Rynek depozytowo - kredytowy
1. Banki jako podstawowe podmioty rynku depozytowo - kredytowego
Przez rynek depozytowo - kredytowy, będący przedmiotem niniejszego wykładu, będziemy rozumieć rynek depozytów (lokat) i kredytów organizowany przez banki komercyjne. Banki te są jednym z elementów systemu bankowego danego państwa, który z kolei jest jednym z podstawowych elementów systemu finansowego w gospodarce rynkowej. System bankowy to zespół działających określonych instytucji, instrumentów, które te instytucje wykorzystują oraz przepisów prawnych, na podstawie których one funkcjonują. W systemie bankowym można wyróżnić trzy podstawowe elementy, którymi są: prawo bankowe, nadzór bankowy oraz banki.
Prawo bankowe to zbiór ustaw i innych aktów prawnych (rozporządzeń, zarządzeń i innych dokumentów) regulujących działalność banków. Jego podstawową cechą charakterystyczną jest to, że odnosi się ono wyłącznie do banków i reguluje stosunki między nim a jego klientami. Oznacza to, że nie obowiązuje innych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw), jeżeli nie są one aktualnie klientami banku, czyli nie reguluje działalności gospodarczej innych podmiotów. Podstawową ustawą obowiązującą w Polsce jest Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, w skrócie nazywana prawo bankowe oraz Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Prawo bankowe określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów instytucji kredytowych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.
Istotną rolę w systemie bankowym pełni nadzór bankowy. Jego istnienie wynika z faktu, iż podstawowy element systemu bankowego, jakim są banki, są określane mianem instytucji zaufania publicznego, co oznacza, że banki w swojej działalności (dążąc do maksymalizacji wartości banku) muszą uwzględniać fakt gospodarowania powierzonymi im przez wiele osób (fizycznych i prawnych) swoich pieniędzy w formie lokat (depozytów), które z kolei są podstawą świadczenia usług (np. udzielania kredytów) przynoszących dochód. Stąd też najważniejszym zadaniem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa banków. W tym zakresie szczególne znaczenie mają tzw. normy ostrożnościowe, dotyczące głównie kredytów, depozytów i operacji walutowych. Zwykle część z nich jest zapisana w prawie bankowym, np. odnoszące się do maksymalnej wielkości kredytów udzielanych przez bank a część ustanawiana jest przez nadzór bankowy. Od 1 stycznia 2008 r. W Polsce działa zintegrowany nadzór nad rynkiem finansowym sprawowany przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). Jej odpowiedni departament sprawuje nadzór nad systemem bankowym. Podstawowe zadanie nadzoru bankowego sprowadza się do stałego nadzorowania bieżącej sytuacji banków, wydawania odpowiednich przepisów, w szczególności odnoszących się do bezpieczeństwa systemu bankowego oraz nakładania sankcji na banki nie przestrzegające obowiązujących ich przepisów. KNF udziela także licencji bankom na ich działalność.
Bank - w myśl prawa bankowego - jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami prawnymi, działającą na podstawie zezwolenia uprawniającego do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Klasycznym modelem systemu bankowego w gospodarce rynkowej jest system dwuszczeblowy składający się z banku centralnego i banków komercyjnych. W Polsce bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski.
Bank centralny ma kluczowe znaczenie dla realizacji polityki pieniężnej państwa oraz dla stabilności jego systemu bankowego. W literaturze przedmiotu bank centralny definiuje się z reguły poprzez funkcje, które ma do spełnienia. Do podstawowych zaliczamy te, w których pełni on rolę:
a) banku emisyjnego,
b) banku banków,
c) banku państwa.
Pełnienie funkcji emisyjnej polega na emisji znaków pieniężnych, tj. banknotów, monet, a także centralnego pieniądza rezerwowego. Dzięki tej funkcji bank centralny zawsze jest wypłacalny, co oznacza, iż złożone w nim wkłady zawsze są całkowicie bezpieczne.
Pełnienie funkcji banku banków oznacza, że bank centralny staje się bankiem dla banków komercyjnych, które mają tam swoje rachunki, na których ewidencjonowane są zaciągane kredyty, lokowane wkłady oraz odprowadzane rezerwy obowiązkowe. Oznacza to, że bank centralny może udzielać kredytów sektorowi bankowemu (bankom komercyjnym) oraz stwarzać możliwości deponowania nadwyżek finansowych banków. Ogólnie można powiedzieć, iż bank centralny dla banków komercyjnych jest bankiem rezerwowym, gdyż ich działalność jest zdeterminowana podażą pieniądza banku centralnego. Narodowy Bank Polski w ramach tej funkcji oddziałuje na system bankowy przez instrumenty polityki pieniężno - kredytowej, do których zalicza się kształtowanie polityki w zakresie stóp procentowych i rezerw obowiązkowych banków komercyjnych oraz prowadzenie polityki ich refinansowania. Prowadzi on także dla nich rachunki bankowe i organizuje system informacyjny dla całego sektora bankowego.
Najbardziej istotną funkcją banku centralnego jest pełnienie funkcji banku państwa. Z funkcją tą wiąże się wykonywanie istotnych usług bankowych na rzecz rządu, np. prowadzenie rachunków jednostek budżetowych i bieżąca obsługa budżetu państwa. Pełniąc tę funkcję bank centralny powinien dbać o stabilność waluty narodowej oraz tak oddziaływać na gospodarkę narodową aby następował jej ustawiczny rozwój. Będąc bankiem państwa NBP prowadzi działalność dewizową, realizuje politykę państwa w odniesieniu do kursu walutowego i rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
Wypełnianie przez bank centralny wyżej wymienionych funkcji wymaga zapewnienia mu wysokiego stopnia niezależności. Stopień tej niezależności w poszczególnych krajach jest różny, jednakże współcześnie obserwuje się tendencje do jej zwiększania. Jeżeli chodzi o Narodowy Bank Polski to stosunkowo wysoki stopień niezależności uzyskał on po roku 1989. Obowiązująca ustawa o NBP gwarantuje mu wysoki stopień:
a) niezależności instytucjonalnej - chodzi o strukturę organizacyjną jego władz oraz sposób ich powoływania i odwoływania, a także ich kadencyjność i możliwość usuwania w czasie trwania kadencji,
b) niezależności funkcjonalnej - chodzi o możliwość podejmowania przez organy banku samodzielnych decyzji w odniesieniu do kształtowania polityki monetarnej, czyli bez ulegania presji ze strony władz państwowych,
c) niezależności finansowej - chodzi o samodzielne prowadzenie gospodarki finansowej.
Drugim elementem systemu bankowego są banki komercyjne. Jako podmioty rynku finansowego działają zgodnie z mechanizmami gospodarki rynkowej. Głównym celem działalności banku komercyjnego jest osiąganie dla właściciela jak najwyższej wartości rynkowej. Ponieważ większość banków komercyjnych współcześnie jest zorganizowanych w formie spółek akcyjnych, to maksymalizacja wartości rynkowej przekłada się na maksymalizowanie ceny rynkowej akcji. Jedną z dróg osiągnięcia tego podstawowego celu jest maksymalizacja zysku. W zdecydowanej większości krajów świata dominującą rolę w systemie bankowym odgrywają właśnie banki komercyjne, występujące najczęściej w formie banku uniwersalnego. Bank uniwersalny to bank, który nie ogranicza się do wykonywania wybranych czynności, lecz świadczy kompleksowy zestaw usług bankowych, związanych ustawowo z określonymi rodzajami działalności. Biorąc pod uwagę wymieniony wcześniej fakt, iż banki są instytucją zaufania publicznego można stwierdzić, iż funkcjonowanie banków komercyjnych opiera się o dwa kryteria, którymi są: kryterium rynkowe i kryterium zaufania publicznego. Współczesne warunki gospodarowania powodują, że możliwość wystąpienia pomiędzy nimi sprzeczności ciągle się zmniejsza.
Oprócz banków komercyjnych wyróżniamy jeszcze inne typy banków, z których każdy może odgrywać istotną rolę w określonej dziedzinie gospodarki lub na pewnych obszarach kraju. Są to banki spółdzielcze i samopomocowe, banki komunalne oraz kasy oszczędnościowo - pożyczkowe. Banki spółdzielcze i samopomocowe charakteryzują się tym, że głównym celem ich działalności nie jest zysk, lecz zaspokojenie podstawowych potrzeb członków (właścicieli), a przede wszystkim zagwarantowanie właściwej obsługi i dostępu do kredytu. Banki te oczywiście chcą osiągać zysk, ale jego wysokość nie jest sprawą najważniejszą. W bankach spółdzielczych obowiązuje zasada , zgodnie z którą każdy członek banku ma jeden głos na walnym zebraniu, niezależnie od liczby posiadanych udziałów, natomiast w bankach samopomocowych zasada ta nie musi obowiązywać. Obecnie granica pomiędzy tymi dwoma rodzajami banków zaciera się i w niektórych krajach, w tym w Polsce, stosowana jest tylko nazwa bank spółdzielczy. Banki tego rodzaju odgrywają bardzo dużą rolę na terenach małych miast i wsi. Często na tych terenach świadczą pełny zakres usług bankowych.
Banki komunalne to banki należące do gmin. Najczęściej ich właścicielem jest określone miasto, którego władzom ułatwia on pozyskiwanie pieniędzy na realizację wytyczonych celów. Najważniejszym celem banków komunalnych jest ułatwienie realizacji planów rozwoju miast. Obecnie takich banków jest już bardzo niewiele.
Kasy oszczędnościowo - pożyczkowe są bankami, których działalność ogranicza się w zasadzie do operacji przyjmowania depozytów i udzielania kredytów (w niektórych krajach banki te mogą kredytować wyłącznie swoich członków). Zasadniczym celem ich działalności jest zagwarantowanie uprawnionym dostępu do taniego kredytu. Część kas ma charakter wyspecjalizowany, np. ograniczony do inwestycji mieszkaniowych, czego przykładem mogą być kasy oszczędnościowo - budowlane.
2. Instrumenty rynku depozytowo - kredytowego
Podstawą działalności banków komercyjnych jest działalność depozytowo - kredytowa (świadczenie usług w tym zakresie). Banki robią to wykorzystując instrumenty depozytowo - kredytowe, które należą do grupy instrumentów finansowych (rynku finansowego), jednakże nie są papierami wartościowymi (poza określonymi wyjątkami), przede wszystkim ze względu na fakt, iż nie podlegają obrotowi rynkowemu. Bankowe instrumenty depozytowo - kredytowe są produktami bankowymi. Produktem bankowym nazywamy jednolity, wyraźnie wyodrębniony pod względem formalnym i cenowym, składnik oferty bankowej. Jednolitość oznacza, że zasady ustanawiania ceny produktu są takie same jednakże produkt może być sprzedawany różnym nabywcom po odmiennych cenach. Produkty bankowe są kupowane, jak np. produkty depozytowe oraz sprzedawane, jak np. produkty kredytowe. Do produktów sprzedawanych przez bank należą też m. in. produkty należące do operacji pośredniczących, jak np. transfer pieniądza czy gwarancja celna. Banki w swojej działalności kierują się zasadą, że klienci dysponujący wysokimi środkami, wiarygodni - dokonujący wysokich obrotów na rachunkach, mogą sprzedawać swoje produkty nieco drożej niż inni oraz kupować nieco taniej niż inni. Dla przykładu oprocentowanie wysokich sum depozytów może być negocjowane i będzie ono wyższe od oprocentowania wkładu mniejszego. Podobnie od wyższej kwoty kredytu bank może pobierać niższą marżę.
Depozytem bankowym, zwanym też lokatą, nazywamy określony wkład pieniężny wniesiony do banku przez osobę fizyczną lub prawną w celu otrzymania go w określonym terminie przyszłym wraz z odpowiednim oprocentowaniem. Z punktu widzenia banku depozyty są pasywami - zaliczane do zobowiązań, czyli kapitału obcego. Współcześnie kapitały obce w bankach stanowią ponad 90% pasywów. W polskim systemie bankowym depozyty stanowią około 75% kapitałów obcych - pozostałą część stanowią lokaty międzybankowe i inne zobowiązania, np. wobec budżetu czy NBP. Pieniądze uzyskiwane z depozytów bank przeznacza na prowadzenie akcji kredytowej (musi zarobić na oprocentowanie depozytów). Zdecydowana większość depozytów pochodzi od osób fizycznych (gospodarstw domowych). Lokują one w bankach swoje nadwyżki finansowe (oszczędności).
Aby móc złożyć depozyt w banku należy otworzyć w nim odpowiedni rachunek (konto, rachunek bankowy). Otwarcie rachunku odbywa się na podstawie odpowiedniej umowy pomiędzy bankiem a klientem (deponentem) - następuje zawarcie umowy rachunku. Umowa ma charakter cywilno - prawny i oznacza podjęcie zobowiązań przez obie strony. Jednym z nich jest zobowiązanie się banku do zwrotu depozytu wraz z oprocentowaniem. Wysokość oprocentowania depozytów jest suwerennie określana przez bank, z tym że, jak wskazywaliśmy, może być też negocjowana.
Przyjęły się dwa główne sposoby oprocentowania depozytów bankowych, którymi są: oprocentowanie według stopy stałej i według stopy zmiennej, zwane krótko oprocentowaniem stałym i zmiennym. Oprocentowanie stałe oznacza oprocentowanie złożonego depozytu stałą stopą procentową, czyli niezmienną w okresie trwania depozytu. Z tytułu oprocentowania naliczane są odsetki, które deponent może podjąć lub kapitalizować, czyli dołączyć do złożonej kwoty kapitału, od której będą naliczane odsetki za następny okres odsetkowy. Odsetki mogą być naliczane z różną częstotliwością (np. miesiąc, kwartał, rok), co zależy od rodzaju depozytu. Przy zmiennym oprocentowaniu depozytu bank ma prawo do zmiany wysokości oprocentowania w okresie trwania depozytu lub też przez zmienne rozumie się oprocentowanie ustalane w różnej wysokości dla tego samego rodzaju depozytu, np. ze względu na okres trwania ale różnych kwot, np. wyższe dla większych kwot. Innym jeszcze sposobem oprocentowania depozytów bankowych jest tzw. oprocentowanie dynamiczne, które oznacza, że stopa oprocentowania wzrasta wraz z wydłużaniem się okresu trwania depozytu.
Prawo bankowe w Polsce pozwala na tworzenie trzech rodzajów rachunków bankowych (pomijamy tutaj rachunki pomocnicze), którymi są: rachunki bieżące, rachunki lokat terminowych i rachunki oszczędnościowe. Rachunki bieżące, zwane popularnie rachunkami a vista, charakteryzują się tym, iż składane na nich lokaty nie mają określonego terminu trwania, co oznacza, że mogą być w każdej chwili wypłacone przez klienta. Rachunki te służą więc najczęściej do gromadzenia bieżących dochodów klienta (np. wpłat, wynagrodzeń) i regulacji bieżących zobowiązań (bieżących wydatków), a więc do operacji rozliczeniowych. Dla klientów indywidualnych rachunki te nazywają się rachunkami oszczędnościowo - rozliczeniowymi (ROR). Cechą charakterystyczną tych rachunków jest bardzo niskie oprocentowanie (nawet czasami zerowe). Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa (szczególnie większe), to przepisy nakazują posiadanie rachunku bieżącego i przeprowadzanie przez ten rachunek wszystkich operacji, których kwota przekracza ustaloną przepisami wysokość. Obsługa rachunków bieżących dla banku jest pracochłonna i kosztowna (chociaż ułatwiają ją znacznie systemy informatyczne stosowane przez banki), jednakże środki tam gromadzone są najważniejszym źródłem tzw. taniego pieniądza. Pieniądze gromadzone na rachunkach bieżących przez bank nazywane są też lokatami bieżącymi.
Z kolei na rachunkach lokat terminowych i rachunkach oszczędnościowych gromadzone są depozyty (lokaty) terminowe. Są to takie depozyty, dla których zdefiniowany jest okres ich przetrzymywania na rachunku bankowym i deponent jest zobowiązany tego okresu dotrzymać. Długość tego okresu jest bardzo różna i może wynosić od jednego dnia do kilku lat. Depozyt ten może być również odnawiany, co oznacza automatyczne przedłużenie jego trwania o następny okres (z kapitalizacją odsetek lub bez). W wypadku złamania terminu lokaty terminowej przez deponenta traci on część lub całość odsetek, np. odsetki mogą być naliczane tak jak dla rachunku bieżącego. Jedynie w przypadku lokaty dynamicznej deponent może wycofać wpłacone pieniądze w dowolnym terminie otrzymując oprocentowanie naliczone zgodnie z podpisaną umową lokaty. Długość okresu trwania depozytu terminowego, jak również wysokość oprocentowania określa bank i stanowią one element jego oferty. Oferta ta z kolei wynika ze strategii realizowanej przez bank, potrzeb banku, aktualnej sytuacji na rynku (konkurencji) etc. Oprocentowanie lokat terminowych jest zdeterminowane długością trwania depozytu oraz wysokością jego kwoty.
Do lokat terminowych zaliczane są również lokaty rentierskie. Polegają one na tym, iż klient składa w banku depozyt w określonej wysokości i pobiera naliczane od niego odsetki w ustalonych terminach, zwane rentą, np. miesięczną, kwartalną lub roczną. Z lokat tych korzystają na ogół osoby starsze traktując uzyskiwaną rentę jako dodatek do emerytury. Do depozytów bankowych należą także certyfikaty depozytowe, jednakże zostaną omówione one w dalszej części wykładu.
Drugą grupą instrumentów depozytowo - kredytowych stanowią instrumenty kredytowe. Są to instrumenty sprzedawane przez banki a uzyskiwane z tego tytułu prowizje i odsetki stanowią istotną część przychodów banku. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem bankowym działalność kredytową mogą prowadzić wyłącznie banki (jest zastrzeżona wyłącznie dla banków). Inne podmioty zarówno fizyczne jak i prawne mogą udzielać tylko pożyczek (banki też mogą udzielać pożyczki). Kredyty dla banku są jego aktywami i w polskim systemie bankowym stanowią około 50% ogółu aktywów. Kredyty dla banku są też najważniejszym źródłem zysku. Kredyty są bardzo zróżnicowane (niektóre banki stosują też swoje nazwy dla poszczególnych kredytów) i ich systematyzacja może przebiegać według różnych kryteriów.
Ze względu na rodzaj waluty kredytu wyróżniamy kredyty złotowe (wypłacane w złotych) i kredyty walutowe, zwane też dewizowymi (wypłacane w walucie innego kraju). Na ogół kredyty walutowe są wypłacane klientowi w złotych (są denominowane), jak również klient spłaca je w złotych (z tym że złote te są przeliczane na walutę kredytu po kursie walutowym z dnia spłaty). Są również przypadki wypłaty kredytu walutowego w walucie innej niż złoty, np. na realizację transakcji importowej.
Ze względu na okres kredytowania wyróżniamy kredyty krótkoterminowe (do 1 roku) i długoterminowe (powyżej 1 roku). Czasami wśród tej drugiej grupy wyróżnia się jeszcze kredyty średnioterminowe - od 1 do 3 lub 5 lat.
Biorąc pod uwagę sposób wypłaty kredytu mamy kredyt gotówkowy (wypłacany w gotówce) i bezgotówkowy. Kredyty tej drugiej grupy zdecydowanie przeważają przy kredytowaniu podmiotów gospodarczych. Polegają one na tym, iż bank nie wypłaca kredytobiorcy gotówki tylko reguluje należność za przesłane faktury do wysokości przyznanego kredytu. Tak samo jest przy kredytach ratalnych (udzielanych osobom fizycznym pod zakup dóbr trwałego użytku - bank finansuje lub współfinansuje zakup a kupujący dobro spłaca kredyt w określonych ratach.
Przyjmując za podstawę całkowity koszt kredytu z punktu widzenia kredytobiorcy wyróżnia się kredyty komercyjne i preferencyjne. Pierwsze z nich marżę i wysokość oprocentowania mają ustaloną zgodnie z warunkami rynkowymi, czyli ich koszt wynika z rachunku ekonomicznego. Natomiast drugie są udzielane na warunkach korzystniejszych od tych, które wynikają z rachunku ekonomicznego. Mają więc warunki preferencyjne w stosunku do innych kredytów. Oznacza to, że bank do takich kredytów otrzymuje dopłatę. Najczęściej robi to państwo bezpośrednio lub przez określony fundusz celowy, jeżeli chce wesprzeć określoną dziedzinę gospodarki, np. eksport, rozwój obszarów wiejskich etc.
Ze względu na rodzaj kredytobiorcy wyróżniamy kredyty dla podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw) i kredyty dla osób indywidualnych (ludności). Ta pierwsza grupa kredytów ma najważniejsze znaczenie dla banku komercyjnego. W ramach tej grupy banki wyróżniają jeszcze określone podgrupy kredytów, których nie będziemy tutaj przedstawiać. Najważniejszym rodzajem kredytu udzielanym przedsiębiorstwom jest kredyt w rachunku bieżącym lub nazywany czasami kredytem w rachunku otwartym. Jest to zarazem najbardziej popularny kredyt stosowany przez banki dla przedsiębiorstw. Cechą charakterystyczną tego kredytu jest określony limit kwotowy i czasowy, co oznacza, iż bank wyznacza (najczęściej w porozumieniu z kredytobiorcą) maksymalną kwotę udzielanego kredytu (zwaną kwotą maksymalnego zadłużenia) oraz czas trwania kredytu (najczęściej jest to okres roku). Kredyt w rachunku bieżącym jest przyznawany przedsiębiorstwom, które w danym banku mają swój rachunek bieżący i jest on systematycznie zasilany wpływami ze sprzedaży, które oznaczają spłatę kredytu w danym dniu. W dniu następnym jest on automatycznie odnawiany, co oznacza, iż przedsiębiorstwo może się ponownie zadłużyć do ustalonego limitu. W ten sposób przedsiębiorstwo może postępować do czasu ważności umowy kredytowej. Po jej wygaśnięciu umowa może być odnowiona, jednakże musi być przeprowadzona przez bank określona procedura sprawdzająca. Wygoda korzystania z tego kredytu dla przedsiębiorstwa polega na tym, że wysokość kwoty kredytu jest codziennie dostosowywana do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstwa wynikających z trybu regulowania zobowiązań, oraz że odsetki są naliczane od kwoty rzeczywiście wykorzystanego w danym dniu kredytu. Kredyty w rachunku bieżącym są kredytami krótkoterminowymi i są nazywane też kredytami obrotowymi, chociaż kredyty obrotowe mogą również stanowić oddzielną grupę kredytów udzielanych przedsiębiorstwom na określony cel, np. na zakup surowców i materiałów, a więc na zaspokojenie potrzeb w zakresie środków obrotowych.
Innym rodzajem kredytów udzielanych przedsiębiorstwom są kredyty inwestycyjne. Są one udzielane na zakup środka trwałego lub realizację określonego projektu inwestycyjnego czy przedsięwzięcia modernizacyjnego. Ich przyznanie wymaga wdrożenia przez bank określonej procedury sprawdzającej a ze strony przedsiębiorstwa określonej dokumentacji (biznes planu, oceny finansowej opłacalności realizowanej inwestycji). Kredyty inwestycyjne należą do grupy kredytów długoterminowych. Stąd też banki mają z nich odsetki na ogół przez kilka lat, jednakże ryzyko banku, głównie z tytułu niemożności spłaty zaciągniętego kredytu, jest znacznie wyższe niż przy kredytach w rachunku bieżącym.
Innym rodzajem kredytów udzielanych przedsiębiorstwom jest kredyt wekslowy, zwany również dyskontowym, który może uzyskać dane przedsiębiorstwo z tytułu przekazanych do dyskonta i przyjętych przez bank weksli własnych (wystawionych przez jego bezpośrednich dłużników) lub na nie indosowanych. Weksle te mają określone terminy wykupu (np. 3 miesiące od daty ich wystawienia) i są one dla przedsiębiorstwa zabezpieczeniem uregulowania jego należności, na ogół z tytułu prowadzonej przez nie sprzedaży kredytowej. Bank przyjmując weksle do dyskonta przed terminem ich wykupu, przekazuje przedsiębiorstwu na rachunek bieżący gotówkę w wysokości sumy przyjętych weksli pomniejszoną o pobrane z góry odsetki (opłatę dyskontową). Przedsiębiorstwo ma więc możliwość wcześniejszego uzyskania gotówki, którą może wykorzystać dla własnych celów a weksle stanowią dla banku rodzaj zabezpieczenia spłaty udzielonego kredytu.
Drugim rodzajem kredytów wyróżnionych ze względu na rodzaj kredytobiorcy są kredyty dla ludności (gospodarstw domowych). Mogą to być kredyty zarówno krótkoterminowe, zwane czasami konsumpcyjnymi, jak również długoterminowe udzielane na cele inwestycyjne, np. zakup mieszkania, zakup czy budowę domu. Wśród kredytów dla ludności istotne miejsce odgrywają, wspomniane już, kredyty ratalne, z których część należy do grupy kredytów inwestycyjnych.
Istnieją jeszcze inne rodzaje kredytów, których tutaj nie przedstawiamy. Spośród nich dla przykładu można wymienić: kredyt budowlany (udzielany na budowę domu), kredyt mieszkaniowy (udzielany na zakup mieszkania), kredyt samochodowy (udzielany na zakup samochodu) czy kredyt studencki (udzielany studentom w celu sfinansowania studiów). Są też kredyty hipoteczne - udzielane na zakup nieruchomości czy budowę domu, których cechą charakterystyczną jest wpis do księgi wieczystej (hipoteki) danej nieruchomości jako zabezpieczenie. Kredytów hipotecznych często udzielają specjalne banki, zwane bankami hipotecznymi.
Udzielając kredytów banki ponoszą określone ryzyko związane z niemożnością ich spłaty przez kredytobiorców. Dla jego ograniczenia wprowadziły więc ścisłe zasady przyznawania kredytów (procedury kredytowe), których głównym zadaniem jest ograniczanie ryzyka kredytowego banku. Podstawowym elementem procedury kredytowej jest zebranie i zbadanie dokumentacji kredytowej, ocena zdolności kredytowej kredytobiorcy lub kredytowanego przedsięwzięcia oraz ocena zabezpieczenia kredytu. Wszystkie te elementy pełnią bardzo ważną rolę przede wszystkim przy kredytach dla przedsiębiorstw. Udzielenie kredytu odbywa się na podstawie umowy kredytowej a po jego udzieleniu bank monitoruje kredyt, tzn. ustawicznie sprawdza terminowość spłat oraz sytuację finansową kredytobiorcy.
Od udzielonego kredytu bank pobiera prowizję oraz oprocentowanie. Prowizja to opłata za usługi bankowe związane z udzieleniem kredytu. Bank pobiera ją w momencie udzielania kredytu, jako określony procent kwoty kredytu. Z kolei oprocentowanie kredytu jest ceną udostępnianego kredytobiorcy pieniądza, a właściwie jest ceną ryzyka związanego z udzieleniem danego kredytu. Cena to zależy od czterech następujących czynników: długości okresu kredytowania, indywidualnej oceny kredytobiorcy przez bank, polityki banku odnoszącej się do kształtowania portfela kredytowego oraz oceny jakości zabezpieczenia kredytu. Banki stosują oprocentowanie kredytu według stopy zmiennej, co oznacza zrelatywizowanej do innej zmiennej rynkowej (ceny pieniądza). Najczęściej taką zmienną jest stopa redyskontowa banku centralnego lub jedna ze stóp rynku międzybankowego, np. stopa WIBOR dla okresu 1 lub 3 miesięcy. Odsetki są naliczane od kwoty niespłaconego kredytu na ogół w okresach miesięcznych.
Z. Dobosiewicz, Wprowadzenie do finansów i bankowości, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007.
1