---